Lokaal Kabaal 17, april 1996

Auteur: Eric Krebbers

Theosofen hunkeren naar geestelijke aristocratie

"Ach, het is een cyclus van 12 jaar. Je kan de klok erop gelijk zetten: als de discussie over Steiner en de antroposofie weer oplaait, komen ze vroeg of laat ook bij ons. Ze lichten een paar citaten uit hun verband en beschuldigen ons van racisme. Vervelend is het wel, want we proberen een leer te verspreiden die de mensheid verder kan helpen." Aan het woord is H.C. Vermeulen, de achtste internationale "Leider" van het Theosofisch Genootschap. Enger dan het racisme van de theosofen is hun gedweep met Leiders.

Het Theosofische Genootschap werd in 1875 in het geheim in de Verenigde Staten opgericht door onder meer de Oekraïense zieneres Helena Petrowna Blavatsky (1831-1891). Zeven jaar later traden de theosofen in de openbaarheid en verhuisde men het hoofdkwartier naar Adyar in de Engelse kolonie India. Tot op de dag van vandaag hebben de theosofen in deze buitenwijk van Madras een luxueus tropisch paradijsje van een paar 100 hectare. Buiten de muren van het centrum, in het hectische Madras, zwoegen 5 miljoen arme Indiërs. Blavatsky's opvolgster Alice Ann Bailey (1880-1949) legde uit dat die armoede niets met het kolonialisme van doen heeft: "De Oosterling, in het bijzonder de inwoner van India, mist de wil, de dynamische drijfveer en het vermogen die innerlijke drang op zichzelf uit te oefenen, die bepaalde gevolgen teweeg zal brengen. Dat is de reden waardoor die speciale beschaving zich zo slecht aanpast aan de moderne beschaving en dat is ook de reden dat de bewoners van India zo weinig vooruitgang maken langs de lijnen van geordend gemeentelijk en nationaal leven en waardoor zij zo ten achter zijn wat modern beschaafd leven betreft." Een andere opvolgster, Annie Besant (1847-1933), ontpopte zich zelfs als een verwoed tegenstander van Gandhi. Ze verafschuwde zijn voornemen het kastensysteem af te schaffen.

Geheime Leer

In 1888 schreef Blavatsky de 2500 pagina's dikke theosofische bijbel "De Geheime Leer". Ze zei haar ideeën telepathisch te ontvangen van Boeddhistische leermeesters die ergens verborgen in de Himalaya zouden leven en beschikten over miljoenen jaren oude kennis. Al eerder gaven die volgens haar gedeelten van hun kennis aan bijvoorbeeld Jezus, Mohammed en Lao Tze. Een ander theosofisch standaardwerk is het boek "De Theosofie", geschreven door Rudolf Steiner. Die was vanaf 1902 voorzitter van de Duitse afdeling van het Genootschap. In 1913 werd hij eruit gegooid omdat hij weigerde het door 'Adyar' naar voren geschoven Hindoestaanse jongetje Krishnamurti als een reïncarnatie van Christus te accepteren. Steiner stichtte zijn eigen variant van de theosofie: de antroposofie. Vrijwel alle leden van de Duitse afdeling volgden hem als hun nieuwe "Geestelijk Leider". Steiner haalt er veel "Germaanse" elementen bij, maar blijft de theosofische uitgangspunten trouw: "Eigenlijk kan de gehele geschiedenis en het gehele sociale leven alleen maar worden begrepen als er op de karakteristiek van de rassen wordt ingegaan."

Afsplitsingen

Rond 1900 had het Genootschap al ruim 100 duizend leden. Er zijn inmiddels afdelingen in 50 landen. De Nederlandse afdeling heeft in 5 steden loges, waaronder Leiden. Iedere loge beschikt over een bibliotheek. Het internationale hoofdkwartier zit sinds 1971 in het Blavatskyhuis in Den Haag. Daar herdenkt men ieder jaar op 8 mei, "Witte Lotusdag", de sterfdag van Blavatsky. De Nederlandse afdeling geeft het tijdschrift Lucifer uit en organiseert cursussen "anders denken" en lezingen over Blavatsky's ideeën. Zo komt op 16 april de Leider himself vanaf kwart over acht in de Leidse Pieterskerk vertellen over De Geheime Leer.

Dezelfde lezing werd al eerder elders in het land gehouden. Vermeulen raadde de ruim 50 bezoekers in Utrecht aan zich te gaan wijden aan een levenslange studie van de "enorm moeilijke" geschriften van Blavatsky. Theosofie betekent letterlijk, zo zei hij, "goddelijke wijsheid" en zou "een synthese" zijn van "religie, filosofie en wetenschap." In feite stond de man ruim anderhalf uur volstrekte onzin te verkopen. Onzin die er uiteindelijk alleen op gericht lijkt te bewijzen hoe belangrijk het theosofisch Leiderschap zal zijn voor de mensheid. Theosofen komen over als narcistische losers met een sterke behoefte uit de samenleving te vluchten en zich te verliezen in vage mystieke praatjes.

In de afgelopen 100 jaar is de theosofische beweging steeds weer opgesplitst. Nieuwe Leiders stichtten nieuwe takken. De belangrijkste afsplitsing is de Theosofische Vereniging. Hun hoofdkwartier zit in Adyar. Het Nederlandse hoofdkwartier zit in Amsterdam. De Vereniging heeft hier een stuk of 20 centra en loges en publiceert het blad Theosofia. Vanzelfsprekend meent Vermeulen dat het Genootschap "de juiste inzichten" heeft en dat de Vereniging "gedegenereerd" is.

Hiërarchie

Centrale theosofische begrippen zijn "Hiërarchie" en "Leider". Men gaat er prat op dat het Genootschap een hiërarchische organisatie is, waarbij overigens iedereen welkom is ongeacht "ras, geslacht, kaste, kleur, land of geloof". Op de vorige landelijke conventie van het Genootschap pleitte de Leidse loge voor een "geestelijke aristocratie" die de mensheid leiding zal geven. "Zonder ideale leiders geen ideale staat!", aldus de loge, "ideale leiders zijn op de hoogte van de plaats en functie van de mensheid in de kosmos, en kunnen op grond van hun inzichten in de universele grondpatronen van het leven deze naar analogie vertalen naar de menselijke maatschappij." Men hecht erg aan een hiërarchische staat, want "de natuur of kosmos vertoont een hiërarchische opbouw. Het principe van de hiërarchische structuur klinkt daarom naar analogie ook in de ideale samenleving als grondtoon door."

"Op karmische gronden werden we in deze staat geboren, en als we aan broederschap geloof hechten, dan erkennen we ook onze verantwoordelijkheid en onze plicht jegens staat en regering", aldus een andere bijdrage. Volgens de Leidse loge "hebben wij mensen de morele opdracht om steeds beter te leren om het eigenbelang ondergeschikt te maken aan dat van de gemeenschap." In juni 1995 wordt in het blad Lucifer stelling genomen tegen het idee van "eigen volk eerst" om vervolgens af te sluiten met de roep om "de sterke man". Binnen de Vereniging pleit men overigens voor een wereldregering. Bailey stelde dat die regering tegenstanders van de theosofische wereldorde met atoombommen moet mogen bestoken.

"Wortelrassen"

Aan de basis van zowel de theosofie als de antroposofie ligt een alternatieve evolutietheorie. De aarde zou 7 tijdperken van elk miljoenen jaren moeten doorlopen, die afgesloten worden door natuurrampen zoals vloedgolven en aardbevingen. Ook de mensheid doorloopt die 7 stadia in de vorm van "wortelrassen". De menselijke zielen verhuizen steeds door reïncarnatie mee naar het volgende stadium. Vandaag de dag heerst het "vijfde", het "Arische wortelras".

Er zijn echter ook nog "resten van een evolutieperiode die eeuwen geleden werd afgesloten", aldus de zevende internationale Leider Kok. "De 'primitieve' volken van Australië, de Maori's van Nieuw-Zeeland, alsmede de Chinezen, Japanners, Javanen, Siamezen en de Tibetanen" behoren volgens hem nog tot het "vierde wortelras". En "de Eskimo's en de Andamanen behoren tot de gedegenereerde overblijfselen van het derde wortelras. De volwassen mensen in de tweede helft van het derde wortelras beschikten slechts over een bewustzijn dat te vergelijken valt met de intellectuele en geestelijke vermogens van een kind in het huidige stadium van evolutie." H. Bezemer van de Leidse afdeling van het Theosofische Genootschap schrijft dat de neergang van het "derde wortelras" begon tijdens het verdwijnen van de dinosauriërs. Van die diersoort zijn er nu ook nog slechts de "gedegenereerde" navolgers, de kleine reptielen. Blavatsky ziet ook restanten van het "derde wortelras" in "de mensapen en bepaalde Afrikaanse stammen zoals de bosjesmensen, die thans gelukkig snel uitsterven".

Ze achtte het overigens "onnauwkeurig om te stellen, dat het uitsterven van een lager ras zonder uitzondering het gevolg is van door kolonisten uitgeoefende mishandelingen. Het verlossen van de zielen van de leden van het lagere onderras is hun karmische noodzaak." Koloniale genocide wordt zo voor de theosofen tot iets positiefs: de zielen van uitgeroeide "rassen" zullen immers reïncarneren in "hogere rassen". Alle zielen zijn zo uiteindelijk "gelijk" en in dat kader spreken theosofen over "broederschap". Kok schrijft dan ook: "Lichamen kunnen worden gedood of verminkt, doch de hogere natuur leeft voort."

Volgens Blavatsky en Steiner bestaat ieder "wortelras" op zijn beurt weer uit 7 "onderrassen". Zo zou het "Germaans-Noordse" het hoogst ontwikkelde "onderras" vormen van het "Arische wortelras". De theosofen geloven dat het "zesde wortelras" nu spoedig zal beginnen te ontstaan. Bij het aanbreken van die nieuwe tijd zal de Maitreya, de verlossende wereldleraar, op aarde komen.

Nazi's

De theosofische mystiek viel vooral in Duitsland in vruchtbare aarde. Vlak na de Eerste Wereldoorlog heerste daar een sfeer van nationalisme en wraakgevoelens. Men zocht naar een theorie die Duitse superioriteitsgevoelens kon rechtvaardigen. De latere Nazileiders Himmler, Hess, Göring en Borman werden allemaal theosoof. Zo ook Haeckel, de illustere voorvader der rassenhygiënisten, en Meyrinck, die beweerde dat "de zwarten half roofdier, half mens" zijn en dat de "vergeestelijkte mensen over de diermensen" moeten heersen.

De theosoof professor Haushofer zag in Hitler de wereldverlosser die het "Arische ras" zou leiden bij de magische sprong naar het "zesde wortelras", de "übermensch". Hij bezocht Hitler veelvuldig in de gevangenis toen hij bezig was Mein Kampf te schrijven en wijdde hem in de Geheime Leer in. Hij leerde hem daarbij ook de occulte bloedrituelen die volgens Blavatsky een rol zouden spelen bij de overgang naar een nieuwe tijd. Haushofer introduceerde bij Hitler ook het theosofische begrip "Lebensraum". Het "Arische ras" is volgens Blavatsky ontstaan in de Himalaya en van daar uitgewaaierd naar India en Europa. Hitler moest van Haushofer de Duitse Ariërs voorgaan bij de "terugverovering" van het grote Aziatische land. Want wie over Azië en de Himalaya zou heersen, zou volgens hem de hele wereld beheersen.

Vanuit deze Germaanse Ariërmystiek, vol van wouden, goden, stenen, bliksem en donder, ontwikkelde zich de ariosofie. Haar symbool was het hakenkruis. Ariosoof Von Liebelfels, een grote fan van Blavatsky, propageerde begin jaren 20 al de uitroeiingsoorlog tegen Rusland, die jaren later aan 23 miljoen Russen het leven zou kosten: "De socialistisch-bolsjewistische oermensenrassen willen klassenstrijd, maar zullen de rassenstrijd krijgen, rassenstrijd van onze kant tot op het castratiemes."

Joden

Ook de joden moesten het ontgelden. Blavatsky 'gaf toe' dat de joden "een zijtak van het Arische ras" zijn, maar verachtte hun "grof realisme, zelfzucht en zinnelijkheid". Bailey ging verder en noemde de Holocaust een "reinigingsfeest" voor de joden, die als moordenaars van Christus het kwaad belichamen. Volgens haar kiest iedere menselijke ziel zijn eigen ras om in te reïncarneren. Zo maakte ze de joden zelf verantwoordelijk voor Auschwitz.

Bailey bleef ook na de Tweede Wereldoorlog over "Ariërs" spreken. Dat beladen woord werd door de aanhangers van het Genootschap uit Blavatsky's boeken weggestreept en vervangen door woorden als "westerling". Andere woorden, dezelfde ideeën. In de jaren 70 wordt Blavatsky wel de moeder van de New Age-beweging genoemd omdat ontelbare New Agers haar ideeën tot uitgangspunt nemen. Veelal wensen die het racistische karakter ervan niet te zien. Zo zei Groenen-kopstuk Roel van Duijn eens dat Blavatsky met haar rassentheorieën niets kwaads in de zin had.

Terug