De valse start van wethouder Vliegenthart

Geplaatst op door
SP-wethouder Arjan Vliegenthart.
SP-wethouder Arjan Vliegenthart.

De Amsterdamse SP-wethouder Arjen Vliegenthart van Werk, Inkomen en Participatie staat nu bijna een jaar aan het roer. Tijd voor een eerste evaluatie, zo vindt de Bijstandsbond, die een analyse heeft gemaakt van de praktijk van het Amsterdamse bijstandsbeleid sinds het aantreden van Vliegenthart, onder meer op het gebied van dwangarbeid.

Wat merken wij ervan op het spreekuur? Ons beeld is niet positief. De dienstverlening van de voormalige Dienst Werk en Inkomen (DWI) is dramatisch verslechterd, terwijl beloften in het coalitieakkoord dat zou worden gestopt met het werken voor je uitkering, door ons dwangarbeid genoemd, niet worden waargemaakt. En de bureaucratie van de voormalige DWI trekt zich nog steeds weinig aan van uitspraken van rechters, met name op het punt van het opleggen van boetes. Ook komen er weer meer klachten binnen over de afdeling handhaving.

De laatste twee maanden is de dienstverlening aanzienlijk verslechterd, naar men intern zegt als gevolg van de laatste reorganisaties. Dat merken wij aan verschillende dingen:

  • 1. we dienen de laatste maanden veel meer klachten in tegen de manier waarop aanvragen worden behandeld;
  • 2. we merken in toenemende mate dat, wanneer een bezwaarschrift wordt ingediend tegen een beslissing, nog voor dit behandeld wordt de beslissing schielijk wordt ingetrokken omdat die evident fout is;
  • 3. er komen, nadat het een tijdje rustig is geweest, weer meer klachten binnen over de afdeling handhaving.

Piepsysteem

We kunnen de bovenstaande drie punten met veel voorbeelden staven. Zo was er een dakloze die een uitkering aanvroeg en die een scheurtje in zijn identiteitsbewijs had. Alles was goed te lezen, maar bij de DWI zei men: “Dit kunnen wij niet lezen, wij nemen uw aanvraag niet in behandeling, vraagt u eerst maar een nieuw bewijs aan”. Een ander voorbeeld. Een mevrouw zei bij een controle-onderzoek dat ze wel eens taarten bakte voor de buren of voor familieleden. De DWI veronderstelde dat ze daarmee wel eens inkomsten zou kunnen hebben uit arbeid en vorderde de gehele uitkering terug met terugwerkende kracht tot twee en een half jaar geleden. Daarop werd een bezwaarschrift geschreven en de terugvordering werd onmiddellijk ingetrokken, omdat een procedure evident niets voor de DWI zou opleveren. Als die mevrouw niet op tijd in bezwaar was gegaan, dan had ze eraan vastgezeten om veertigduizend euro terug te betalen.

Nog een voorbeeld van een dakloze. Hij diende enige tijd na de aanvraag een verzoek in om een voorschot. Er werd niet onderzocht of er recht was op een voorschot en dat werd niet verstrekt. Daarop werd er een klacht ingediend. Hij kreeg direct een voorschot. Een laatste voorbeeld. Een mevrouw met een baby van tien weken vroeg een uitkering aan. Daarop werd er gezegd: “U hebt een zoekperiode van vier weken waarin u naar betaald werk moet zoeken. Daarna wordt de aanvraag in behandeling genomen.” Mevrouw zat helemaal financieel aan de grond en had geen geld meer om luiers en babymelk te kopen. Werk kon ze niet zoeken, want wie zorgde er voor de kinderopvang? Voor eenouder-gezinnen gelden mogelijkheden om vrijgesteld te worden van de sollicitatieplicht. Maar pas na de zoekperiode van vier weken zouden ambtenaren dat eventueel gaan beoordelen. Omdat de vrouw daar niet op kon wachten, diende ze een klacht in. De aanvraag werd daarop onmiddellijk in behandeling genomen en de vier weken wachttijd werd buiten werking gesteld. Blijkbaar werkt men bij slechte beslissingen in toenemende mate met “een piepsysteem”. Er wordt nee verkocht, en wie niet aan de bel trekt, heeft pech gehad, ook had hij wel rechten. Wie wel aan de bel trekt, krijgt gelijk.

