De Peueraar 19, maart 1992
Auteur: Ellen de Waard
Vrouwen en media
Een aantal vrouwen die zich buiten de gevestigde vrouwenorganisaties om bezighouden met de vrouwenstrijd hebben dit jaar voor de internationale vrouwendag (8 maart) het thema "vrouwen en de media" gekozen. We realiseren ons dat dit al een oud thema is binnen de vrouwenbeweging. Maar de dagelijkse ergernis en woede die wij hierover voelen willen we op 8 maart vormgeven. Hieronder wordt ingegaan op de media en de verbeelding van vrouwen.
Onder de media verstaan wij de tv, radio, tijdschriften, kranten, reclame, film, video enzovoorts. Oftewel alle middelen die ervoor zorgen dat nieuws, feiten, meningen of wat voor boodschap dan ook overgedragen kan worden van A naar B. Op 8 maart willen we met name het stereotiepe vrouwbeeld in de media bekritiseren, en aan de kaak stellen dat wij onszelf daar zo weinig in herkennen. Hoe wij echt zelf zijn, onze moeders, zussen, dochters, vriendinnen, oma's enzovoorts vinden e zelden waarheidsgetrouw terug in de media.
Het is van belang te realiseren welke socialiserende rol de media vervullen in het maatschappelijke normen- en waardenstelsel. De media kunnen door de manier waarop ze onderwerpen behandelen de bestaande maatschappelijke verhoudingen zogenaamd objectief weergeven. Dat wil zeggen: ze geven de wereld zo getrouw mogelijk weer: de bestaande (machts-)verhoudingen maar ook sociale veranderingen. De wereld is geen vast gegeven maar constant onderhevig aan verandering.
De media kunnen echter ook de bestaande normen en waarden constant bevestigen en versterken door sociale veranderingen dood te zwijgen of juist belachelijk of afschrikwekkend te maken zodat die niet overkomen of doordringen bij de mediaconsument. Aan de andere kant kunnen media juist de dragers zijn van sociale veranderingen door extra aandacht aan tegengeluiden en vernieuwde inzichten te geven en deze zelfs te propageren. Als de media dus aandacht aan vrouwen besteden dan kun je je afvragen hoe ze dat doen en waarom ze dat doen. Niet te onderschatten is de macht van de kijkcijfers, advertentie- en reclameverkopers, sponsors en abonnees.
De media kunnen op verschillende manieren ideeën over vrouwen weergeven. Ten eerste kan dat door de frequentie waarmee er aandacht aan vrouwen besteed wordt. Dus simpelweg hoe vaak vrouwen in de media voorkomen. Ten tweede is de status van de vrouwen die aan bod komen van belang. Als deze vrouwen met name laag op de maatschappelijke (waarderings-)ladder staan dan zal dat mede het beeld over vrouwen beïnvloeden. Vervolgens kun je kijken naar de rollen die vrouwen toegeschreven worden. Denk daarbij aan de opgewekte huisvrouw in de afwasmiddelreclames en het mooie fotomodel als assistente voor de quizmaster. Ook kunnen er allerlei eigenschappen aan vrouwen toegeschreven worden die kenmerkend voor hun sekse zouden zijn. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan de zogenaamde passiviteit van vrouwen en het idee dat vrouwen goed met mensen om kunnen gaan. Een andere, niet te onderschatten, manier waarop informatie over vrouwen overgebracht kan worden is weerspiegeld in het taalgebruik. Dat kan heel kleinerend door het woord "wijvenpraat", maar ook door mannelijke en vrouwelijke varianten in beroepsnamen. Bij het woord arts zal veelal een man bedoeld en verondersteld worden en een secretaris en secretaresse oefenen een niet gelijkwaardig beroep uit. En onder een werkster wordt iets heel anders verstaan dan gewoon een vrouwelijke werker.
Vrouwen in beeld
Op 8 maart wordt er door middel van sketches, liedjes, een tentoonstelling, een krantje en dergelijke op de Scheveningse Boulevard aandacht besteed aan andere, hopelijk meer echte vrouwbeelden. Zo zullen onder andere aan bod komen: migrantenvrouwen, oudere vrouwen, vrouwengeschiedenis, vriendinschappen, schoonheidsmythe en lesbische vrouwen. Want zeg nou zelf, wanneer zie je hen op een zinnige manier in de media?
