De Peueraar 46, juni 1994
Auteur: Eric Krebbers en Harry Westerink
Peueraar-journalisten undercover bij libertariërs
De Libertarische Partij. Bij de landelijke verkiezingen op 3 mei kwam de partij als kleinste uit de bus. Slechts 2841 kiezers maakten een hokje rood van lijst 20. In Leiden waagde 0,1 % van de kiezers het erop, te weten 33 mensen. In de media komt de partij naar voren als een clubje studenten, type Minervaan. Uit de gegevens van het Fascisme Onderzoek Kollektief (FOK) blijkt echter dat de libertariërs dicht tegen extreem-rechts aanhangen. De Peueraar werd nieuwsgierig en woonde undercover een vergadering bij van de libertarische kring Leiden. Na Nieuwe Revu, Panorama en de Groene Amsterdammer nu ook De Peueraar undercover bij extreem-rechts...
Het zijn de posters met de leus "kies voor vrijheid" die het eerst onze aandacht vestigen op het bestaan van de Libertarische Partij (LP). De poster toont een vogel die uit een kooi ontsnapt. Het valt ons op dat vier van de elf kandidaten op de lijst van de Libertarische Partij (LP) in de Leidse regio wonen. Erica Spil (nummer 2), Stefan van Glabbeek (nummer 3) en E. van Glabbeek (nummer 10) wonen in Leiden; Arie in 't Veld (nummer 7) in Leiderdorp.
We besluiten een vergadering van de libertarische kring Leiden te bezoeken. Na een telefoontje worden we thuis bij Arie in 't Veld uitgenodigd. Bij de vergadering zal ook de lijsttrekker Toine Manders aanwezig zijn. Naar hem zijn we extra nieuwsgierig. Hij deed onlangs een opvallende poging een bekende Nederlander te worden. Hij vloog op de dag voor de verkiezingen letterlijk uit de bocht toen hij met zijn auto de maximumsnelheid ver overschreed. Manders vindt de maximumsnelheid betuttelend. De inzittenden kwamen er boven wonder zonder kleerscheuren vanaf. Onder hen bevond zich een aantal journalisten die bezig waren met een interview. De LP heeft hem daarna wegens roekeloosheid aan de dijk gezet. Op de bijeenkomst wordt ons snel duidelijk waarom de man zo hard rijdt, "hij komt altijd overal te laat", aldus Arie. Hard mogen rijden vormt trouwens sowieso een belangrijk politiek punt volgens de libertariërs, zo blijkt keer op keer die avond. Helaas komt Manders helemaal niet opdagen.
Kring Leiden
De vergadering waar wij voor uitgenodigd zijn blijkt een kennismakingsbijeenkomst. Arie, politicologiestudent in Leiden, vertelt ons dat er twee soorten aanhangers van het libertarisme zijn: de teleurgestelde linksen die meer vrijheid willen en de meer zakelijk georiënteerde mensen. Wij grijpen die uitleg aan om ons te presenteren als ex-linksen. Verder zijn er twee Minerva-jongetjes van naar schatting 20 jaar met de air van fabrieksdirecteuren. Alleen de bijbehorende buiken ontbreken nog. Verder een "vrije jongen", Jaap, van een jaar of 40 die meent dat de libertarische vrijheid in zijn genen zit. Hij kwam op de motor. Geen toeval naar later bleek. De partij heeft een grote aanhang onder motorrijders. Toine Manders heeft onlangs nog een demonstratie toegesproken van motorrijders die zich verzetten tegen nieuwe EG-veiligheidseisen voor motoren. Tot slot een teleurgestelde VVD-er die zijn partij te conservatief en daarmee niet liberaal genoeg vindt. De vaste leden van de kring waren op Arie en Jaap na afwezig. Een kring bestaat uit gemiddeld 3 tot 5 leden. De kringen zijn in de jaren 70 opgericht door de stichting Libertarisch Centrum. Zij geven ook het blad De Vrijbrief uit. In totaal bezoeken zo'n 400 mensen de kringen in Nederland. Eind vorig jaar hebben een aantal mensen uit de kringen het initiatief genomen de LP op te richten. Niet iedereen was het daarmee eens. Tegenstanders willen niets met politiek van doen hebben. De LP begon met 35 leden. Nu zijn het er zo'n 60. Onze inschatting is dat dat voornamelijk mannen zijn. Er heerste een sfeer van jongetjes, van techneutjes die een jongensdroom willen realiseren. Lekker vrij zijn om te doen wat je wilt. Geen moeder die zeurt, geen zorg voor anderen. En emoties mogen geen rol spelen, die zijn voor vrouwen.