Hoge boetes

De Wet Boeten en Maatregelen heeft veel ellende opgeleverd. Veel sociale diensten gingen standaard een boete opleggen die gelijk was aan het benadelings- of terugvorderingsbedrag. De Centrale Raad van Beroep heeft op 24 november 2014 uitgesproken dat dat niet klopt. Er moet namelijk rekening worden gehouden met de ernst van de overtreding. De voormalige DWI in Amsterdam legt echter nog steeds de hoge standaardboete op. Een voorbeeld. Een man had vier maanden lang onterecht tegelijkertijd een Ziektewet-uitkering en een bijstandsuitkering ontvangen. Hij had echter wel degelijk bij het UWV een machtiging getekend dat die instantie zijn Ziektewet-uitkering rechtstreeks zou overmaken naar de DWI. Door een foutje deed het UWV dat niet en de man trok pas na vier maanden aan de bel. Het DWI legde gewoon de standaardboete van vierduizend euro op, zonder rekening te houden met de bovenomschreven omstandigheden. Een ander voorbeeld. Een klant kreeg een heronderzoek en leverde bankafschriften in. Daaruit bleek dat hij 75 euro in een loterij had gewonnen. Men zei tegen hem: “Je hebt de inlichtingenplicht geschonden. We gaan je een boete opleggen.”

Op het spreekuur van de Bijstandsbond komen ook weer meer meldingen binnen over machtsmisbruik door handhavers. Een voorbeeld. Er was een tip binnengekomen over een man dat hij in tweedehandsauto’s zou handelen. Dat was echter niet het geval. De man heeft een gezin en rijdt af en toe met zijn kinderen in de auto van vrienden. In een verhoor werd de man onder druk gezet om zijn inloggegevens van Marktplaats.nl te verstrekken, zodat de handhaver er in kon kijken. Ook in het verdere gesprek werd de verdachte slecht behandeld. De handhaver lachte hem steeds uit en stelde niet ter zake doende vragen.

Dwangarbeid

Tot nu toe worden de beloften dat zou worden gestopt met werken voor je uitkering niet waargemaakt. Vliegenthart heeft zogenaamde “leer-werk stages” geïntroduceerd, die tot maximaal een jaar kunnen duren, en waar weer zoals bij de participatieplaatsen met behoud van uitkering wordt gewerkt. Aan het eind van die leerstage ontvangt de bijstandsgerechtigde een bonus van vijfhonderd euro. Maar dan moet je wel de hele tijd braaf zijn geweest en aan alle voorwaarden hebben voldaan. Nu zegt Vliegenthart: “Zie je wel, ze verdienen bijna evenveel als het minimumloon voor een vierdaagse werkweek”. Dit rechtse argument (waar zeuren die bijstandsgerechtigden toch over, ze hebben toch hun uitkering?) gaat geheel voorbij aan een van de kernpunten van de kritiek op dwangarbeid, namelijk dat je werkt onder de voorwaarden van het bijstandsregime met partnertoets, vermogenstoets, huisbezoeken, controles, enzovoorts, en dat ze je op basis daarvan kunnen maken en breken en je uitkering kunnen stopzetten of een sanctie kunnen geven. Dat leidt bijvoorbeeld bij het dwangarbeidcentrum aan de Laarderhoogtweg, ook wel Praktijkcentrum genoemd, tot misbruik van bevoegdheden, zoals intimidatie, bij het minste of geringste dreigen met sancties, vernederingen, enzovoorts. Bijstandsgerechtigden hebben niet de rechten die werknemers hebben, die een contract hebben en loon ontvangen, en ze zijn nergens voor verzekerd als er een ongeluk gebeurt. Zie voor de verdere kritiek op de “leer-werk stages” de weblog van het comité Dwangarbeid Nee.