Het allereerste dat opvalt is dat vrouwen, met name in de film, op tv en in de reclame jong, mooi en gewillig zijn. Ze zijn op zoek naar liefde en vinden die in een even mooie man. De moderne zelfbewuste vrouw is geen huisvrouw meer die geïsoleerd leeft. Nee, de moderne vrouw heeft een betaalde baan, heeft vrienden bij de vleet en is (nog) niet aan kinderen gebonden. Eigenlijk heeft deze vrouw al haar zaakjes goed geregeld. Alleen, zij mist die ene...
Wat je dus niet ziet is dat deze vrouw wel eens heel goede vriendinnen zou kunnen hebben waar ze lief en leed mee deelt. Het is volkomen geaccepteerd dat een vrouw haar geluk alleen in een ander kan vinden. Die ander is uiteraard een man. Terwijl ik om me heen zie dat veel vrouwen een of meerdere vriendinnen hebben waar ze zo'n beetje alles mee delen. Zeker niet in de laatste plaats om over hun vriend/echtgenoot te klagen!
Wat je ook niet ziet is dat een vrouw wel eens helemaal niet op een man maar juist op een vrouw zou kunnen vallen, laat staan op allebei! In de beetje alternatieve kijkhuizen zie je wel vaker films waarin lesbische vrouwen een rol spelen en dit wordt meestal als iets gewoons gepresenteerd. Buitenstaanders kunnen er problemen mee hebben, de vrouwen zelf over het algemeen niet. Opvallend is dan ook meteen dat in deze films vrouwen niet een standaard uiterlijk hebben, dus niet tussen de 25 en 35 jaar oud, mooi, slanken perfect.
Trouwens, wanneer zie je nou eens twee 45-plus vriendinnen die naar het strand fietsen om daar eens op de boulevard zich te buiten gaan aan taart en ijs? Of oudere vrouwen die samen gaan swingen in het COC en schijt hebben aan wat de wereld ervan vindt. Die hun gesprek niet laten domineren door zorgen over man en (klein-)kinderen. Want die zijn er ook. Ze doen aan buikdansen en wielrennen, en komen in opstand tegen artsen die hun hormonen geven voor de overgang, zonder aan de (psychische) consequenties te denken.
Moeders zijn sowieso niet die robots die alleen maar rennen om het hun kinderen naar de zin te maken. Veel vrouwen eisen tijd voor zichzelf op, volgen opleidingen of cursussen, sporten en gaan met vriendinnen stappen. Maar dat is niet wat je in de media te horen krijgt. Nee, daar zien we de keihard werkende, voor iedereen klaarstaande moeder die met een glimlach het eten op tafel zet en nooit moppert op haar kind.
En waar zijn eigenlijk migrantenvrouwen? Die zie en hoor je niet. Over hen wordt alleen maar in de krant geschreven dat ze hoofddoekjes moeten dragen en uitgehuwelijkt worden. Maar wie weet wat hun dromen en wensen zijn, waar zij goed in zijn, wat zij belangrijk in het leven vinden? Zij kunnen zich in Nederland alleen meten aan het ideaaltype van de Westerse vrouw; die zoals gezegd helemaal niet overeenkomt met de werkelijke vrouwen die ik ken.
Voor al deze voorbeelden geldt dat er wel uitzonderingen zijn. Natuurlijk komen genoemde vrouwen wel eens (positief) in de media, maar ze fungeren dan veelal als excuus-Truus en hebben een incidentele rol. Vaak worden zij dan ook nog eens als perfecte personen afgebeeld, alsof ze niet menselijk zijn. Heel intelligent, gevat, aantrekkelijk en leuk in de omgang. Kortom, voor de media moet je perfect aan stereotypen beantwoorden want anders blijf je uit beeld. Wil je als "andersoortige" vrouw in beeld komen, dan moet je eigenlijk ook heel erg lijken op de ideale vrouw. Een kleine afwijking wordt alleen dan geaccepteerd als verder blijkt dat je eigenlijk heel normaal bent.
Op zondag 8 maart zal vanaf ongeveer 14.00 uur op de Scheveningse Boulevard, bij de pier, straattheater plaatsvinden met sketches, liedjes, een tentoonstelling en nog veel meer!
Om verder te lezen: