Burkina Faso: victorie en gevaar

Zo, dat ging snel, of lijkt dat maar zo? Gisteren haalden berichten van groot protest in het Afrikaanse land Burkina Faso gevestigde media. Vandaag blijken de protesten zo fel dat het parlementsgebouw erdoor in vlammen ging. Kort erna trok de regering het wetsvoorstel in dat de woede had opgewekt. Het heeft er veel van weg dat een volksopstand tot een overwinning heeft geleid. Is er meer aan de hand?

Het draait om een voorstel om de zittende president Compaore nog een ambtstermijn te gunnen. De man is al 27 jaar president. Hij kwam via een staatsgreep aan de macht, maar heeft daarna vier keer verkiezingen gewonnen. Hij zou zich volgens de voorgenomen wetswijziging volgend jaar wederom verkiesbaar moeten kunnen stellen. Dat vonden politici van de oppositie geen goed idee, en veel bewoners van het land evenmin. Vandaar de opstandigheid, die trouwens niet helemaal uit het niets komt. “Protesten tegen zijn pogingen om de limieten aan de termijn te wijzigen begonnen een jaar geleden, aangewakkerd door de hoge kosten van levensonderhoud in Burkina Faso”, schrijft de BBC vandaag om 14:01 uur in een inmiddels op gang gebracht liveblog over de gebeurtenissen.

Gisteren was er dus al een grote betoging in de hoofdstad Ouagadougou. Daar deden volgens de Volkskrant “honderdduizenden burgers” aan mee. Dat is, in een stad van 1,4 miljoen bewoners in een land met een bevolking van 17,4 miljoen mensen, bepaald niet weinig.

“Vandaag trokken betogers op naar het parlementsgebouw. “Honderden mensen braken door een zwaar veiligheidscordon en bestormden het gebouw van de Nationale Assemblee”, aldus Aljazeera. “De politie had geprobeerd om de menigten te beheersen en gebruikte traangas, maar de demonstranten waren in staat om door de barricades heen te duwen en zich een weg te banen naar het parlementsgebouw.” Kunnen we geen stage gaan lopen bij de demonstranten daar? “Demonstranten namen het parlementsgebouw in nadat politie hen vanuit de lucht beschoot om ze uiteen te drijven. Uiteindelijk was de politie gedwongen om zich terug te trekken, aldus getuigen”, zo schreef De Volkskrant. “Ordetroepen schoten met scherp en gebruikten traangas om demonstranten weg te houden van het presidentieel paleis”, aldus de NRC. Die voegt er ook nog aan toe: “Volgens de BBC, die een correspondent ter plaatse heeft, staan het parlement, het stadhuis en het kantoor van de regeringspartij ook in brand. De oproerpolitie vluchtte weg.” Volgens Aljazeera is het gebouw van de nationale televisie aangevallen, en is de tv uit de lucht.

De boosheid gaat duidelijk over mee r dan over een president die met de macht vergroeit raakt. Mensen hebben de pest aan deze Blaise Compaora, getuige leuzen als “Blaise, ga weg” en “Blaise = Ebola” op een demonstratie twee dagen terug waar de BBC over schreef. Maar mensen zijn ook boos om sociale redenen, getuige de leus “Wij hebben honger” die de Volkskrant vandaag noemt. Er is reden voor zulke woede. Compaore ging weliswaar aanvankelijk door voor links, maar “begon aan een programma van privatisering en bezuinigingsmaatregelen, gesponsord door het Internationaal Monetair Fonds. Hij verwierp officieel het socialisme voordat hij in 1991 zonder oppositie tot president werd gekozen”, aldus wederom de BBC.

