Een open brief aan Jochem Myjer

Over het verzoek van de cabaretier om niet te demonstreren tegen Zwarte Piet wegens gebeurtenissen in Parijs.

Beste Jochem,

De treinreis naar Meppel was lang. Maar ik wilde er per se bij zijn, afgelopen zaterdag. Net als vorig jaar wilde ik de aankomst van de Sint en zijn Pieten niet missen. Want juist nu het debat over Zwarte Piet in al zijn heftigheid voortwoedt, is het zaak om er op zulke momenten bij te zijn. Om te laten horen dat het zo niet langer kan. En om gezamenlijk een krachtig signaal af te geven. In de trein las ik de vele gruwelverhalen uit Parijs, geduid en becommentarieerd door wereldleiders en terrorisme-experts. En toen viel mijn oog op jouw Facebook-bericht, dat inmiddels door verschillende van mijn vrienden instemmend was gedeeld:

“Terwijl de wereld in brand staat en de nauwelijks te bevatten beelden van de chaos en angst langzaam beginnen door te dringen, het besef van de zinloosheid van deze laffe daden op onschuldige mensen je woedend maakt en de angst verandert in pijn in je buik, worden de meeste kleine kinderen in Nederland nu wakker met kriebels in hun buik….. omdat Sinterklaas vandaag aan komt varen met hun kadootjes. Hoe triviaal kan het zijn. Ik vraag jullie vriendelijk. Zullen we de kinderen vandaag alsjeblieft nog even laten geloven dat de wereld niet zo verrot en gevaarlijk is? Zullen we de kinderen, die net als wij nooit zullen begrijpen dat je uit geloofsovertuiging onschuldige mensen afslacht, nog even laten geloven dat deze wereld ook nog onschuldig mooi kan zijn? Zullen we alsjeblieft ons onschuldige kinderfeest vandaag niet laten verpesten door ruzie te maken? Zullen we vandaag uit respect voor gisteren even alle zwaarden begraven en de discussie op een andere dag zinvol voortzetten? Zullen we onze kinderen vandaag even laten geloven dat er daadwerkelijk een lieve oude meneer uit Spanje komt die ze gratis kadootjes en pepernoten geeft? Al is het maar om heel even uit deze zieke werkelijkheid te vluchten. Liefs”

Het zijn onmiskenbaar mooie woorden. Dat blijkt ook wel uit het feit dat jouw bericht al door zo’n 350.000 mensen werd gedeeld, en zelfs tot in Vlaanderen de kranten haalde. Hoe kan men op zo’n moment, de ochtend na die vreselijke aanslagen, ook niet worden geroerd door die mooie oproep tot saamhorigheid? Wie zou willen ontkennen dat onze wereld – juist in deze dagen – vooral nood heeft aan een beetje meer magie, vreugde en onschuld?

Ik neem aan dat jouw post onder andere aan mij gericht was. Want dat moet ik er misschien direct even bij zeggen: ik was niet heel dat eind naar Meppel gekomen om de Sint en zijn Zwarte Pieten welkom te heten. Integendeel: ik kwam er om te demonstreren. Om een signaal af te geven, en gezamenlijk een vuist te maken voor een samenleving zonder racisme en uitsluiting. En dus ook zonder de racistische karikatuur van Zwarte Piet. Ik kwam, zoals ik al zei, om te laten horen dat het zo echt niet langer kan.

Om heel eerlijk te zijn, beste Jochem, vond en vind ik jouw post een ontzettende trap onder de gordel. Ik voel me – om het zacht uit te drukken – enorm gechanteerd. Dit is vals spel, en ik zal je uitleggen waarom.

Om mee te beginnen: jij weet net zo goed als iedereen dat het geen van de actievoerders tegen Zwarte Piet om de afschaffing van het hele Sinterklaasfeest te doen is. Er zal allicht wat discussie bestaan over de mogelijke alternatieven – wordt het een “Roetveegpiet”, de nieuwe Sinterklaas Patrick (die overigens ook door de demonstranten op applaus en liedjes werd onthaald), of toch de “Regenboogpiet”? Maar “die lieve oude meneer uit Spanje” is op zichzelf nou niet echt het probleem. Nou ja, behalve dus dat hij vooralsnog een hele zooi zwarte knechten bij zich heeft. En dat die knechten allerlei racistische, stereotyperende kenmerken vertonen van zwarte mensen. Dát is het probleem. Je zegt dat je de discussie best op een andere dag “zinvol” wil “voortzetten”, maar het zou alvast een goed begin zijn als je eerst eens zou willen erkennen waar het deze critici om te doen is.

Want waar jij en ik het over eens zijn, beste Jochem, is dat het Sinterklaasfeest inderdaad een schitterend mooi feest kán zijn – niet alleen voor kinderen, overigens, maar ook voor volwassenen. Elkaar cadeautjes geven, mooie momenten beleven met vrienden of familie, sprookjesachtige tradities levendig houden – juist in een tijd van ellende, chaos en angst zijn dit soort dingen voor iedereen buitengewoon belangrijk. Maar waarom zou dit plezier, dit “geloof dat de wereld nog onschuldig mooi kan zijn”, dan alleen weggelegd moeten zijn voor witte kinderen? Waarom niet voor ons allemaal? Hebben we dan nog niet genoeg benadrukt dat het Sinterklaasfeest voor heel veel mensen in Nederland – kinderen én volwassenen – allesbehalve sprookjesachtig is? Dat zij het vooral associëren met racisme, stigmatisering, en uitsluiting? Dat veel zwarte Nederlanders en Vlamingen tussen oktober en december op straat worden nageroepen met “hé, daar gaat Zwarte Piet!”? En dat voor heel veel mensen Zwarte Piet juist symbool staat voor een heel verrotte – om niet te zeggen, inderdaad: een heel gevaarlijke – kant van onze samenleving?

Laat ons wel wezen. Voor die kinderen maakt het echt geen fluit uit of Piet wit is, of groen of paars, of dat Sinterklaas er anders uit komt te zien en het voortaan wel alleen af kan. Wie echt denkt dat het wonder van Sinterklaas valt of staat bij Zwarte Piet, dat de kriebel in kinderbuikjes bij een ietwat aangepaste traditie ineens achterwege zou blijven – wie dat echt serieus denkt, die heeft van de kinderlijke fantasie verdomd weinig begrepen. Het échte wonder van Sinterklaas is juist dat flexibele en onbegrensde inlevingsvermogen, dat onvoorwaardelijke enthousiasme van kinderen zélf. En dat uitgerekend jij – Jochem Myjer, de fantasie zelve – dat niet kan beseffen, dat gaat er bij mij dus even niet in.

Nee, het lopende conflict rond Zwarte Piet heeft met dat alles niets van doen. Dat gaat helemaal niet primair over een “kinderfeest”, maar over systemisch racisme, over wit privilege, en over het feit dat ras en afkomst ook in het Nederland van vandaag in hoge mate bepalend zijn voor de kansen en vrijheid die iemand hier geniet. Zwarte Piet is een symptoom van dat alles, maar wel een heel prominent symptoom. En dat is waarom wij – zwarte, bruine en witte mensen, studenten, ouderen, en inderdaad ook kinderen – daar gisteren gezamenlijk tegen hebben geprotesteerd. Op geweldloze wijze, uiteraard, want wij wilden alleen onze onvrede zicht- en hoorbaar maken, zonder onszelf of iemand anders daarbij in gevaar te brengen. Net zoals vorig jaar, overigens.

Voor iedereen die de afgelopen jaren enigszins de moeite heeft genomen om eens naar onze boodschap te luisteren, klinkt dit inmiddels bekend. Maar dat is nu net waar ‘m de schoen wringt. Racisme is namelijk geen gemakkelijk thema. Het impliceert dat mensen zich kritisch zullen moeten verhouden tot hun eigen vooroordelen en privileges. Dat we de samenleving anders zullen moeten inrichten, en ook op institutioneel vlak het nodige moeten veranderen. En dat zelfs dingen die we nooit eerder als problematisch ervoeren – zoals Zwarte Piet – ineens in vraag zullen moeten worden gesteld. Hetgeen precies de reden is dat heel veel witte Nederlanders liever niet luisteren naar wat we te zeggen hebben. Een probleem dat je niet erkent, kan immers ook niet ter discussie staan. En dan is het wel zo gemakkelijk om je te verschuilen achter de rug van je kinderen. Want kindergeluk, daar blijf je vanaf, toch?

En dat is precies wat jij deed, gisteren, in die schitterende post. Je verschuilde je achter de rug van onschuldige kinderen, om je eigen positie en privileges buiten de discussie te kunnen houden. Je deed een appèl op critici van Zwarte Piet om eenzijdig de strijdbijl te begraven, maar vroeg je niet af of we de ochtend na zo’n vreselijke aanslag wel feest moesten vieren. Je stelde dat de onschuld en verbeeldingskracht van kinderen juist in deze donkere dagen gewaarborgd moeten blijven, maar dacht niet aan het verdriet van veel zwarte en bruine kinderen in Nederland, voor wie Sinterklaas geen feest is. Je riep volwassenen op om hun verantwoordelijkheid te nemen, maar had het niet over jouw eigen verantwoordelijkheid – bijvoorbeeld als jarenlange vertolker van de rol van “Pietje Paniek” in het Sinterklaasjournaal.

En wat het allerergste is: je deed dat alles in het licht van die verschrikkelijke, bloederige aanslagen. Je verschool je niet alleen achter de rug van onze kinderen, maar instrumentaliseerde daarbij ook het verse leed van al die slachtoffers, die met deze hele discussie niets te maken hebben. Daarmee suggereerde je dat wij – actievoerders tegen racisme – minder geschokt, angstig of bedroefd zouden zijn door dit blinde geweld. Alsof wij níet dromen van een wereld die veilig en rechtvaardig is voor iedereen!

Het spijt me, beste Jochem. Maar door iemand die denkt op deze manier een maatschappelijk debat te moeten voeren, laat ik mij de les niet lezen.

Mathijs van de Sande
(Werd eerder gepubliceerd op Joop.nl)