Lokaal Kabaal 2, april 1995

Auteur: Eric Krebbers

Hebben de conservatieven dan toch gelijk?

In Nederland wordt vaak "euthanasie uitgevoerd zonder een verzoek van de patiënt" en is de zorg in tehuizen zo slecht "dat patiënten ertoe kunnen komen om euthanasie te vragen." Dat schreven 82 veelal conservatieve afgevaardigden in het Engelse Lagerhuis naar aanleiding van de uitzending van de Nederlandse pro-euthanasie documentaire "Dood op verzoek". Zijn deze conservatieven op hol geslagen, zoals een Volkskrantjournalist beweerde?

De afgevaardigden vreesden dat het zelfs nog erger zou worden, want door "een vonnis van de Hoge Raad kunnen artsen euthanasie uitvoeren, niet alleen op lichamelijk zieken, maar ook op geesteszieken en op degenen die alleen aan een depressie lijden." Overdreven?

In 1985 worden in het bejaardentehuis De Terp in Den Haag 20 bejaarden gedood. Men spreekt van euthanasie. De verantwoordelijke arts bekent 5 dodingen en wordt er voor 3 veroordeeld. Getuigen vertellen dat sommige slachtoffers niet ziek waren, maar seniel of gewoon dwars lagen. De arts heeft geen geduld met oude mensen. Hij is zelden aanwezig en laat veel beslissingen over aan de verpleging. De hoofdverpleegkundige voert de dodingen uit en bedreigt de andere bejaarden ook met euthanasie: "Als de dokter en ik beslissen dat het euthanasie wordt, dan gebeurt dat ook en je houdt je mond. Ik wil geen woord meer horen, anders..."

Tijdens de rechtszaak richten collega's een ondersteuningscomité op voor de arts. De voorzitter van de grootste artsenorganisatie, KNMG, is "verontrust". Niet vanwege de dodingen, maar vanwege de veroordeling van de arts. Die zou artsen kunnen ontmoedigen nog langer openlijk te doden. In hoger beroep wordt de arts vrijgesproken en krijgt hij een schadevergoeding van 300.000 gulden.

Geen incidenten

De arts Fenigsen vond in medische vakbladen veel soortgelijke voorbeelden van euthanasiasme. Verpleegsters van de kliniek van de Vrije Universiteit van Amsterdam doden reeksen comapatiënten, maar worden vrijgesproken omdat ze uit "humanitair oogpunt gehandeld hebben." In een ander ziekenhuis geven artsen opdracht tot euthanasie door tegen de verpleegsters te zeggen: "Als ik maandag terug ben, wil ik deze man hier niet meer zien." Elders raadt een neuroloog euthanasie aan nadat hij een patiënt onvoldoende onderzocht heeft: hij ziet de betreffende vrouw voor een man aan. Een ander vindt het niet nodig patiënten bij wie hij euthanasie voorstelt zelf te onderzoeken. Hij gaat liever af op de rapportage van de verpleegsters.

Oudere patiënten worden soms gedood opdat men ze niet meer naar het ziekenhuis hoeft te sturen. Een arts die een patiënte bij een huisbezoek voor het eerst ziet stelt haar direct voor de keuze: vrijwillige euthanasie of het ziekenhuis. De volledig verraste vrouw antwoordt niet direct, waarop hij haar een uur bedenktijd geeft. Een vrouw wil haar zieke man niet langer verzorgen. Ze stelt hem voor de keuze tussen vrijwillige euthanasie of verhuizing naar een verpleegtehuis. De man wil niet verkassen en verkiest de dood. De arts weet dat er sprake is van druk uitoefenen. Toch doodt hij.

In een Rotterdams ziekenhuis besluit een internist tot een onvrijwillige euthanasie omdat zijn patiënt half bewusteloos is. De patiënt is echter onder invloed van een verdovend middel dat hij hem zelf toegediend heeft. Op de intensive care in het AZL sterft een vrouw aan een hartstilstand. De verpleegster vertelt de dienstdoende arts dat de vrouw niet gereanimeerd mag worden. Later blijkt die opdracht te gelden voor een andere patiënt. Het is bekend dat euthanasiaste artsen vele patiënten "op eigen verlangen" gedood hebben, terwijl andere artsen, die niets van het euthanasiasme moeten hebben, nog nooit een vraag van een patiënt vernomen hebben.

Wettelijk verboden

Nederland is het enige land waar euthanasie (officieus) toegestaan is. Justitie komt alleen in actie bij een vermoeden van onzorgvuldig handelen. Om dat te voorkomen verzinnen artsen regelmatig een niet-bestaande kanker of een nooit gedaan verzoek van de familie. Een patiënt met een talrijke en liefdevolle familie werd bijvoorbeeld gepresenteerd als "een mens die moederziel alleen op de wereld staat". De euthanasiasten hebben zich altijd verzet tegen het voorstel om na iedere euthanasie een lijkschouwing te plegen. Dan zou onzorgvuldig handelen immers aan het licht kunnen komen.

De koele cijfers

Jaarlijks worden volgens de commissie-Remmelink minstens 20.000 mensen (1 op de 6 sterfgevallen!) door artsen gedood. 81 procent van de huisartsen heeft wel eens iemand gedood. 14 procent doodt per jaar 3 tot 5 patiënten. Veel Nederlanders willen gedood worden bij ongeneeslijke lichamelijke of geestelijke beschadigingen "als er geen uitzicht meer is op een menswaardig leven". Driekwart van ons keurt vrijwillige euthanasie goed. Dat wordt vaak bejubeld als een overwinning voor de menselijke vrijheid. Iedereen mag beslissen over zijn eigen leven.

Helaas zijn evenveel mensen voor onvrijwillige euthanasie, het recht van de samenleving om iemands leven te bekorten. Daarmee worden de keuzevrijheid en het recht op leven juist beperkt. Uitgangspunt bij zowel vrijwillige als onvrijwillige euthanasie is dat iemands leven bekort mag worden wanneer daar een 'goede reden' voor is.

Vrijwillig?

De Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE) benadrukt het recht op sterven. Ze zegt te spreken namens de zieken en ongelukkigen en ziet de dood als oplossing voor hun lijden. De NVVE schermt vaak met de "slachtoffers van de medisch-technische macht", die oneindig in leven gehouden worden door machines. Hoewel euthanasie voornamelijk door huisartsen wordt toegepast, en niet in ziekenhuizen, spreekt dit argument voorstanders erg aan. Veel mensen sterven nog liever dan zich aan een arts en zijn machines over te leveren.

Minder bekend is dat de NVVE ook voor het recht is om "in het belang van de samenleving" te mogen doden. Volgens de vereniging hebben demente bejaarden en gehandicapte kinderen de plicht om de samenleving niet tot last te zijn. Die plicht is heel handig omgezet in een individueel recht op een humane dood. En dat in een tijd waarin zieken, invaliden en oude mensen weggestopt worden en door bezuinigingen steeds minder de mogelijkheid hebben om van het leven te genieten.

"Zouden zij (de ouderen) het dan niet in eigen hand mogen hebben om zichzelf op een aanvaardbare wijze een dergelijk - ook de gemeenschap zo zwaar belastend - levenseinde te besparen?", aldus de Leidse oud-hoogleraar Huib Drion, een vooraanstaande euthanasiast. Wil Drion het probleem van de isolatie en de zinloosheid van het bestaan in een bejaardentehuis oplossen door de bejaarden te vernietigen? Of ziet hij euthanasie als alternatieve bezuinigingsmaatregel? In dat laatste geval staat hij niet alleen. Bij een recent onderzoek bleek 90 procent van de economiestudenten voorstander van euthanasiedwang op niet nader gedefinieerde groepen als dat de economie zou ontlasten. Maar ook nu al worden bepaalde groepen Nederlanders afgeschreven. Er wordt bijvoorbeeld zo weinig geld uitgetrokken voor personeel in de gehandicaptenzorg dat 1 op de 3 verstandelijk gehandicapten vastgebonden leeft.

Leiden voorop

Terug naar de euthanasie. Aan de wieg van het euthanasiasme staan naast Drion nog een aantal Leidse hoogleraren. De Leidse hoogleraar medische ethiek Dr. Heleen Dupuis zei eens: "Nu, in het ik-tijdperk aangekomen, moet de Westerse mens zich realiseren dat individueel voortbestaan wellicht niet meer de hoogste waarde kan zijn, en moet men als het ware terugkeren naar een nieuwe waardering van het collectieve welzijn, wie weet met verontachtzaming van de uiterste wensen van het individu". Zoals de wens tot leven. Dupuis is ex-voorzitter van de NVVE. Ze pleitte samen met de Leidse hoogleraar kinderchirurgie J. Molenaar tegen het opereren van mongolide babies waar 'gewone babies' wél met een eenvoudige operatie geholpen worden. Na een operatie zouden de mongolide kinderen verder een prima leven kunnen hebben. Artsen laten nu jaarlijks minstens 300 pasgeborenen sterven. Maar ook oude en alleenstaande mensen worden soms niet meer geholpen. Zoals bijvoorbeeld bij acute longproblemen.

Angst

In de media wordt de vraag om de dood de hemel in geprezen. Het zou moedig zijn, wijs en progressief. Heel subtiel wordt oude mensen bijgebracht dat de samenleving euthanasie van hen verwacht. Dat zou voor hen en hun familie het beste zijn. "Oude mensen beginnen zich als last voor de gemeenschap te zien en zich verplicht voelen om over euthanasie te praten of er zelfs om te vragen", aldus landsadvocaat T.M. Schalken. Veel patiënten hebben angst voor hun eigen familie. Die zou tegen hun wil voor euthanasie kunnen kiezen. Of druk kunnen uitoefenen om zelf voor euthanasie te kiezen. Een terechte angst want de familie verzoekt vaker, eerder en meer het leven van een patiënt te beëindigen dan de patiënt zelf. Oude en zieke mensen passen niet in ons snelle leven. En telkens maar naar dat ziekenhuis toe, dat hou je ook niet vol...

Uit angst voor euthanasie weigeren vele oude mensen te verhuizen naar bejaardentehuizen of verpleegtehuizen. Ze weigeren zich door een arts te laten onderzoeken of naar het ziekenhuis te gaan. 47 procent van de oude mensen die nog in hun eigen huis wonen en 93 procent van de mensen in het bejaardentehuis zijn tegen elke vorm van euthanasie "omdat ze niet willen dat hun leven later tegen hun wil door anderen beëindigd wordt."

Een groep zwaargehandicapte volwassenen in Amersfoort is ook bang voor de ontwikkelingen en schrijft: "Wij voelen dat ons leven bedreigd is. Wij weten dat wij de gemeenschap veel kosten. Veel mensen denken dat we nutteloos zijn. Vaak merken we dat men ons wil overtuigen dat we onszelf dood wensten. Wij vinden de nieuwe euthanasiewetten extreem gevaarlijk."

De dood

Het toestaan van euthanasie beïnvloedt onze kijk op leven en dood. Euthanasie kan gezien gaan worden als dé oplossing van de menselijke tragedie: het de dood in de ogen zien en sterven. Maar de vernietiging van de stervende doet de menselijke tragedie niet verdwijnen. De dood blijft. Sterven doordat een arts een levensreddend apparaat uitzet is ook verre van plezierig. En de doodsangst blijft. Ook in de tijd tussen de zelfstandige beslissing en het moment dat je een spuitje krijgt. Veel van het 'zinloze' of 'onverdraaglijke lijden' wordt overigens heel moedig verdragen. De moed en het uithoudingsvermogen van een stervende wordt door een arts die met euthanasie aankomt sterk ondergraven. Volgens Fenigsen is euthanasie onnodig. Patiënten hebben eerder toewijding nodig. Pijnstillers. Het gevoel erbij te horen. Stervenden hebben andere mensen nodig om onze gemeenschappelijk angst voor de dood te delen, evenals onze onzekerheid en hoop. Euthanasie straalt volgens hem eerder iets uit van: "We willen je best kwijt, hoor." Zal dat de manier zijn waarop we in de toekomst steeds meer met niet-produktieve mensen omgaan?

Terug