Absolute vrijheid
De libertariërs streven de "absolute emancipatie van het individu" na en keren zich vooral tegen de overheid. De staat met zijn belastingstelsel vormt in hun optiek een roofzuchtige instelling die afgeschaft dient te worden. Voor de verkiezingen hingen leden van de LP op het belastingkantoor in Gouda een spandoek met daarop de eis dat de staat haar 650 miljard belastinggeld per jaar moet teruggeven. Het libertarisme is een ultra-liberale beweging, die "met een eng woord ook wel het anarcho-kapitalisme wordt genoemd", aldus Arie. Murray Rothbard, een van de voornaamste ideologen, wil een staatloze samenleving, "een maatschappij waarin geen legale mogelijkheid bestaat om agressie uit te oefenen jegens een persoon of eigendom."
En dat is meteen een van de kernpunten van het libertarische denken: een radicaal herstel van het privé-bezit en de vrije markteconomie, om zodoende de macht van de staat te breken. De staat wordt door hen vooral gezien als een uitzuiger die zich gerechtvaardigd acht in de naam van 'het algemeen welzijn' alle terreinen van het menselijk leven te beheersen. Ze willen dat alles geprivatiseerd wordt: scholen, ziekenhuizen, gevangenissen, de rechtsspraak, alles. Het verbaast niet dat de LP "de trend in de richting van particuliere beveiligingsdiensten en burgerwachten verwelkomt." Dat zou het thema van de voorlichtingsbijeenkomst zijn, maar daar kwam door de afwezigheid van Manders niet veel van terecht.
Het streven naar een hel
In de brochure van het FOK over "vrije-markt organisaties in Nederland" lazen we vooraf aan de bijeenkomst dat de libertariërs grote voorstanders zijn van zogenaamde vrijhandels-zone's, als een soort half-libertarische proefgebieden. In die gebieden zijn de regels die in de rest van het land gelden afgeschaft. Er zijn al her en der van dat soort gebieden. In China, bijvoorbeeld, zien we dat ze voor ondernemers een paradijs en voor arbeiders een hel vormen. Er heerst het recht van de sterkste. Alle wetten ter bescherming van arbeidersters zijn afgeschaft, vakbonden worden vogelvrij, de lonen dalen, de arbeidsomstandigheden zijn miserabel, en ga zo maar door. Libertariërs hebben meer dan eens geprobeerd zelf zo'n gebied op te zetten. Zuidafrikaanse libertariërs hebben bijvoorbeeld in nauwe samenwerking met een Nederlandse Stichting, Phoenix genaamd, tot twee maal toe een eiland in bezit willen nemen om daar een gok- en belastingparadijs te stichten. De laatste keer deden ze dat in 1980 via een staatsgreep op de Nieuwe Hebriden in de Indiese Oceaan. Een gecombineerde Engels/Franse interventiemacht heeft ze toen verjaagd. De Phoenix Stichting werd in Nederland vreemd genoeg niet vervolgd voor haar betrokkenheid. In 1985 waren er libertariërs betrokken bij een poging tot staatsgreep in Suriname.
Vrije jongens
De LP mag dan ogen als een studentenclubje, haar aanhang moet je vooral zoeken onder de zogenaamde "vrije jongens", met name in de transportsector van het bedrijfsleven. Maar een verklaard libertariër is bijvoorbeeld ook een van de commissarissen van de Triodosbank, een bank die bekend staat als "alternatief". Het motto van de partij: "Belasting is diefstal", klinkt de vrije jongens als muziek in de oren. En ook de afschaffing van de minimum en CAO-lonen bevalt hen vast wel. Het gaat hier om mensen die uiterst vijandig ten opzichte van vakbonden staan. Na een tv-spotje van de Libertarische Partij stroomden telefoontjes binnen van geïnteresseerde ondernemers.
Libertarische ondernemers hebben zich verenigd in het Verbond van Zelfstandige Ondernemers (VZO), vroeger Vereniging Kritische Nederlandse Ondernemers (KNO) geheten. De VZO is niet bijzonder actief. De vrije jongens nemen niet veel tijd om zich te organiseren. Ze willen gewoon werken. Er bestaan dan ook nog niet veel contacten tussen de zelfstandige ondernemers en de LP. Ze zijn verder ook niet zo gecharmeerd van de principiële stellingnamen van het libertarisme, bijvoorbeeld met betrekking tot het vrijlaten van drugsgebruik.
In onze regio heeft met name KNO-lid Simon Kemp zich berucht gemaakt. Hij was eigenaar van vervoersbedrijf Kemp in Alphen. Hij stortte jarenlang illegaal grote hoeveelheden giftig industrie-afval op een vuilstortplaats in Alphen (zie ook het artikel "Fraude..." in Peueraar 39). De Leidse LP-leden nemen het op voor de Argentijnse restauranthouder aan het Levendaal, die moest sluiten omdat de gemeente hem niet toestond na negenen open te zijn vanwege de overlast. Vrije jongen Jaap ziet het zo: "Een ondernemer heeft een vrije geest. Als hij door de veel te strenge regelgeving niet meer kan ondernemen zit hij zonder eten. Een ondernemer kan geen werknemer meer worden, het ontbreekt het hem aan de daartoe benodigde onderdanigheid."
Racisme
Zoals gezegd kunnen Nederlandse libertariërs het goed vinden met hun Zuid-Afrikaanse collega's. Er bestaan nauwe banden tussen de KNO en de NZAW, een Nederlandse proapartheidsklup. Blijkens haar verkiezingsprogramma stoort de LP zich aan overheidsracisme... en overheids-anti-racisme! De overheid moet zich volgens haar niet langer bezighouden met racisme, op wat voor manier dan ook. Enerzijds pleit de LP daarom voor open grenzen voor iedereen. Dat lijkt vandaag de dag een anti-racistisch standpunt, maar de grote filosoof van het kapitalisme, Adam Smith, was er ook een warm voorstander van. Arbeiders moeten immers vrij kunnen reizen om overal volledig benut te kunnen worden. Anderzijds pleit de LP voor "het toestaan van discriminatie door werkgevers, door huiseigenaren of door eigenaren van zogenaamde openbare gelegenheden. Het recht op samenwerking houdt ook het recht in om niet samen te werken - voor welke reden dan ook", aldus Toine Manders in zijn verkiezingsprogramma met de toepasselijke naam: "De vrije markt bepaalt en betaalt."
'Alternatief' extreem-rechts
Een klein partijtje, gelukkig maar, zal menigeen verzuchten na het programma gelezen te hebben. Toch hoeft dat niet zo te blijven. De LP biedt de mensen met geld een extreem-rechts alternatief dat een stuk fatsoenlijker oogt. Niet dat platte, ietwat domme, geschreew over buitenlanders. Dat kan schadelijk zijn voor het imago van een land en dus voor de omzet. In Duitsland werd op het 'hoogtepunt' van de recente pogroms door vooraanstaande industriëlen het initiatief genomen voor een tegendemonstratie. Nee, dan sluit het extreem-rechtse alternatief van de LP veel beter aan bij projecten als die van de Europese eenwording, plannen waar de mensen achter het kapitaal hun hoop op vestigen. Sterker nog, de LP staat voor een extreme 'vechtmaatschappij' en weet dat nog op een positieve manier te brengen ook: "kies voor vrijheid". Her en der beginnen hun ideeën aan te slaan. In de VS is de Libertarian Party de derde politieke partij na de Democraten en de Republikeinen. In Denemarken haalde de libertarische partij ("De Vooruitgangspartij") bij de parlementsverkiezingen in december 1990 al 6,45% van de stemmen. In Noorwegen deed de gelijknamige partij het in '89 zelfs nog beter: 13 % van de stemmen. In veel landen is er een druk grensverkeer tussen neo-fascistische en libertaristische groepen. Ook in Nederland zijn er mensen die van de ene naar de andere beweging overstappen. Libertariërs hebben goede contacten met neo-fascisten, maar ook met bijvoorbeeld vooraanstaande ex-leden van de voormalige extreem-rechtse Boerenpartij.
Anarchisten?
Toch zeggen de libertariërs tegen het anarchisme aan te hangen. Het is de laatste jaren voorgekomen dat ze contact zochten met de Nederlandse anarchistische beweging. Daar werd niet erg enthousiast op hen gereageerd. Er zijn wel libertariers actief in het zogenaamde 'alternatieve' milieu, tussen de homeopaten en Moerman-artsen. En inderdaad, de libertariërs hebben wel iets gemeen met het anarchisme, namelijk de absolute nadruk op vrijheid. Rothbard schrijft dat hij "niets minder wil dan een vrije wereld tijdens zijn leven", en Manders herhaalt dat letterlijk in zijn voorwoord in zijn verkiezingsprogramma. Net als veel anarchisten ziet hij in de staat de grootste drempel tot die vrijheid.
Daar blijft het bij, voor wat betreft overeenkomsten. De vrijheidsliefde van de libertariërs is volstrekt individueel, terwijl anarchisten over het algemeen niet nalaten te benadrukken dat vrijheid iets collectiefs is. Niemand is vrij als niet iedereen vrij is.
Verder is bij het anarchisme bezit iets wat er eigenlijk niet zo toe doet. Men denkt veel meer in termen van (gezamenlijk) gebruik. De libertariërs maakten het individuele bezit echter tot een kernpunt van hun ideeën. Je zou nog kunnen verwachten dat ze hun ideale wereld willen beginnen met het eerlijk verdelen van alle goederen. Opdat iedereen, wat dat betreft, tenminste een gelijke kans heeft. Maar nee hoor, Manders schrijft dat "pogingen om met dwang rijkdom te herverdelen ontoelaatbaar zijn". Daarin ligt waarschijnlijk ook de aantrekkingskracht voor de ondernemers. De libertariërs zijn tegen dwang en dus ook tegen bijvoorbeeld "kolonialisme" en "voor zelfbeschikking van alle mensen die in de afhankelijke gebieden Aruba en de Nederlandse Antillen wonen, om deze mensen te bevrijden van Nederlandse dominantie, vergezeld door beëindiging van de subsidiëring van hun regeringen door de belastingbetaler." Wat er simpelweg op neerkomt dat de Nederlandse elite, die eerst gedurende honderden jaren de eilanden letterlijk kaal mocht roven, nu vrij moet kunnen beschikken over de buit. Eerlijk is eerlijk.
Jezelf stukje bij beetje verkopen
Voor de libertariërs bestaat de wereld uiteindelijk uit maar twee dingen: de menselijke geest en haar bezit. Alles wat er bestaat moet geprivatiseerd worden, van iemand zijn en gebruikt worden. Van de planeten tot Antartica en de Oceanen. Ook dieren bestaan voor hen slechts in de vorm van menselijk bezit. Terwijl we zitten te wachten op de befaamde ex-lijsttrekker komt de vraag ter sprake of ook dieren een geest hebben. Die vraag met "ja" beantwoorden zou betekenen dat dieren ook bezit kunnen hebben en dus ook zichzelf bezitten. Dat zou voor de libertariërs een radicaal vegetarisch dieet met zich meebrengen. Andermans bezit is immers heilig. De jonge directeuren die tijdens het bespreken van deze kwestie wat in slaap gesukkeld zijn schrikken plots wakker. "Ja, hoor eens, ik houd van vlees", lacht de ene en "Dan kan ik geen zaken meer doen, want dan heb ik de auto nodig en kan ik wel over een mier rijden", zegt de ander. We praten er nog behoorlijk lang over door tot Arie tot de conclusie komt dat "sommige apen inderdaad bewustzijn hebben en kunnen leren eigendom te respecteren. Zij zouden in theorie in aanmerking komen voor rechten. Maar katten niet bijvoorbeeld. Als een kat mijn huis binnenloopt respecteert hij mijn eigendom niet, en dan heb ik het recht over hem te beschikken. Als iemand een vijver heeft bezit hij ook meteen de vissen erin. Die kan hij opeten als hij dat wil." In het verkiezingsprogramma komen vissen inderdaad alleen voor in de vorm van vis-rechten.
Zelfs het menselijk lichaam wordt daarin als bruikbaar bezit gekenschetst. Je bént je lichaam niet, nee, je bezit het. En je mag het verhuren, als je dat wilt. Of stukken ervan verkopen. Je bent vrij om te doen met je bezit wat je wilt. Wat een vrijheid! De libertariërs zijn voor de vrijheid van de rijken. Of nee, ook de armen zijn vrij. Vrij om zich te verhuren. Vrij om stukken van zichzelf te verkopen als ze niets te eten hebben. Bijvoorbeeld een nier of een oog. Vrij om dood te gaan. Paradoxaal genoeg brengt de ultieme individuele vrijheid van de libertariërs tevens het einde van het individu met zich mee. Want als je jezelf stukje bij beetje kunt verkopen, wie of wat blijft er dan over om vrij te zijn?
De libertariërs geven ons een beeld van hoe de toekomst zou kunnen zijn als het kapitaal het volledig voor het zeggen krijgt. Gelukkig zijn dat nu nog verre nachtmerries. Nachtmerries die voor de volgende generaties wel eens bewaarheid kunnen worden. Zeker wat betreft het milieu. Arie gaf toe dat in ideeën van de libertariërs geen plek is voor de toekomstige generaties. Zij kunnen niet voor zichzelf opkomen. Jammer voor hen. Jammer voor de verwoeste wereld waarin zij moeten leven. En dat geeft precies aan waar de neo-fascistische kern van het libertarische gedachtengoed ligt. De libertariërs gaan ervan uit dat alle mensen evenveel lichamelijke en geestelijke vermogens hebben. Dat iedereen voor zichzelf op kan komen. Wie dat niet kan heeft pech. Net als de dieren en de toekomstige generaties. Wat voor leven zullen de gehandicapten in hun ideale wereld hebben? En oudere mensen die niet voor zichzelf kunnen opkomen? Hebben ze voor hen überhaupt een plekje in gedachten? Nee natuurlijk, het libertarisme gaat uit van een typisch mannelijk wereldbeeld waarin zorgtaken niet voorkomen. Dat ze in het derde deel van hun serie folders uitleggen dat zij juist ruimte willen maken voor "opoffering" en het "eigen geweten" doet al te zeer denken aan de schaamlap "zorgzame samenleving" die het CDA al jaren hanteert om haar bezuinigingen er door te drukken. Want van de libertariërs mag je ook lekker egoïstisch zijn, als je daar zin in hebt.
Top van de LP de illegaliteit in
Gaandeweg de bijeenkomst in Leiderdorp namen wij het heft in handen. Jaap en Arie wisten op een aantal punten niet wat er in hun eigen programma stond. Wij waren goed voorbereid en konden precies vertellen wat libertariërs over van alles en nog wat vonden. Dat is niet erg moeilijk. Je hebt twee principes: bezit en vrijheid zijn heilig en daar leid je dan alle andere ideeën vanaf. Tegen het einde van de avond zei Arie dat hij iets "supergeheims" ging vertellen. Toine Manders en Ad Struijk (nummer 3 op de lijst en afkomstig uit Hengelo) zijn samen met twee andere partijleden bezig naar Amerika te vluchten. Ze willen echte vrijheid. De Verenigde Staten is hun libertarisch paradijs. Probleem is dat het land maar mondjesmaat mensen binnenlaat. De vier willen proberen daar illegaal een bestaan op te bouwen. Arie vroeg of er mensen onder ons waren die mee willen doen. Jaap zei dat hij al goed voorbereid was. Hij had met opzet voor elektrotechnikus gestudeerd, "die hebben ze overal nodig."
Vreemd, het ene jaar richt je een partij op, het volgende jaar ben je weer vertrokken. Dat zeiden we ook en Arie antwoordde: "Vrije jongens, hè? Veel libertariërs zijn eigenlijk geen politici." Toen een van ons schertsend zei dan wel lijsttrekker te willen worden werd daar niet afwijzend op gereageerd. We wisten er immers best wat vanaf. Toen werd het tijd om weg te gaan.
Bronnen: