Apartheid 2.0, of hoe het racisme en neo-liberalisme van Forum voor Democratie nauw samenhangen

Hopelijk is het de meeste mensen wel duidelijk geworden dat de kandidaat-raadsleden van Forum voor Democratie (FvD) er vaak racistische ideeën op na houden. Zie voor een kort overzicht de acht punten die de nieuwe politieke partij BIJ1 heeft opgesteld. Maar wat hebben de kandidaten die misschien in de gemeenteraad komen verder nog voor ideeën? Ze kunnen wel racistische ideeën hebben, maar hebben ze ook een uitgewerkt plan om die racistische ideeën uit te voeren? Wat kunnen bijstandsgerechtigden en anderen met een laag inkomen, wel of niet uit betaald werk, van FvD verwachten?

Laten we om te beginnen het tien punten-plan van FvD er eens bij nemen, waarmee ze in Amsterdam de gemeenteraadsverkiezingen ingaan. Tussen de mooie woorden die alle politieke partijen ventileren staan de volgende punten:

• Sociale huurwoningen gaan in de verkoop en huurders krijgen een aantrekkelijk aanbod om hun woning te kopen en worden zo meer betrokken bij hun eigen buurt.
• Afschaffen van erfpacht.
• Ondersteunen eenzame burger door middel van lokale vrijwilligersprojecten of via tegenprestatieprojecten met bijstandsgerechtigden.
• Een proef met versoepeling van het ontslagrecht voor het MKB in Amsterdam, zodat ondernemers weer personeel durven aan te nemen. Het aannemen van personeel vormt nu een te groot risico, waardoor met name kwetsbare groepen moeilijk aan het werk komen.
• De toeristenbelasting verdubbelen om meer hoogwaardig toerisme aan te trekken.
• Hervormen subsidiestelsel: stoppen met het financieren van politiek activisme vermomd als kunstprojecten; elders wordt gezegd dat flink moet worden gesneden in het “subsidie-oerwoud”.
• Geen nieuwe asielzoekers in de stad: Amsterdam heeft nu al onvoldoende woningen.
• Noord-Zuidlijn doortrekken naar Schiphol en Purmerend; metrolijnen zoveel mogelijk doortrekken naar het Centraal Station en op elkaar aansluiten. Grote parkeergarages aan de rand van de stad voor dagjesmensen en bezoekers.
• Ruimer mandaat voor de politie om effectief op te treden. Duizend agenten en rechercheurs erbij. Heropenen gesloten politiewijkbureaus. Vervolging van draaideurcriminelen en Top 600 krijgt hoogste prioriteit.
• Kraakverbod onverkort handhaven: direct starten met ontruimen van resterende kraakpanden.

FvD blijkt het neo-liberalisme verder te willen radicaliseren naar rechts, naar nog veel meer zogenaamd vrije markt. Dat zou de oplossing zijn voor de problemen in de stad. Wat zijn de kenmerken van dit radicale neo-liberalisme? In zijn algemeenheid een nadruk op marktwerking en vrijhandel, oftewel: het vrije spel van vraag en aanbod op de markt leidt vanzelf tot evenwichten, waarbij de meest gunstige allocatie van de productiemiddelen plaatsvindt en de prijzen van goederen het gunstigst zijn. Het terugdringen van de invloed van vakbonden en andere kritische belangengroeperingen of de activiteiten van kunstenaars, intellectuelen en anderen die met hen solidair zijn is noodzakelijk, omdat de invloed van die groeperingen marktverstorend werken. Een mooie vondst is stoppen van de financiering van politiek activisme vermomd als kunstprojecten. Er komt als het ware een censuur van een soort kunstpolitie die gaat beoordelen of schilderijen en dergelijke wel politiek neutraal zijn. Meer kritische kunst werkt marktverstorend.

Er komt ook een nieuwe rol voor de overheid in het actief scheppen van markten. De overheid moet zich beperken tot politie en justitie, defensie en de uitvoering van grote infrastructurele projecten die het bedrijven mogelijk maken te opereren op de zogenaamd vrije markt. Zoveel mogelijk andere taken van de overheid, voor zover ze er nog zijn, moeten worden geprivatiseerd en onderhevig worden aan marktwerking. De bevoegdheden van politie en justitie moeten eventuele negatieve gevolgen van de vrije markteconomie bestrijden. Door die grotere bevoegdheden te geven en strenger te laten straffen wordt het individu in zijn of haar gedrag onder druk gezet om zich aan te passen aan het vrije spel van vraag en aanbod op de markt. Het programma van FvD past naadloos in dit model. Maar zij willen het theoretische model nog radicaler doorvoeren dan bijvoorbeeld de VVD wil. Dit neo-liberale model heeft de laatste jaren echter flink onder vuur gelegen, waarbij werd gewezen op de gevolgen in de praktijk en op de onjuiste theoretische uitgangspunten ervan. Laten we eens kijken wat mijns inziens de gevolgen zijn van het radicale neo-liberale programma dat FvD wil doorvoeren.

Arm en rijk

Marktwerking moet radicaal worden ingevoerd op de woningmarkt. Maar de verkoop van sociale huurwoningen en het afschaffen van de erfpacht betekent dat er voor mensen met een laag inkomen, die geen woning kunnen kopen, geen plaats meer is in de stad. Zij worden dakloos of moeten verhuizen naar andere gebieden. Anderen met een wat hoger inkomen worden opgezadeld met grote schulden als ze in de stad willen blijven wonen. Door de schaarste zullen de huizen en grondprijzen in de stad stijgen tot astronomische hoogten, onbetaalbaar voor wie niet rijk is. Ook door verdubbeling van de toeristenbelasting wordt de stad alleen nog toegankelijk voor mensen met een hoog inkomen. Een stad voor de rijken. Daarnaast zullen de armen bij elkaar komen te wonen in perifere gebieden. Zij gaan dan in de stad werken voor de rijken, waarbij ze een grote mate van rechteloosheid kennen. De kloof tussen arm en rijk wordt groter dan ooit en kent een verdeling in wijken in de stad.

De rechteloosheid van de armen krijgt vorm in verschillende maatregelen. Voor bijstandsgerechtigden wordt de tegenprestatie ingevoerd. Gedwongen werken voor je uitkering, zeg maar het beleid dat in Rotterdam nu al wordt uitgevoerd. FvD wil minder regels voor het midden- en kleinbedrijf en versoepeling van het ontslagrecht. Ze willen een soort proef daarmee. De rechteloosheid van de armen die daardoor ontstaat, wordt verpakt in de neo-liberale redenering dat versoepeling van het ontslagrecht goed is voor kwetsbare groepen omdat ze dan vaker worden aangenomen. Aangenomen misschien wel, maar onder wat voor voorwaarden? De rechteloos gemaakte arbeiders uit de perifere gebieden zullen weerloos zijn tegenover uitbuitingspraktijken van de rijken waarbij de hoogte van hun loon en de arbeidsvoorwaarden afhankelijk zijn van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, in het kapitalisme met zijn periodieke crises, waarin ze gemakkelijk worden ontslagen en in ellende gestort.

Daarnaast komen er dus meer uitgebreide, grootschalige en geldverslindende investeringen in megalomane infrastructurele projecten die de Amsterdamse overheid aan de rand van de financiële afgrond zullen brengen. Deze infrastructurele projecten sluiten aan op het bovenstaande beeld. Enerzijds zullen de armen die in de perifere gebieden wonen makkelijker naar de stad kunnen reizen om voor de rijken te werken, anderzijds is de stad meer toegankelijk voor de rijke toeristen.

Volgens de ideologie van de volledig vrije markteconomie heeft iedereen kansen om hogerop te komen. De verdedigers ervan wijzen er vaak op dat zij ook eerst tijdelijke flexibele rotbaantjes hebben gehad voor ze in een meer bevoorrechte positie terecht kwamen. “Als je maar hard genoeg werkt, kom je er vanzelf.” Dat is een grote leugen. Het rauwe kapitalisme kent vele verliezers. In de nietsontziende concurrentie verliest degene die de concurrentie niet kan volhouden en die door persoonlijke omstandigheden niet kan voldoen aan de hoge eisen van de werkgevers voor de functies die hij of zij aanbiedt. Daarbij zullen de perifere wijken in het model van de vrije markt van FvD voornamelijk bestaan uit een zwarte bevolking, migranten, mensen met bepaalde etnische minderheidskenmerken die in de concurrentie van allen tegen allen te maken hebben met verschillende vormen van discriminatie en racisme op de arbeidsmarkt, in het dagelijks leven, en door de vaak verborgen racistische maatregelen van de staat. Zij gaan op basis van flexibele baantjes met lage lonen en een grote rechteloosheid werken voor de rijke elite in de gegoede buurten.

Blaming the victim

De aanhangers van het rauwe kapitalisme – dat gepaard gaat met de invoering van een autoritaire staat – moeten ook een acceptabele verklaring bieden voor het ontstaan van deze sociale ongelijkheden. Daarbij mag vanzelfsprekend niet die volledig vrije markteconomie ter discussie staan waar zij zo voorstander van zijn. In deze context krijgen de racistische uitspraken van het voormalige Amsterdamse FvD-kandidaatraadslid Yernaz Ramautarsing hun werkelijke betekenis: de oorzaak voor het ontstaan van sociale ongelijkheden ligt in de kenmerken van individuen. In de eerste plaats: dat er wijken ontstaan met een voornamelijk zwarte bevolking komt doordat die mensen minder intelligent zijn. Racistische verklaringen worden dus mede gedaan om het bestaan van sociale ongelijkheden in het rauwe kapitalisme te verklaren. Het zijn dus niet zomaar racistische uitspraken, ze passen in een samenhangend ideologisch model dat bovendien in concrete (overheids)maatregelen is uitgewerkt. Oftewel: een samenhangende ideologie en maatschappijmodel dat we apartheid 2.0 zouden kunnen noemen.

Ook in andere opzichten worden de oorzaken van sociale ongelijkheden gezocht in kenmerken van individuen. Dat het vrije spel van vraag en aanbod op de markt soms niet werkt komt door het verkeerde gedrag van individuen. Die moeten dan de moreel juiste waarden worden bijgebracht, dat wil zeggen tot aanhangers van de westerse waarden worden gemaakt. Dat zien we terug in de voortdurende discussie over de werkloosheid. Baanlozen en hun organisaties wijzen erop dat er structureel te weinig werk is dat bij mensen past. Neo-liberalen zeggen daarentegen dat de werkloosheid hun eigen schuld is, dat er genoeg vacatures zijn, dat er vraag is, maar dat de werklozen te lui zijn, of dat ze om andere redenen niet willen werken en dat er dus strenge straffen moeten komen voor baanlozen die zeggen: “Ik wil ook mijn rechten”. Dus wil FvD de invoering van de verplichte tegenprestatie, oftewel: dwangarbeid voor baanlozen.

Het samenhangende model van FvD is in feite een radicaal doortrekken van de uitgangspunten van het neo-liberalisme, gepaard gaande met een openlijk racisme, op basis van rechts-populistische mediastrategieën. Daarbij wordt in eerste instantie niet geprobeerd om invloed te verwerven via de vertegenwoordigende organen van de staat, zoals het parlement en de gemeenteraden, maar worden die slechts gebruikt als fora waar steeds verdergaande uitspraken gedaan kunnen worden om verontwaardiging op te roepen en de grenzen van wat nog ‘normaal’ geacht wordt in de discussie steeds verder naar rechts te kunnen opschuiven. Het idee is dat de meer geaccepteerde politieke partijen, opiniemakers en media de ideeën van FvD en vergelijkbare bewegingen zo gedeeltelijk overnemen, waardoor de invloed ervan steeds groter wordt en gaandeweg in beleid wordt omgezet.

Democratie

Maar, zeggen sommige mensen, FvD wil ook goede dingen. Ze willen meer zeggenschap en democratie voor “het volk”. Ze zijn voorstander van een gekozen burgemeester en van referenda. In het kader van apartheid 2.0 is dit de ideologie van de Amsterdamse koopman die in de Grauwe Eeuw rijk werd in de slavenhandel. In de eigen stad democratie, tolerantie en vrijheid van meningsuiting propageren: de superieure westerse waarden die over de hele wereld uitgedragen moeten worden en waar iedereen zich naar moet voegen. Maar ja, je verdient je geld in de slavenhandel. Hebben die mensen dan geen recht op democratie, tolerantie, gelijke rechten, vrijheid? Nee dus. Het racisme functioneert hier als rechtvaardiging voor de tegenstrijdigheid in de standpunten van FvD. Door hele categorieën mensen te ontmenselijken – ze zijn minder intelligent, het zijn eigenlijk geen ‘gewone’ mensen en dus gelden al die mooie rechten niet voor hen – kun je die tegenstrijdigheid in je hoofd opheffen. In het kader van apartheid 2.0 van FvD is de democratie alleen voor een rijke witte elite in de welgestelde buurten van de stad.

Piet van der Lende