Al eerder hadden sociale spanningen tot protest geleid. In april 2011 waren er omvangrijke muiterijen van soldaten. “Onvrede over niet uitbetaalde huurtoeslagen zou de aanleiding van de woede zijn.” Wat een verstandige mensen daar! De staat houdt zich niet aan afspraken, en mensen gaan bij duizenden protesteren in plaats van alleen maar te mopperen! “De onlusten van gisteren waren niet de eerste ongeregeldheden deze maand: op 8 april vonden in Burkina Faso vanwege de hoge voedselprijzen ook al grote protesten door politieagenten plaats.” Doen die ook eens wat nuttigs, denk ik dan maar, moet je bij agenten in de Schilderswijk om komen. “In maart stichtten studenten brand bij diverse overheidsgebouwen uit protest tegen de dood van een jonge man. De man zou in de gevangenis om het leven zijn gekomen”, zo beschreef de NRC sociale onrust in 2011. Interessant jaar en seizoen trouwens, de eerste maanden van 2011: het wekt de indruk alsof Burkina Faso wat meegekregen had van de protesten in het Midden Oosten die als Arabische Lente bekend stonden, niet zo heel ver van Burkina Faso vandaan.

Terug naar vandaag. De wet waarmee Compaore nogmaals herverkiezing kon binnenhalen is intussen overboord gegooid. Dat is een overwinning voor de demonstranten. Maar de confrontatie heeft niet alleen gebouwen van het gezag helpen slopen. De botsing heeft ook dodelijke slachtoffers geleid, en er is sprake van soldaten op straat en van arrestaties. Het al gememoreerde liveblog van de BBC gaf om 15:06 uur een bericht door van iemand in de stad Bobo-Dioulasso. “Het is relatief kalm daar omdat de veiligheidstroepen erin geslaagd zijn om menigten te verhinderen om zich op het belangrijkste plein te verzamelen.” In de hoofdstad taferelen van volksopstand, met triomferende betogers in het parlementsgebouw. Maar elders heeft het meer weg van een militair afgedwongen noodtoestand. Intussen roept een oppositieleider de president op om af te treden. Of die oppositieleider vervolgens gaat breken met tenminste het neo-liberale beleid dat mensen tot woede drijft? Ik zou er niet op rekenen.

Het kan allemaal uitdraaien op – inderdaad – aftreden van de president, nieuwe verkiezingen waaraan Comaore dan niet meer deelneemt. Dan gaat het politieke spel verder, hebben de betogers een beperkte democratische overwinning geboekt, maar geen sociaal-economische. Het kan uitdraaien op een militaire staatsgreep, waarbij de legertop aan de “chaos” een argument kan ontlenen om “de orde” te herstellen. Dan zou de zeer tijdelijke politieke overwinning snel omslaan in een nederlaag voor betogers, voor zover die tenminste meer democratie en politieke ruimte eisen. Is er een positieve ontknoping denkbaar? Het grote elan van de betogers, hun grote aantallen, en het feit dat er kennelijk een traditie van fel volksprotest rond sociaal-economische zaken is, stemt voorzichtig hoopvol.

Bovendien is het land niet helemaal zonder een linkse traditie. Compaore kwam aan de macht via een staatsgreep nadat zijn voorganger Thomas Sankara enigszins raadselachtig door militaire hand om het leven was gekomen. Sankara regeerde tussen 1983 en 1987 en had zichzelf ook via een coup van macht voorzien. Hij voerde op economisch en sociaal gebied linkse hervormingen door, maar regeerde tegelijk vrij autoritair. Het was de bekende tegenstrijdige mix van straffe hand, nationalisme en progressief beleid die in veel landen in de jaren zeventig wijd verbreid was en die doorging voor een soort van socialisme. Dat was het niet, als socialisme althans meer betekent dat sociaal-democratie in uniform; maar dat mensen die lijden onder neo-liberalisme er waardering voor hebben en er naar verwijzen als een soort van alternatief, is heel goed te begrijpen.

Sankara heeft nog steeds een grote reputatie, met een wat Che Guevara-achtige symboolfunctie. “Sankara’s geest is ook achter een protestbeweging die vorig jaar begon in zijn thuisland Burkina Faso (…) Le Balai Citoyen genaamd, wat ‘De burgerbezem’ betekent, voert die campagne tegen stappen van president Compaore om zijn greep op de macht uit te breiden tot na 2015.” Dat is dus kennelijk de beweging die zich vandaag doet gelden op de straten van de hoofdstad. Als in deze kringen de linksheid van Sankara wordt vastgehouden, maar diens autoritaire methodiek en persoonsverheerlijking wordt losgelaten, dan zijn er nog extra interessante dingen denkbaar.

Peter Storm
(Blogt op Ravotr)