Disciplineringsmachinerie

Dat dwangarbeidcentrum aan de Laarderhoogtweg, onder leiding van stichting Herstelling Werk en Uitvoering, draait ondertussen gewoon door. We merken op ons spreekuur dat het disciplineringssysteem in de bureaucratie op de oude voet verder gaat. Als er meningsverschillen zijn tussen de klantmanager en de klant, bijvoorbeeld over een plan dat de klant heeft ingediend om als zelfstandige te beginnen, waarbij de klant enige tijd vasthoudt aan zijn voorstel, dan is het principe dat de klantmanager dan zegt: “Ik stuur je naar de Laarderhoogtweg”. Dat gebeurt ook als iemand in een traject niet aan betaald werk is gekomen en er protesten zijn van de klant tegen de ineffectiviteit en de uitzichtloosheid van de trajecten. Het systeem blijft dus gewoon hetzelfde.

Dat blijkt ook uit het volgende voorbeeld. Meneer G. kreeg een brief met ongeveer de volgende zinsnede: “Een traject naar werk is voor u nu niet aan de orde. U moet eerst gedisciplineerd worden. Daarom sturen we u naar Herstelling Werk en Uitvoering. U moet daar op maandag zo en zo laat verschijnen”. En daar werkt het piepsysteem weer: we dienden een klacht in op de donderdag ervoor, en op vrijdag kregen we het antwoord: “Nee, nee, dat had nooit zo geschreven mogen worden, meneer hoeft maandag niet te gaan”. Want bij Herstelling zelf en bij de DWI ontkent men dat het om een disciplineringstraject gaat. Men wil het niet weten. “Nee”, zegt men, “het zijn reïntegratietrajecten naar werk”. En ook op de Laarderhoogtweg zelf verandert er niets. Neem de afdeling horeca en facilitair. Daar worden onder dezelfde voorwaarden als onder de vorige gemeenteraad mensen nog steeds naartoe gestuurd. Een voorbeeld. Er belde een mevrouw die zich tot op het bot vernederd voelde. Ze moest de hele dag papier prikken en wc’s schoonmaken, terwijl ze een MBO-opleiding heeft. Ze voelde zich waardeloos, “terwijl ik zoveel kwaliteiten heb”, zei ze. Ook was ze verbolgen over het feit dat het schoonmaken een totaal zinloze bezigheid is, omdat ’s morgens een professioneel schoonmaakbedrijf alles komt schoonmaken om te voorkomen dat er sprake is van verdringing van betaald werk.

Met de nieuwe SP-wethouder is er niets veranderd. Sommige dingen functioneren zelfs slechter. Wij vragen ons af of de wethouder wel grip heeft op zijn organisatie en of hij niet te veel zijn oren laat hangen naar de manieren waarop de bureaucratie een mist opwerpt over de werkelijke ontwikkelingen en de argumenten waarmee men zichzelf verdedigt. De wethouder lijkt geheel mee te gaan in de repressieve redenering dat werkloosheid een gevolg is van gebrek aan competenties, en niet van het tekort aan banen, en dat er een probleem is van de niet-willers (dat wil zeggen: baanlozen die niet braaf op alles dat de bureaucratie wil ja en amen zeggen). De DWI heeft in feite de bedoeling om als disciplineringsmachinerie gratis arbeidskrachten ter beschikking te stellen aan slechte werkgevers, die rotbaantjes aanbieden onder beroerde voorwaarden, zonder rekening te houden met de belangen van baanlozen op het gebied van ontplooiingsmogelijkheden.

Bijstandsbond