Frankrijk na de verkiezingen: angstaanjagende toestanden

De tweede ronde van de Franse gemeenteraadsverkiezingen vond alweer pakweg een week geleden plaats. Intussen zien we de griezelige resultaten. Een verontrustende groei van fascistisch rechts, dat die groei meteen in racistisch beleid vertaalt. En de benoeming door president Hollande van een premier van diens Socialistische Partij die zowel in beleid als retoriek het racisme tegemoetkomt en weerspiegelt. Racistisch establishment, fascistische oppositie. Angstaanjagende situatie.

De verkiezingen zelf brachten een nederlaag van de Parti Socialiste, de Socialistische Partij van president Hollande. Voor de verkiezingen bestuurden mensen van die partij rond de vijfhonderd plaatsen. Daar gingen er in één klap 155 vanaf. Dat hakt erin. Ze kregen 40,5 procent van de stemmen, mainstream rechts 45,9, volgens voorlopige uitslagen.

Tegenover de nederlaag van de PS stond een dramatische opmars van het Front National (FN). Uit cijfers zie je dat niet meteen: de 6,8 procent van dezelfde voorlopige uitslag ziet er niet wereldschokkend uit. Maar de partij deed lang niet overal mee, dat percentage is dus onder een veel kleiner aantal mensen vergaard dan de hogere percentages van de grote partijen. De partij won in totaal tien steden, één al in de eerste ronde, de anderen in de tweede. De partij had ooit eerder het plaatselijk bestuur in handen, maar dat betrof toen vier steden. Dat was in de jaren negentig.

Zwakte van links

Beide verschijnselen, de nederlaag van de regeringspartij en de opmars van de fascisten, zijn verklaarbaar, het eerste overigens een stuk eenvoudiger dan het tweede. Dat een regering die een land bestuurt met een hoge en “vorige week naar een nieuw record” gestegen werkloosheid, populariteit verliest en verkiezingen verliest is niet gek. Hollande had iets anders toegezegd, en sowieso is werkloosheid niet iets waar zich links profilerende politici eer mee plegen in te leggen. Gebrek aan animo van traditioneel links stemmende kiezers heeft Hollande stemmen gekost, en niet weinig ook.

Maar waarom een overwinning, niet alleen van mainstream rechts, maar juist ook van extreem-rechts? Daarvoor zijn meerdere oorzaken. Een ervan is de zwakte van een radicaal-linkse oppositie, en ook een terugval van sociale strijd. Er zijn nu en dan stakingen en protesten van arbeiders en dergelijke. Maar grote golven, zoals bijvoorbeeld de grote stakingen tegen pensioensloop in 2010, zijn er momenteel niet. Waar druk vanuit links en arbeidersstrijd zwak is, en een zich links noemende partij veel mensen teleurstelt, heeft rechts extra ruimte. En dan is het vooral radicaal- en extreem-rechts dat in het voordeel is, omdat dat sowieso een minder gevestigde, meer oppositionele uitstraling heeft. Daarom bieden teleurstellende linkse regeringen vaak zo’n gunstige context voor de groei van fascistische partijen. De PVV behaalde in 2010 niet voor niets haar mega-overwinning ook na vier jaar centrum-links regeren met de PvdA in het kabinet. In Frankrijk zien we iets dergelijks.

Homohuwelijk

Maar er speelt meer. Terwijl Hollande de werkloosheid onder zijn neus liet oplopen, loste hij wel een andere verkiezingsbelofte in: hij realiseerde wetgeving die het voor mensen van hetzelfde geslacht mogelijk maakte om te trouwen. Een bescheiden progressieve hervorming, dit homohuwelijk, om dat eigenlijk onjuiste woord – het is immers geen bijzonder huwelijk, maar doodgewoon toegang tot het bestaande huwelijk – maar even te gebruiken. Zelfs wie, zoals ik, het huwelijk een burgerlijke constructie vind, kan toch de openstelling ervan voor lesbo- en homo-stellen verwelkomen als het opheffen van een specifiek stuk discriminatie. Maar dit botste natuurlijk met allerlei traditionalistische opvattingen over gezin, seksualiteit en moraal zoals die door religieus rechts worden verdedigd. Er zijn mensen die boos zijn over die werkloosheid en tegelijk het homohuwelijk waarderen. Maar er zijn ook meer traditioneel denkende mensen, ook aan de onderkant, die eveneens teleurgesteld zijn over die hoge werkloosheid, maar ook nog eens over dat homohuwelijk. Radicaal-rechts kan tegen deze mensen zeggen: kijk, Hollande laat jullie banen verdwijnen en laat jullie barsten, en dringt jullie ook nog eens dat goddeloze homohuwelijk op.

Zo wist rechts het homohuwelijk als een breekijzer te gebruiken om vrij brede lagen van de bevolking de straat op te krijgen in aanhoudende, felle demonstraties voor en kort na de legalisering van dat huwelijk. In die demonstraties zagen we traditioneel rechts, met conservatief katholieke uitstraling; we zagen reactionaire moslims die op dit punt soortgelijk dachten; en we zagen mensen van het Front National. Een monsterverbond, bijeengehouden door gezamenlijke afkeer van progressieve opvattingen over seksualiteit, relaties en rolpatronen. De campagne tegen het homohuwelijk bood het Front National ruimte om zich op straat te vertonen en zich met kracht te profileren. En juist de straat, waar die campagne plaatsvond, is dan eerder een plaats waar fascisten in hun element zijn dan een plek waar traditioneel rechts zich erg op haar gemak voelt. Daarom is het altijd zaak om extra op te letten als een rechtse partij of groepering aan het demonstreren gaat. ‘Gewoon’ rechts doet dat niet graag, fascistisch rechts veel eerder.

Racisme

Fascistische politiek krijgt echter een enorme extra legitimiteit door het aanzwellende racisme dat uit alle poriën van de Franse maatschappij druipt. Daarin is Frankrijk niet wezenlijk anders overigens dan een dichterbij gelegen land waar teveel mensen nog altijd niet snappen dat Zwarte Piet een aanstootgevende racistische karikatuur is. Het racisme in Frankrijk uit zich op allerlei manieren. Een politie die migrantenjongeren met Noord-Afrikaanse voorouders in verpauperde Parijse buitenwijken en voorsteden behandelt als bewoners van bezet gebied; een minister die Roma een onvermogen om te integreren verwijt; een beleid waarin Roma-kampen door politie worden leeggeveegd en de inwoners gedeporteerd; en een politiek establishment van rechts tot vrij radicaal links dat, vanwege secularisme, republicanisme en een dwangmatig opgelegde scheiding van kerk en staat, kledij waarin moslims hun religieuze identiteit willen uiten buiten de openbare ruimte willen houden. Islamofobie, met als uiting een verbod op het dragen van hoofddoeken, is helaas geaccepteerd tot ver aan de linkerzijde aan toe. Dat is, net als in Nederland, geen kwestie van bonafide godsdienstkritiek, maar van de aanval op een bevolkingsgroep, een gemeenschap, niet helemaal toevallig dezelfde gemeenschap wiens jongeren door de politie als bewoners van bezet gebied worden behandeld. Niet iedere afzonderlijke stellingname tegen uitingen van de islam is racistisch. Het islamofobe vertoog als verhaal is dat wel degelijk. Het is een vertoog dat door links wordt verpakt als voortzetting van de seculiere verlichtingstraditie, het laïcisme van de Franse republiek en dergelijke. Maar dat is linkse inkleding van wat uiteindelijk op racisme neerkomt. Rechts en uiterst rechts hebben deze inkleding nauwelijks nodig, en verwijzen rechtstreeks naar de katholieke traditie van het oude Frankrijk. Zo vinden rechts en ‘links’ elkaar op een breed thema waarin nationalisme en racisme hand in hand gaan, allemaal in de naam van Frankrijk.

Welnu, dat is een sfeer, een context, waarin een partij gedijt die van nationalisme en racisme haar handelsmerk maakt. En waar andere partijen lippendienst bewijzen aan seculiere, democratische gelijkheidsidealen, is het FN veel onbeschaamder. Ze hoeft geen linkse intellectuelen verhullend naar de mond te praten. Het FN-racisme is weliswaar ook gecodeerd, deels vanwege het risico van strafvervolging, deels ook vanwege de intellectuele invloed van ‘nieuw rechts’, een fascistoïde traditie die redeneert in termen van verschillende culturen, en daarmee het praten in termen van rassen goeddeels vermijdt. Het racisme is er niet wezenlijk minder om, maar wel anders van vorm. Bij het FN zie je ook af en toe antisemitisme opduiken, iets dat bij links officieel not done is – wat overigens niet hetzelfde is als afwezig. Kortom: heel het establishment is vergeven van racisme, en dat speelt een fascistenclub in de kaart. Voor wie racisme echt belangrijk vindt, voor degene op wie racisme specifiek aantrekkingskracht uitoefent, springt het Front National eruit. Dat biedt een aangescherpte, geradicaliseerde versie van wat helaas een zeer brede racistische consensus genoemd kan worden. Die aanscherping past weer prima bij het oppositionele profiel dat fascistische organisaties zo graag hebben, zolang ze de staatsmacht nog niet hebben veroverd.

Staatsmacht

Die staatsmacht hebben ze echter dus precies in een tiental plaatsen nu wel in handen, en dat is ernstig. Intussen weten we ook enigszins hoe de fascisten die gaan gebruiken. Op 4 april maakte Marine Le Pen, leider van het FN, bekend dat wat haar betreft scholen geen rekening met eetvoorschriften op godsdienstige basis meer moesten houden. Geen halal- of kosher- eten meer als schoollunch, allemaal verplicht varkensvlees eten, een alternatief zou niet meer mogen worden aangeboden. Daarmee wordt kinderen dus de ‘keus’ geboden: heiligschennis bedrijven, of met lege magen op school zitten. Ze pleit ervoor dat de nieuwe FN-gemeentebestuurders dit doorvoeren waar ze de baas zijn. Dit is dezelfde Marine Le Pen die vorig jaar nog gezellig op bezoek was bij haar bondgenoot Geert Wilders, een bondgenootschap waar Doorbraak met een artikel en in haar Best Friends Forever-posterserie op wijst.

Het is een grove aanval, niet enkel op de rechten van een tweetal religieuze groeperingen, maar op de leden van die gemeenschap zelf. Interessant is de argumentatie van Le Pen: “Er is absoluut geen reden om het geloof te verweven in de publieke sfeer, dat staat in de wet.” Kennelijk behoren monden en magen van mensen volgens haar tot de “publieke sfeer” waarin de staat mag stoppen wat zij wil. Het heeft iets totalitairs. Het heeft, zoals Richard Seymour in een belangwekkend betoog op zijn blog Lenin’s Tomb laat zien, ook iets sadistisch. Het laat ook zien hoe ook fascisten niet te beroerd zijn om progressief-klinkende concepten als secularisme, de scheiding tussen kerk en staat en dergelijke te hanteren en te manipuleren om er bevolkingsgroepen mee op hun ziel te trappen en racisme de schijn van redelijkheid mee te geven.

Racistische premier

Terwijl regelrechte fascisten aldus bezig zijn om hun hatelijkheid in beleid om te zetten, zit ook president Hollande niet stil. Hij heeft op de verkiezingsnederlaag van zijn partij gereageerd door zijn premier te ontslaan en te vervangen door Manuel Valls. Die was al minister van Binnenlandse Zaken en “de populairste minister in het vorige kabinet”. Het is een man van wet en orde, populair bij rechtsere kiezers, gewantrouwd door linksere mensen. Twee ministers van de Groenen zijn al opgestapt, die voelden er niet voor om aan te blijven onder deze tamelijk rechtse figuur. Valls was de man die als minister verantwoordelijkheid nam voor de deportatie van een Roma-meisje. Volgens hem “waren de meesten van de twintigduizend Roma niet van plan om te integreren en moesten ze teruggezonden worden naar hun landen van oorsprong”, in de weergave van Aljazeera. Minder, minder, minder Roma dus, wat hem betreft, alleen de spreekkoren ontbraken.

Deze racist wordt nu dus premier. Daarmee wordt de Franse politiek een strijd tussen FN, fascistisch rechts en aanverwanten enerzijds, en een politiek midden dat op essentiële thema’s dat rechts met haar racisme naar de mond praat. De onderliggende xenofobe consensus wordt aldus bevestigd en erkend, de basis voor verdere worteling en groei van het Front National eerder verstevigd dan verzwakt. Voor hard rechtse kiezers zal de regering zelfs onder Valls veelal nog net iets te soft zijn, vergeleken met het harde autoritaire racisme van de FN. We moeten dan ook ernstig rekening houden met een verdere groei van het fascistische gevaar in Frankrijk.

Tegenwicht

Tegenwicht komt dus niet van het gevestigde links dat een Valls produceert. Tegenwicht komt van campagnes die er wel zijn, tegen specifieke deportaties bijvoorbeeld. Maar er is een inhoudelijke breuk nodig met veel van wat de Franse politiek verziekt. Het officiële secularisme, met haar van hogerhand afgedwongen scheiding van kerk en staat, moet onderkend en verworpen worden als wat het is: een autoritaire staatsideologie. Het drukt het zelfbewustzijn uit van de Franse republiek, die zich de belichaming waant van alles wat progressief en democratisch is, maar intussen mensen een seculiere houding als staatsgodsdienst-zonder-god opdringt. Door zich, met een feitelijk fundamentalistische houding, zelf als dominante staatsideologie op te stellen, legitimeert het officiële secularisme feitelijk haar religieus-fundamentalistische rivalen die het zegt te bestrijden, maar wiens spiegelbeeld het feitelijk is. Intussen dient dit secularisme als voorwendsel, ook voor fascisten, om kinderen van joodse en islamitische afkomst varkensvlees op te dringen, moslimvrouwen in de publieke ruimte hun hoofddoek af te pakken en joodse mannen hun keppel. Anti-racisten moeten daar stelling tegen nemen en voor een werkelijk seculiere benadering pleiten: een waarin niet alleen de georganiseerde godsdienst, maar vooral ook de staat, de zeggenschap over culturele uitingen, kledij en dergelijke, resoluut wordt ontzegd.

De Franse Republiek, met haar nobele wetten maar ook haar secularisme-als-staatsgodsdienst en keiharde oproerpolitie, is geen bondgenoot in de strijd tegen deportatie van Roma of tegen de discriminatie en uitsluiting van migranten in het algemeen. Die strijd heeft pas perspectief als ze gevoerd wordt als zelfverdediging vanuit migrantengemeenschappen zelf, als steun daaraan, en als het opbouwen solidariteit tussen mensen van alle bevolkingsgroepen in een gezamenlijke strijd voor een beter leven.

Peter Storm
Maker van het weblog Ravotr.