Egypte: revolutie wint aan kracht

Het lijkt soms al haast een gebeurtenis uit een ver verleden: de Egyptische revolutie die dictator Mubarak ten val bracht met aanhoudende demonstraties, straatgevechten en stakingen. Intussen zijn er parlementsverkiezingen in de maak, als vormgeving van democratisering. Tegelijk is er een – onlangs zelfs aangescherpte – noodtoestand van kracht. Oppervlakkig gezien lijkt het alsof de revolutie voorbij is, deels ingekapseld, deels teruggedrongen met repressie. Een nieuwe normaliteit, met de essentie van de oude orde intact, lijkt te overheersen. Maar schijn bedriegt: op allerlei terreinen woedt er hevige strijd, tegen die normaliteit en voor verdergaande veranderingen.

Op 28 november, 14 december en 3 januari wordt de Majlis al-Shaab gekozen, het Lagerhuis. Op 29 januari zijn er dan verkiezingen voor de Shura, het Hogerhuis. Daarmee krijgt Egypte dan een democratisch gekozen parlement. Maar de militaire leiding trekt intussen nog steeds aan de touwtjes. De vervolging van Mubarak-functionarissen gaat volgens politieke groeperingen te traag, en ze dringen ook aan op andere procedures. Terwijl er rond verkiezingen en bestuurlijke verandering allerlei getouwtrek plaatsvindt, spelen op de achtergrond echter veel fundamentelere problemen. Op een reeks van terreinen zien we botsingen tussen krachten die zoveel mogelijk van de oude orde overeind willen houden, en krachten die radicale verandering willen doorzetten. Het verkiezingsgebeuren is daarvan niet de kern, maar eerder een soort vervormde echo.

Opvallend is hoe repressief en autoritair de machthebbers nog steeds te werk gaan, ook nadat ze hun aanvoerder Mubarak hebben laten vallen. Op 12 september breidden de autoriteiten de noodtoestand – ondanks aanhoudende aandrang gewoon overeind gehouden na de val van Mubarak – ook nog eens fors uit. “Demonstraties van vakbonden, het hinderen van verkeer en het ‘verspreiden van geruchten’ worden allemaal verboden. Dat betekent dat het leger met een beroep op de noodtoestand een einde kan maken aan vrijwel elke demonstratie”, aldus de Volkskrant. Aanleiding voor deze aanscherping was een aanval van boze betogers op de Israëlische ambassade na het doodschieten van Egyptische militairen in Sinaï in het kielzog van de confrontatie tussen Israël en gewapende groepen rond dat gebied.

De onderdrukking in het ‘nieuwe’ Egypte is toch al opmerkelijk grof. Een dag eerder, op 11 september, was het kantoor van Aljazeera in Caïro de klos. “Veiligheidsfunctionarissen deden deze zondag een inval. Ze arresteerden een technicus en namen opnameapparatuur in beslag.” Twee andere vestigingen bleven wel in bedrijf. De vergunning voor het Aljazeera-station in Caïro zou zijn verlopen en moeten worden gecheckt. Waarom dat met zulk geweld gepaard moest gaan is alleen onduidelijk als we over het hoofd zien dat intimidatie van media voor de nieuwe machthebbers wel eens net zo welkom kan zijn als de oude. Het zijn, op kopstuk Mubarak en enkelen vlak om hem heen na, immers ook ongeveer dezélfde machthebbers.

Intussen zijn er de afgelopen maanden onophoudelijk arrestaties geweest, en opgepakte mensen werden flink mishandeld en erger. Er zijn maar liefst 12 duizend mensen voor militaire tribunalen berecht sinds de val van Mubarak. Veel van de slachtoffers zijn ‘gewone’ criminelen voor wie vrijwel niemand opkomt. Rechtszittingen duren soms maar vijf minuten, keuze van advocaat is er niet bij, contact met de buitenwereld is er intussen niet. Het is de methode van een politiestaat, gebruikt tegen mensen van wie de vergrijpen maar al te vaak veel met armoede en rechteloosheid te maken zullen hebben.

In een flink aantal gevallen zijn de slachtoffers van de militaire onderdrukking – op basis van noodtoestandswetgeving, via militaire tribunalen of anderszins – politieke en sociale activisten. Blogger Noai Lagati, en Asma Mahfouz bijvoorbeeld. Mahfouz was een activist met een staat van dienst: hij had in januari een video gemaakt met een oproep om tegen Mubarak te demonstreren. Zij waren allebei aangeklaagd, Nagati wegens deelname aan rellen en tegenwerken van politieagenten bij een demonstratie in juli. Nagati zat acht dagen vast, en zegt te zijn geslagen en met verkrachting bedreigd. De aanklacht tegen het tweetal leidde tot een forse protestcampagne. De Opperste Raad van de Strijdkrachten – de militaire leiding van Egypte – maakte daarop bekend dat de aanklachten werden geschrapt. Het was kennelijk een concessie aan de protesterenden, een teken ook dat de machthebbers wel degelijk de druk voelen die van voortdurend protest uitgaat. Sterker: je kunt het machtsvertoon van noodtoestand en arrestaties opvatten als een teken dat het nieuwe bewind nerveus is en helemaal niet zo heel zeker van zijn zaak.

Voor de bezorgdheid van de machthebbers is, vanuit hun perspectief, reden te over. Want hoe grimmig veel van het nieuws uit Egypte ook is, er staat heel veel bemoedigends tegenover. Er zijn onophoudelijk acties, op allerlei fronten. Veel effect heeft de verscherpte noodtoestand klaarblijkelijk niet: dreigen is één ding, dagelijks duizenden stakers en demonstranten arresteren is nog wel iets anders. Kennelijk durven de machthebbers dat momenteel niet aan. De revolutie wordt dan ook eerder dieper en sterker dan dat die verzwakt. Veel van de tekenen ervan halen nauwelijks Nederlandse media. Dat is reden temeer om er iets meer over te zeggen. Een greep. Op de Amerikaanse Universiteit, een elite-instelling, protesteren studenten, aanvankelijk tegen hoog parkeergeld, maar al snel ook tegen uitbuiting van personeel en tegen de pro-Mubarak-houding die de universiteit innam. Een sit-in en staking van duizenden studenten vond half september plaats. “De revolutie heeft ons allemaal geraakt. Als je nu eisen hebt, gelooft dat ze kunnen en moeten worden ingewilligd, dan geef je niet op. Het is niet meer zoals in het verleden, en het universiteitsbestuur moet zich dat nog realiseren”, zo omschrijft een afgestudeerde het gegroeide zelfvertrouwen van voorheen passieve en onderdanige mensen. De actie aan deze universiteit is trouwens slechts een van de uitingen van studentenprotest in het land.

Ja, en dan de arbeiders. Egypte kent momenteel een indrukwekkende stakingsgolf. Zo staakten leraren wekenlang. Ze hielden op 24 september een protestdemonstratie waar tienduizenden docenten en sympathisanten aan deelnamen, in totaal mogelijk 100 duizend mensen. Actievoerders eisten het ontslag van de onderwijsminister, hogere lonen en betere arbeidsvoorwaarden. Ook was er een stevige staking van buschauffeurs in Caïro. De actie duurde tien dagen. Op 27 oktober werd de staking weliswaar opgeschort na toezeggingen, maar de dag erop protesteerden chauffeurs bij een regeringsgebouw. Ook hier gaan de eisen om betere beloning en arbeidsvoorwaarden.

Het zijn maar twee voorbeelden. Al Ahram rept op 26 september in een weekoverzicht van stakingen zelfs van “honderdduizenden werkers in de openbare sector” die de voorafgaande week in staking zijn geweest: buschauffeurs, leraren, maar ook artsen in overheidsdienst. Docenten en buspersoneel zijn georganiseerd via onafhankelijke vakbonden; de artsen via een tweetal basisbewegingen, de “Coalitie van Jonge Artsen” en de “Dokters Zonder Rechten”. Steeds gaat het om beloning en arbeidsvoorwaarden. Het artikel noemt ook nog een actie van medisch specialisten, stakingsdreiging van personeel in een telefoonbedrijf en een staking op 21 september van vierduizend havenarbeiders in het enige particuliere havenbedrijf, eigendom van een firma in Dubai.

Studentenstrijd, stakingen en andere arbeidersactie, vorming van onafhankelijke vakbonden en basisorganisaties van actievoerenden… dáár, en in de aanscherping van dit soort strijd, ligt de toekomst van de Egyptische revolutie. En op dát beslissende front wint die revolutie momenteel nadrukkelijk aan kracht.

Veel van de informatie over arbeidersacties in Egypte is te vinden via de Egypte-rubriek van de website Labourstart.org. Ik heb daarvan in het bovenstaande flink gebruik gemaakt.

Peter Storm,
maker van het weblog Rooieravotr.