Saoedi-Arabië, aan de vooravond van…

“Geen koninkrijk is een eiland, en zeker niet als het midden in een zee van revolutie zit.” Zo omschrijft de Saoedische schrijver Mai Yamani de situatie in zijn land. En inderdaad, ook in Saoedi-Arabië zijn er tekenen dat er een revolutie op uitbreken staat, op de korte tot zeer korte termijn. De situatie in dit koninkrijk van enorme sociale tegenstellingen geeft daar dan ook alle aanleiding toe.

Saoedi-Arabië is een steenrijk land, vanwege de grote olievoorraden. Het is het enige land dat min of meer op verzoek de olieproductie kan verhogen of verlagen en daarmee de wereldprijs kan beïnvloeden. Het land heeft reserves aan buitenlandse valuta van 440 miljard dollar. Dat zou de basis kunnen zijn om de 25 miljoen inwoners van het land van een zeer behoorlijk levenspeil te voorzien. Maar de rijkdom zit aan de top, en staat tegenover stuitende armoede en verwaarlozing van voorzieningen. Systematische, soms subtiele maar vaak brute repressie houdt deze tegenstellingen in bedwang. Nóg wel.

Aan de top staat de koninklijke familie, en dat is geen klein clubje. Naar schatting zes tot achtduizend prinsen en aanverwanten maken er deel van uit. Mensen uit die familie zijn ministers en topfunctionarissen op allerlei posten, vaak al heel erg lang. De Noordelijke Grensprovincie wordt bestuurd door een koninklijke gouverneur die deze positie al sinds 1956 inneemt. Prinsen zitten ook in het zakenleven, en misbruiken hun macht bijvoorbeeld door stukken grond waar ze een oogje op hebben, doodleuk te confisqueren. Een van de redenen waarom niet-koninklijke zakenlieden hun geld in het buitenland parkeren, is om van dit soort koninklijke inbeslagnamen gevrijwaard te blijven. De ettelijke duizenden prinsen krijgen ook nog eens allemaal een toelage. Wiklileaks kwam onlangs met cijfers uit 1996, en aanvullende informatie, ook over hoe het sindsdien gaat. Hele verre verwanten van de koning kregen toen iets van 800 dollar maandelijks. De zonen van de koning een slordige 200 duizend dollar minimaal. Kinderen mochten het met 27 duizend dollar doen, kleinkinderen met 12 duizend. De toelage gaat bij geboorte in, hetgeen aardig is voor de ouders.

Bovenop deze aardigheidjes mochten prinsen ook nog geld lenen, zonder terug te betalen. Ze kregen operaties in het buitenland vergoed. Ze mochten gratis vliegen. Na het aantreden van de huidige koning is er geprobeerd om dit hele beloningssysteem wat in te perken. Het tastte de geloofwaardigheid van de monarchie nogal aan. Dus kon het gebeuren dat de vrouw van de prins die minister van Binnenlandse Zaken was, erg boos werd toen ze merkte dat ze slechts twee mensen gratis mee mocht nemen, in plaats van 12 zoals ze had gewild. De inperking van dit hele betaalcircus leidt overigens tot spanning binnen de koninklijke familie. Niet iedereen laat zich de voorrechten zo makkelijk afpakken.

Filmpje van protest vorige week vrijdag

Aan de onderkant van de maatschappij heerst armoede. Officieel is de werkloosheid 10 procent, in werkelijkheid waarschijnlijk veel hoger. Volgens een schatting vorig jaar was de werkloosheid onder vrouwen 26 procent. En de werkloosheid onder jongeren is maar liefst 40 procent. Veel van die jonge werklozen zijn hoogopgeleid. Ziedaar al een parallel met de verhoudingen die in Tunesië een jonge man ertoe bewogen zichzelf in brand te steken, hetgeen daar de revolutie ontketende. Naast de grote aantallen jonge Saoedische werklozen zijn er andere groepen onderaan, die een minstens zo schrijnende positie hebben. Zo zijn er in het land bijvoorbeeld zo’n acht miljoen arbeidsmigranten, in de bouw, maar vooral ook in het huishoudelijk werk waar enorme misstanden aan de orde van de dag zijn.

Opvallend is ook de leeftijdskloof tussen de machthebbers enerzijds en grote delen van de bevolking anderzijds. Zestig tot zeventig procent van de bevolking is 30 jaar of jonger. Onder hen zijn dus grote aantallen werklozen. De gemiddelde leeftijd van de ministers is intussen 65 jaar, de koning zelf is 87, de kroonprins 83, een andere mogelijke opvolger 77. En deze lieden zijn geen symboolfiguren, maar werkelijk machthebbers.

Beetje heroïsch filmpje over de protesten

Die machthebbers besturen een dictatuur. Dat doen ze via het wahabisme, een extreem-conservatieve versie van de soennitische islam. Daarmee staan liberale vormen van de islam al bijna bij voorbaat in de beklaagdenbank, om over wereldlijke en linkse opvattingen maar te zwijgen. Tien procent van de bevolking is bovendien niet soennitisch, maar sjiïtisch. Zij klagen dat ze minder toegang hebben tot overheidsbanen en dergelijke. De autoriteiten ontkennen dat. Maar het feit dat er steeds weer protesten van sjiïten zijn, en dat de autoriteiten daarop antwoorden met arrestaties, doet vermoeden dat de klachten gegrond zijn. Dat wordt trouwens door zowel Amnesty International als door Human Rights Watch bevestigd. De sjiïtische minderheid is overwegend arm, en woont uitgerekend in het oosten van het land waar veel olievelden liggen. Dat gebied ligt ook nog eens dichtbij Bahrein, waar al revolutie woedt. Een revolutie waarin de grief van veel sjiïten dat ze door een een overwegend soennitisch bewind gediscrimineerd worden, een rol speelt. Een verband is dan snel gelegd.

De Saoedische staat voert, gelegitimeerd door dat wahabisme, een extreem rigide conservatisme door. De achterstelling van vrouwen is welhaast spreekwoordelijk verregaand. Vrouwen mogen in feite niet zonder mannelijke ‘voogd’ aan het openbare leven deelnemen. Vrouwen en mannen zijn zoveel mogelijk gescheiden. Vrouwen mogen niet autorijden. Vrouwen mogen niet zonder toestemming van een mannelijke ‘voogd’ naar het buitenland reizen. Vrouwen mogen niet naar binnen in een voetbalstadion. Dat zijn de officiële regels. Pas sinds vrij kort mogen ze wel zelf een hotelkamer boeken en gebruiken. Daar bovenop komt dan nog eens het conservatisme dat vaders ertoe brengt echtgenoten op te dringen aan hun dochters en uit te maken wat dochters wel en niet voor studie mogen volgen. Dat alles betreft de positie van vrouwen die economisch tot de ‘beter gesitueerden’ behoren. Het laat zich raden hoe de positie van vrouwen in armere bevolkingslagen is, vrouwen voor wie een auto sowieso buiten bereik is, maar die op nog veel grovere wijze seksisme te verduren hebben.

De onderdrukking is op allerlei gebieden hevig, al zijn er de laatste jaren bescheiden verbeteringen doorgevoerd. Nog maar kort geleden werd iemand gestraft vanwege het stelen van een stuk kip uit een restaurant. De straf? 14 maanden cel, plus 80 zweepslagen. Dat is de ‘gewone’ misdaadbestrijding. Daar komt de onderdrukking van kritiek en protest nog eens bij. Ettelijke duizenden mensen zitten gevangen om politieke redenen, vaak wegens verdenkingen die met ‘terrorisme’ te maken hebben. Dat is vrijwel overal een favoriet excuus van machthebbers.

Armoede tegenover extreme verrijking, diepgaande onderdrukking op allerlei gebied… de machthebbers zijn bezig hun geloofwaardigheid op allerlei terreinen te verliezen. In een online-enquête noemde 95 procent van de zestienhonderd ondervraagden uitlatingen van regeringswoordvoerders “ongeloofwaardig”. Dat is niet zo vreemd, zoals een voorbeeld laat zien. In januari waren er overstromingen in Jeddah, waarbij 10 doden vielen. Daar is intussen de Dengue-koorts uitgebroken, en heerst er angst voor malaria. Geen wonder. Her en der staat nog vervuild water, waarin de muskieten zich snel kunnen voortplanten. Een jaar eerder was er daar een grotere overstroming. Van een daarna beloofd onderzoek is weinig meer vernomen. Op de vraag wat het resultaat van het onderzoek zal zijn, antwoordt 85 procent: niets.

Stukje van een uitzending van de progressieve Link TV

Onvrede is er dus volop onderin de maatschappij. Zolang echter de heersers niet aarzelen, en zolang ze in de middenlagen van de maatschappij nog veel steun ondervinden, is de kans op revolutie erg klein. Maar precies dat laatste is niet langer het geval. Onder brede groepen van op zich lang niet allemaal straatarme Saoedi’s gonst het van oppositionele geluiden. Er zijn meerdere internetpetities die de ronde doen. Inzet: invoering van een grondwettelijk systeem, meer vrijheid, politieke hervormingen, wel binnen de context van de monarchie. Een van de petities komt met 12 punten, waaronder verkiezingen, rechten voor vrouwen en strijd tegen corruptie. Opvallend is dat eisen uit meer liberale en uit meer religieuze hoek – stromingen die nogal eens tegenover elkaar staan en door het bewind tegen elkaar konden worden uitgespeeld – steeds meer parallellen vertonen. Een groep salafisten, doorgaans keiharde fundamentalisten, eist nu bijvoorbeeld een gekozen shura, een soort parlement.

Dit zijn het soort zaken waar mensen in het begin van de opstand in Jordanië, Bahrein en Jemen voor pleitten. De monarchie als instituut ligt niet onder vuur. Het beleid van de koninklijke bovenlaag kan echter niet rekenen op steun van deze delen van de bevolking: middenklassen, vrije beroepen, maar ongetwijfeld ook geschoolde arbeiders, studenten en werkloze academici. Er zijn ook meer specifieke petities. Vrouwen zijn bijvoorbeeld een online-campagne begonnen voor het recht om, jawel, auto te mogen rijden. Grappig is ook het bericht dat de Saoedische koning overwogen zou hebben om Facebook te kopen, “om een einde aan de Arabische opstanden te maken”. De bron van dit bericht: LOL news. Maar het gezag ontkende het bericht in dodelijke ernst.

Op zichzelf gaat er van dit type activisme nog geen grote revolutionaire dreiging uit. Twee factoren maken die dreiging echter toch zeer reëel. In de eerste plaats: al de opstandigheid in de buurt, en de voorbeeldwerking die daarvan uit gaat. Ook in Bahrein begon de zaak immers te rollen met op zichzelf vrij beperkte eisen tot hervormingen. Inmiddels roepen mensen daar al weken om de val van het koninklijke bewind. De tweede factor is nog dichterbij. Ook onderin de maatschappij gonst het, onder mensen die in overgrote meerderheid niet op Facebook zitten. Enkele weken geleden waren er diverse meldingen van stakingen, onder meer bij bouwprojecten in Mekka. Bij een van die stakingen werden arbeiders zo boos dat ze de politie aanvielen en een steen tegen een politiewagen gooide. De staking leidde tot concessies. Korte tijd daarna waren er enkele kleine demonstraties van sjiïten, voor vrijlating van gevangenen.

Juist dit her en der opborrelende protest onder armere mensen, onder arbeiders, is kennelijk reden voor grote gespannenheid bij de Saoedische staat. Die blijkt op tegenstrijdige wijze. Enerzijds kwam de koning – net terug van verblijf in het buitenland wegens ziekte – met cadeautjes, wellicht in de hoop om onvrede af te komen. Salarissen van mensen in overheidsdienst gaan bijvoorbeeld 15 procent omhoog. Maar de onvrede van mensen die meer vrijheid, meer rechten en een leven in waardigheid willen, is niet zomaar met geld af te kopen. Bovendien leidt dit soort beleid weer tot nieuwe verlangens. Arbeiders in de privé-sector laten zich inmiddels horen, alweer via een online-campagne. Zij willen, logischerwijze, óók meer loon, nu de koning dat aan hun collega’s in staatsdienst al heeft beloond.

De angst van de heersers werd duidelijk toen autoriteiten aankondigden dan álle demonstraties en protesten buitenshuis verboden werden, als zijnde strijdig met de islamitische wet. Er werden intussen 10 duizend man veiligheidstroepen naar het noord-oosten van het land gestuurd, het gebied waar veel sjiïten wonen. Dat ziet er uit als voorzorgsmaatregel. Voor vrijdag 11 maart is immers via het vrijwel onvermijdelijke Facebook opgeroepen tot een “Dag van Woede”. Dat kan precies de druppel zijn die de zee van onvrede kan doen overlopen in een vloed van revolutie.

Of een gewapende overmacht aan soldaten en politie dit nog kan tegenhouden, is maar de vraag. Mubarak en Ben Ali lukte het niet, Khadaffi nóg wel, maar alleen via een zee van bloed, en slechts tijdelijk. Interessant feit is dat, volgens iemand uit oppositiekringen, tussen de 90 en de 95 procent van de Saoedische gezinnen een wapen heeft. In de helft van die gevallen zou dat een AK 47-geweer zijn. Als het tot forse demonstraties komt en veiligheidstroepen openen dodelijk vuur, dan kan er dus een zeer felle en gewapende reactie op die repressie volgen. Je mag aannemen dat de autoriteiten dat ook beseffen. En er zijn signalen dat bijvoorbeeld politieagenten heimelijk sympathiseren met het verlangen dat oppositienetwerken in actie brengt. Zo wordt melding gemaakt van demonstraties in Jeddah, kort geleden. Agenten pakten mensen op en lieten hen in een zijstraatje verderop weer vrij. Agenten hebben geen zin om misdaden te begaan voor een bewind wiens einde in zicht is, en daar ook nog eens voor aangeklaagd te kunnen worden.

De Dag van Woede is nu nog twee dagen weg. Komende vrijdag zullen we weten of het lukt om daadwerkelijk flinke aantallen mensen op straat te brengen, hoe de autoriteiten reageren… en hoe ver de aanzwellende revolutionaire sneeuwbal in Saoedi-Arabië dan gaat rollen.

Een bron van informatie en inzichten die komende tijd wel eens erg nuttig kan zijn, is Saudiwoman’s Weblog.

Peter Storm
Maker van het weblog Peterstormschrijft