De Peueraar 44, april 1994
Auteur: Harry Westerink
De Turkije connectie
Turkije is voor de Westerse mogendheden van groot belang. Het land neemt in het Midden-Oosten een militair en politiek strategische positie in. Het ontvangt in hoge mate financiële en militaire ruggesteun van de Verenigde Staten en Duitsland. Dat wordt duidelijk uit het boek "De Turkije connectie". Deze uitgave geeft informatie over het militarisme en de wapenhandel van en met Turkije. Ook de Nederlandse betrokkenheid komt aan bod. Het boek geeft een uitstekend en onthutsend beeld van de ronduit fascistische maatschappij-structuur in Turkije.
Leven in Turkije is geen prettig gebeuren. Op papier is het één van de weinige landen in het Midden-Oosten met een democratisch systeem. Maar in werkelijkheid is de macht van het leger bijzonder groot. In feite zijn er in Turkije twee regeringen: de formele regering, die haar macht ontleent aan het gekozen parlement, én een schaduwregering, de militairen die achter de schermen de touwtjes strak in handen hebben.
In de jaren twintig werd onder aanvoering van generaal Mustafa Kemal, later Atatürk (vader der Turken) genoemd, het moderne Turkije gesticht. Als Turkije een geciviliseerd land wilde worden, zei Atatürk, dan had het geen andere keuze dan zich te oriënteren op het Westen. Dat is tot nu toe steeds de leidraad gebleven. Atatürk streefde naar onafhankelijke zelfbeschikking binnen de nationale grenzen. Die zelfbeschikking gold voor de meerderheid van de mensen: de Turken. Minderheden, zoals onder andere de Koerden, Armeniërs, Arabieren en Grieken, moesten zich in cultureel opzicht aanpassen aan de Turken. Volgens Atatürk zouden deze minderheden moeten opgaan in het Turkse volk. Deze assimilatie-politiek is tot op de dag van vandaag voortgezet. Het autoritaire leiderschap van Atatürk vertoonde veel verwantschap met dat van de alleenheersers die in de jaren twintig en dertig op veel andere plaatsen in Europa aan de macht kwamen. Atatürks Republikeinse Volkspartij was de enige toegestane partij. Pas na 1946 kwamen er meer politieke partijen, maar deze onderschrijven allemaal het naar Atatürk genoemde Kemalisme.
Toen er na de Tweede Wereldoorlog voorzichtig democratische structuren ontstonden, ontpopte het leger zich als de hoeder van het Kemalisme. Het pleegde tot drie maal toe een staatsgreep - in 1960, 1971 en 1980 - om het land op koers te houden. Na de staatsgreep van 1960 ontstond de Nationale Veiligheidsraad, waarin veel militairen zitten. Hiermee hebben zij een doorslaggevende invloed op de regeringspolitiek. Deze raad bepaalt de grenzen waarbinnen de regering haar beleid kan maken. De militairen vormen ook een economische macht van betekenis. Eveneens na de staatsgreep van 1960 bezorgden de militairen zichzelf een salarisverbetering. Het hogere loon werd gedeeltelijk afgeroomd door een verplichte bijdrage aan het nieuwe pensioenfonds OYAK. Dat fonds groeide in de loop der jaren uit tot een zeer grote beleggingsmaatschappij. Het behoort tegenwoordig tot de top honderd van Turkse ondernemingen en het beheert onder andere een supermarktketen. Het leger heeft dus direct belang bij arbeidsrust en een goed draaiende economie.
In het boek wordt ook ingegaan op het verzet in Turkije. Twee van de belangrijkste oppositiebewegingen uit de laatste dertig jaar zijn de Koerdische en de arbeidersbeweging. Het doel van de Turkse staat is om beide bewegingen te vernietigen of op z'n minst onder controle te houden. Een van de strategieën daarvoor is de contraguerrilla: doodseskaders, staatsgrepen, 'dorpswachters' (dorpelingen die betaald en bewapend worden om de guerrilla's te bevechten) en de Speciale Eenheid (getraind in nabijheidsgevechten). Daarnaast voert de Turkse staat ook een bewuste economische bevolkingspolitiek om het Koerdische gebied te Turkificeren. Daarin speelt het Zuid-Anatolië Project een grote rol. Dit enorme stuwdammenproject is het trekpaard van de Turkse economie. Van heinde en verre worden Turkse arbeiders met premies gelokt om aan dit project mee te werken. Zo komen steeds meer Turken in het Koerdische gebied wonen.
Turkije is de politie-agent van het Westen. In 1990 sloten de NAVO en het Warschau-pact een verdrag om de conventionele wapens drastisch te beperken. Het Zuid-Oosten van Turkije, dat wil zeggen het Koerdische gebied, werd echter van dit verdrag uitgezonderd. Het wordt nu volgestopt met de modernste wapens die uit Europa zijn wegonderhandeld. Zo groeit Turkije uit tot een nieuwe militaire grootmacht die de belangen van het Westen in het Midden-Oosten probeert veilig te stellen.
De machtige arm van de Turkse staat reikt ver. Tot in West-Europa blijft zij het linkse verzet, zoals de Koerdische arbeiderspartij PKK en de marxistische Devrimci Sol (letterlijk: Revolutionair Links), achtervolgen. Omdat het Westen haar politie-agent wil behouden, verlenen bijvoorbeeld Duitsland en Nederland alle medewerking aan het criminaliseren en (mond)doodmaken van de linkse oppositie. Daarbij bedient ook de Nederlandse staat zich van ongelooflijke methoden: mensen willekeurig oppakken en in elkaar slaan, 's nachts huizen binnenvallen en mensen geblinddoekt en in pyjama afvoeren, mensen ontvoeren, zo barbaars optreden dat een zwangere vrouw een miskraam krijgt... Dat gebeurde de afgelopen maanden in diverse Nederlandse steden. Je zou bijna denken dat je in Turkije bent.
Het is jammer dat deze rol van Nederland in het boek minder naar voren komt. Het boek blijft beperkt tot de Nederlandse betrokkenheid op het gebied van wapenhandel. Dat liegt er overigens ook niet om. Nederlandse bedrijven (vooral Hollandse Signaal) leverden in de periode 1987-1991 voor zo'n 425 miljoen gulden aan wapens aan Turkije. Nederland staat daarmee op de derde plaats van wapenleveranciers aan Turkije in deze periode.
"De Turkije connectie" bevat veel details over het militaire en economische web dat Turkije en het Westen met elkaar hebben gespannen. Ik raad het boek iedereen aan die zich bezighoudt met Turkije, Turkse migranten, anti-militarisme en de Westerse betrokkenheid bij de instandhouding van fascisme in andere delen van de wereld.
De Turkije connectie, militaire opbouw van een nieuwe grootmacht, Kees Bals en Martin Gerritsen (red.). Uitgeverij: AMOK en Pax Christi, ƒ 19,95.