Lokaal Kabaal 24, juli 1997
Auteur: Eric Krebbers
Neo-nazi veganisten? Dierenbevrijders tegen abortus? Veganisme en dierenbevrijding horen in het linkse kamp en kunnen goed aansluiten bij de strijd tegen racisme, seksisme en kapitalisme en voor een beter milieu. Helaas zijn veel van mijn collega-veganisten en ook sommige dierenbevrijders ontzettend a-politiek en zodoende een eenvoudige prooi voor extreem-rechtse recruteringspogingen. In Frankrijk en Duitsland worden veganisten daarom zwaar bekritiseerd en uit sommige radicaal-linkse kringen geweerd. Helaas zijn ook in Nederland links en rechts bij de dierenstrijders niet altijd even goed gescheiden.
Eind vorig jaar plaatste De Groene Amsterdammer een interview met straight edge-aanhanger en veganist Vegan John. Straight edge-muziek is een vorm van hardcore die zich begin jaren 80 ontwikkelde. De voornamelijk mannelijke straight edgers hebben eigen bands en fanzines en zijn herkenbaar aan een gestift kruis op de rug van hun hand of op een polsbandje. Er zijn in Nederland tussen de driehonderd en enkele duizenden straight edgers. Ze houden zich ver van alle drugs, maar ook van koffie, suiker, melk en vlees. Een harde kern houdt zich bovendien bezig met veganisme, dierenrechten en... abortus. Vegan John is er daar een van: "Het leven is een groot cadeau dat je niet zomaar kunt afwijzen. Je moest eens weten wat er allemaal in die abortusklinieken gebeurt."
In Johns kamer hangt een pamflet aan de muur van de uit Amerika overgewaaide veganistische beweging Hardline. Het straight edge-kruis onderaan wordt gevormd door twee machinegeweren. Hardline steunt het Animal Liberation Front (ALF) en ziet zichzelf als "een politiek revolutionaire voorhoede", maar verspreidt in werkelijkheid een seksistische en reactionaire propaganda.
Homofobe veganisten
Hoewel er tegenwoordig nauwelijks Hardline-bands schijnen te zijn, is de beweging nog springlevend. Het Hardline-blad "Vanguard" (Voorhoede) publiceerde twee jaar geleden een volledig politiek programma. Daarin staat dat Hardline een lifestyle wil die "gebaseerd is op de natuurwet". Men vindt dat "het tijd wordt om terug te keren naar onze natuurlijke staat en om de banden aan te halen met de vergeten natuurlijke orde". De beweging wil "dat we ons onderwerpen aan de natuur en één met Moeder Natuur gaan leven. In feite zijn de natuurwetten ons programma", aldus Hardline. "Wij geloven in de natuurwet en eten daarom volledig veganistisch. Hardliners zijn tegen onnatuurlijke activiteiten zoals abortus en afwijkend seksueel gedrag zoals homoseksualiteit, bestialiteit, pedofilie, incest, enzovoorts." Sex zou "uitsluitend in dienst van de voortplanting" moeten staan en homoseksualiteit dient volgens Hardline met kracht bestreden te worden.
De Hardline-ideologie is naar eigen zeggen "puur en rechtvaardig, zonder interne tegenstellingen of tegenspraken". En dat zou het recht geven om "ten strijde te trekken tegen de krachten van het kwaad die de aarde en al wat leeft vernietigen." Aldus Hardline in het typerende fundamentalistisch bijbelse taalgebruik. In het Communique nr. 1 van het Hardline "Veganistische Front" schrijft men onder meer: "Waarschuwing aan hen die de natuurlijke orde overschrijden. De dag des oordeels komt eraan. Of jullie veranderen jullie slechte manieren of jullie sterven in jullie door mensenhanden gemaakte hel. De veganistische revolutie is begonnen en alleen de rechtvaardigen zullen overleven."
"Vernietigingskampen voor ongeborenen"
Volgens de Hardliners is "al het onschuldige leven heilig". Daarom gaan ze er prat op "pro-life vegan" te zijn en stellen ze abortus gelijk aan moord. "Abortus is een ziekte van de moderne tijd", schrijven ze, "en abortusklinieken zijn vernietigingskampen voor de ongeborenen". Hardliners in Duitsland en Amerika dragen vaak fundamentalistisch christelijke badges op hun jas met daarop afbeeldingen van geaborteerde foetussen. Ze praten enthousiast over de aanslagen op abortusklinieken en steunen zelfs de anti-abortus activist Paul Hill die in 1994 daadwerkelijk een arts vermoordde die abortussen uitvoerde. Maar "wees niet bang, ik ga geen abortusklinieken opblazen", verzekert Vegan John ons in De Groene.
"De verbinding tussen veganisme en pro-life is te sterk om opzij te zetten", legt een van de vrouwelijke Hardliners ons wat rustiger uit, "De meeste veganisten respecteren het leven van dieren, waarom zou je die cirkel van mededogen niet openen voor het ongeboren mensenlijk leven?" Een abortus uitvoeren zou volgens haar hetzelfde zijn als vlees eten. "De ongeborenen zullen je niet straffen. Net zoals de dieren kunnen ze niet voor zichzelf opkomen. Net als de dieren worden ze als eigendom beschouwd. En net als de dieren mag hun leven in een opwelling vernietigd worden. Als je veganist bent, vraag ik me af, ben je dan ook pro-choise als het om niet-menselijke dieren gaat?"
"Eeuwige heilige oorlog"
Vegan John werkte als fotograaf mee aan het Nederlandse veganistische straight edge-zine "Value of strength". Dat blad steunde het Animal Justice Fund dat geld bijeenbracht voor de gevangen dierenactivisten Frank en Eric. Die zetten onder de naam van Right Animal Treatment (RAT) tientallen vrachtauto's van de bio-industrie in de hens. "Value of strength" geeft echter ook ruimte aan Hardline Holland. Die schrijven in het blad onder meer: "We moeten hen die van de natuurwet afwijken niet tolereren. Hulde aan de eeuwige heilige oorlog". Het nieuwe Nederlandse fanzine "Guaranteed for life" zegt zelfs geïnspireerd te zijn door twee van de meest extreme Hardlinebladen, namelijk "Vanguard" en "Seal".
Gelukkig zijn er binnen de veganistische straight edge-beweging ook wat kritischer geluiden. Helaas is iedereen tegen vrije abortus. Neem de ook in Nederland bijzonder populaire band Earth Crisis. Dat is een inspiratiebron voor veel andere bands, ook voor de Hardliners. "Die kijken naar ons omdat we militant zijn op het gebied van het milieu en de dierenbevrijding", aldus Earth Crisis, "maar over abortus en homoseksualiteit zijn we het niet met hen eens. Abortus hoeft niet direct verboden te worden. En homoseksualiteit is natuurlijk en mooi. Teveel mensen in de hardcore scene, vooral die Hardliners, zijn erg gericht op één ding: dierenbevrijding en het milieu. Maar je kunt je niet tot een onderwerp beperken", zegt Earth Crisis, "je moet ook strijden tegen homofobie en seksisme". Alle veganistische straight edgers zijn geobsedeerd door "natuurlijkheid", wat dat ook moge zijn.
Er zijn ook Hardliners die doorslaan richting puur fascisme. Wat te denken van een band die zich "Vegan Reich" noemt? Of van de Duitse tak van Hardline, Frontline genaamd, die contacten onderhouden met de extreem-rechtse Republikaner en FAP. Die zingen fascistische liederen en spelen nazi-marsmuziek.
Aartsengel
"Pro-life"-, of beter: "no-choise"-ideeën, komen veel voor in de wereld der veganisten en dierenbevrijders. Godfather Ronnie Lee, de eerste officiële woordvoerder van de Engelse dierenbevrijdingsbeweging, spreekt zich ook steeds duidelijk uit tegen abortus. Lee richtte in de jaren 70 het ALF op en begon later het breed gelezen dierenrechtenblad Arkangel. Daarin vindt veel discussie plaats. Wat te denken van artikelen met titels als "Dierenbevrijding en de pro-lifebeweging: natuurlijke bondgenoten?" Gelukkig roept dat veel weerstand op: "Eerst maken de religieuzen van abortus een probleem, waarna fundamentalisten en fascisten dat aangrijpen om het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen aan te vallen en ze opnieuw tot huismoeder te maken", aldus een ingezonden brief. Vrouwen moeten het recht behouden zelf te bepalen wat er met hun lichaam gebeurt. Kerk en staat moeten daar buiten blijven.
Tegen kooien en bajessen
"Für die Befreiung von Mensch und Tier; Käfige und Knäste zerschlagen wir!" Zo luidt de mooie leus van enkele Duitse dierenbevrijders. In de bladen van de dierenbevrijdingsbeweging staan altijd lijsten met kameraden die tot lange gevangenisstraffen veroordeeld zijn. In het blad "Underground" van de ondersteuningsgroep van het Noord-Amerikaanse ALF stonden daarnaast ook de namen van andere politieke gevangenen. Er zijn gelukkig heel wat dierenbevrijders en veganisten die zichzelf net als Underground als onderdeel zien van de grotere linkse beweging. Ze zien dat de onderdrukking van dieren "samenhangt met de andere machtsverhoudingen in de maatschappij. Er is een enorm politiek systeem verantwoordelijk voor de uitbuiting van de dieren, de vernietiging van het milieu en onze eigen slavernij door werk en vervreemding. Dat systeem is uiteindelijk slechts winstgevend voor een kleine klasse. Het kapitalisme is het totalitaire regime van de economie over het sociale leven. Al het leven wordt handelswaar in deze maatschappij. De dieren zijn ertoe gereduceerd en datzelfde geldt ook voor de meeste mensen op aarde", aldus een Engelse dierenbevrijder. Barbara Noske vergelijkt in haar proefschrift "Huilen met de wolven" de uitbuiting van menselijke arbeiders met die van dieren in de bio-industrie. Vrouwelijke dieren worden nog het meest uitgebuit vanwege hun eieren en melk.
Dierenbevrijders worden bij hun acties in de proeflaboratoria of de bio-industrie geconfronteerd met de systematische vernietiging van ontelbare dieren. Het is niet verwonderlijk dat ze in persverklaringen soms spreken van concentratiekampen. Veel linksen, met name die in Duitsland, vinden dat terecht maar niets. Het doet af aan het speciale karakter van de holocaust, namelijk de doelbewuste vernietiging van een heel volk en haar cultuur. Ook kun je de beleving van mensen en dieren niet gelijk stellen, en waarom zou je ook? De misdadigheid van de bio-industrie is ook goed duidelijk te maken zonder Auschwitz erbij te halen. In Frankrijk heeft de Anarchistische Federatie vanwege dit soort vergelijkingen helaas besloten geen artikelen of uitzendingen over dierenbevrijding meer toe te laten in haar media.
Samenwerken met nazi's
Het is echt bijzonder triest dat sommige van diezelfde dierenbevrijders die over concentratiekampen spreken, geen bezwaar blijken te hebben tegen samenwerking met fascisten. ALF-oprichter Lee wil bijvoorbeeld niet dat "leden of sympathisanten van het National Front uitgesloten worden van deelname" aan dierenactiegroepen. "Het is erg belangrijk dat lokale groepen iedereen verenigen die om de dieren geeft." In zijn blad Arkangel staan dan ook regelmatig bijdragen van extreem-rechtse dierenactiegroepen. "Dat is een schande", schrijven de lezers keer op keer, "fascisten moeten van de straat en zeker uit onze bladen. Fascisme is gebaseerd op hiërarchie en het idee van superioriteit, precies zoals bij diermisbruik. Er kan geen eenheid met fascisten zijn en de enige goede fascist is een dode fascist."
De dierenbevrijders van Justice Department nemen dat laatste letterlijk. Deze radikale afsplitsing van het ALF stuurde bij wijze van discussiebijdrage een bombrief naar het hoofdkwartier van de extreem-rechtse British National Party. Een "senior" staflid raakte daarbij gewond. "Human freedom, animal rights; one struggle, one fight", zeggen ze. Jaarlijks stuurt Justice Department overigens meer dan 100 bombrieven en pakketjes met muizenvallen vol scheermesjes naar dierproefnemers, bontfarmhouders en ander dierenbeulen. De groep is al jaren actief, maar wordt volledig doodgezwegen door de media. Eind januari 1998 liet ook een aantal Hamburgse dierenactivisten zien waar ze stonden. Ze gooiden tegelijkertijd de ruiten in bij een bontzaak en een extreem-rechts politiek instituut. "Voor een samenleving zonder macht", schreven ze.
Niet alle dierenactivisten treden zo doortastend op. PETA's Belgische zusterorganisatie GAIA weigert bijvoorbeeld weliswaar elke samenwerking met het Vlaams Blok, maar onderhoudt wel nauwe banden met Brigitte Bardot. Die is getrouwd met een hoge pief van het Front National en werd onlangs veroordeeld vanwege racistische uitspraken, zoals "islamitische schapenslachters moeten het land uitgezet worden." Ze liet zich ook discriminerend uit over homo's.
Nazi-veganisten
Het is de extreem-rechtsen meestal niet echt om de dieren te doen. Het Vlaams Blok, bijvoorbeeld, kaart de ene dag het ritueel slachten aan en stemt de volgende dag in de Belgische Tweede Kamer als enige partij tegen een verbod op de straatraces voor paarden. Dat geldt ook voor de Nederlandse Centrum Democraten. Die hebben een tienpuntenprogramma opgesteld, met als tweede punt "Stop onnodig dierenleed". Maar de CD stemde in de Tweede Kamer tegen een verbod op het fokken van nertsen.
De vooraanstaande Nederlandse neo-nazistische ideoloog Tim Mudde nam dat de CD erg kwalijk. Mudde schrijft in het extreem-rechtse blad SOS-nieuwsbrief. Hij is tegen "multiculturele" hamburgerketens zoals McDonald's en Burgerking omdat die vlees eten promoten én omdat ze niet-Nederlands zijn. Hij is ook boos over "de toename van het eten van schapen- en geitenvlees". Daaraan kun je volgens hem zien dat "er gewoon veel meer niet-Nederlanders in dit land verblijven, jaar na jaar na jaar". Hij pleit niet voor "een totaal verbod op het eten van vlees. Maar een nationalist die zegt voor zijn volk, cultuur en de toekomst van zijn leefomgeving op te komen, een echte nationalist, die eet alleen scharrelvlees, en dan nog wel om de dag". Mudde raadt "echte nationalistische vrouwen en mannen" ook aan hun cosmetica te kopen bij de Body Shop, en voegt daaraan toe: "spreek ze meteen even aan op hun 'vreemde' naam", hun niet-Nederlandse naam dus.
CP steunt RAT
Mudde is zeker niet de enige neo-nazi-voorstander van het vegetarisme en de dierenstrijd. R.Govers schreef in oktober 1996 in het CP'86-blad De Revolutionair Nationalist: "Bij deze wil ik dan ook nationalisten oproepen om te overwegen vegetariër te worden. Afsluitend wil ik mijn solidariteit aan Frank en Eric betuigen met de leuze: Vrijheid voor alle dieren en alle dierenactivisten!" Door zich niet duidelijk als links te laten kennen hebben Frank en Eric van RAT de vloek van dit soort steun over zich afgeroepen.
Maar ook duidelijk linkse actievoerders kunnen door extreem-rechts omarmd worden. Zo schrijft de neo-nazi "V. Ganist" in de SOS-nieuwsbrief enthousiast over de strijd van de twee Britse actievoerders die door McDonald's voor het gerecht werden gedaagd wegens smaad. Ganist geeft uitgebreid aan wat er mis is met Mac en schrijft: "Vegetarisme/veganisme wordt vaak vereenzelvigd met een links gedachtegoed, maar ook binnen nationalistische kringen bestaat een organisatie die voor dieren opkomt. De Britse Patritic Vegan/Vegetarian Society (PV/VS) heeft de brochure "A Vegan diet for a healthy folk and nation" gepubliceerd."
In die brochure leg de PV/VS uit dat het hen niet om dierenrechten gaat. Dat vinden ze een "ziekelijk idee". Het gaat PV/VS er eerder om dat men door vlees te eten de joden of moslims zou kunnen steunen die werken in de slachthuizen. Vlees eten is daarbij ongezond en dat zou het Engelse volk ziek en zwak maken. Net zoals dierproeven. Die zijn wetenschappelijk onzinnig, want ze zeggen niets over mensen. De geteste medicijnen kunnen zo gevaarlijk zijn voor het Engelse volk. Vleeseten houdt Engeland ook afhankelijk van het buitenland. Er is immers niet voldoende landbouwgrond om voer te verbouwen voor de complete Britse veestapel. Nu krijgen Britse dieren buitenlands voedsel! De vega-fascisten zijn zelfs tegen dierentuinen, omdat dieren daar onnatuurlijk gedrag gaan vertonen. En net als Mudde en V. Ganist zijn ze ook tegen multinationals als McDonald's omdat die de eigen Britse eetcultuur kapot zouden maken.
Teutoonse ridders
Ze hebben het allemaal niet van een vreemde. In het Derde Rijk was een aantal van de vooraanstaande leiders tegen het jagen op en doden van dieren. Hitler zelf was vegetariër. Hij meende dat de samenleving ten onder ging door het eten van dieren. Hij verlangde terug naar mythische oude tijden. Toen zouden Teutoonse ridders een elite hebben gevormd die vegetarisch leefden. Het eten van lijken zou de zuiverheid van het ras niet ten goede komen. Om zijn vegetarisme te rechtvaardigen verwees hij steeds naar dieren die "van nature" vegetarisch leven. Vegetarisme zou beter zijn voor de intellectuele en arbeidsvaardigheden van een volk. Hij wilde de vegetarische leefwijze inzetten om "het Duitse volk" sterker te maken dan de "andere volkeren". Het jezelf dwingen vegetarisch te leven zou bovendien goed zijn voor de discipline en zelfbeheersing, waardoor een zekere superioriteit boven de vleesetende massa's te bereiken zou zijn. Daarnaast hanteerde de Führer ook economische argumenten. Hij vond dat de weidegronden beter gebruikt konden worden voor landbouw. Er zou meer voedsel beschikbaar zijn voor het Duitse volk wanneer het vegetarisch zou eten. De opbrengst per hectare is dan immers veel hoger. Hitler realiseerde zich dat "als het verbod van vlees een geloofsartikel van het nationaal-socialisme geweest was, dan zou onze beweging beslist geen succes gehad hebben."
Niet heel veel fascisten waren overigens vegetariër. De fascistische ideale "oer-Duitsers", zoals de boer en de jager, hadden ook veel aantrekkingskracht. Die slachtten dieren met de blote handen. In Hitlers tijd stonden linkse en rechtse vegetariërs lijnrecht tegenover elkaar. Vegetariërs van pacifistische en socialistische huize konden rekenen op huiszoekingen en arrestaties door de Gestapo.
Ekologische Beweging
Ook Nederlandse dierenrechtenactivisten werkten in het verleden samen met extreem-rechts. Dominee Hans Bouma was rond 1980 de officiële woordvoerder van het Nederlandse Dierenbevrijdingsfront. In zijn boeken en pamfletten laat hij zich kennen als een betrokken en vaag progressieve christen. Bouma was echter vanaf 1975 samen met vooraanstaande extreem-rechtsen als Mellie Uyldert en Elsa en Wigholt Vleer bestuurslid van de Ekologische Beweging (EB). Artikel 50 van hun EB-beginselprogramma was dat gastarbeiders teruggestuurd moesten worden naar "hun natuurlijke omgeving". "Vreemdelingen in de samenleving scheppen altijd een bijna instinctieve afweerreactie. Ecologen en biologen nemen dit op grote schaal waar in de hele natuur. Het ontkennen hiervan is het niet erkennen van de ecologie", aldus de EB. Men was voor "natuurlijke spontane apartheid" en tooide zich met het logo van de NSB. Bouma en het EB-bestuur zeiden veel affiniteit te hebben met de Centrumpartij, zeker als het om de "ecologische visie" ging.
De EB voerde begin jaren 80 een veel ophef makende campagne tegen het doodknuppelen van zeehondjes. Men wilde de jagers betalen (!) om niet te knuppelen. De campagne werd gecoördineerd door het Europees Comité ter Bescherming van Zeehonden en andere pelsdieren onder leiding van Centrumpartij-sympathisant Naerebout. Die wist al snel Vierling in zijn comité binnen te halen. Vierling werd kort daarop ook Janmaats assistent. Hij moet zich overigens in dat zeehondencomité behoorlijk thuis gevoeld hebben, want het bleek afgeladen met oud-SS-ers en neo-fascisten uit diverse landen. In 1982 kwam Vierling ook Bouma's EB-bestuur versterken. Vierling startte direct een campagne tegen ritueel slachten. Die ging gepaard met veel anti-semitisme en racisme.
De Centrumpartij beschikte in die tijd ook over eigen organisaties in de dierenactivistenwereld: de Stichting SOS voor Huisdieren en de Antivivisectiestichting. In 1983 is een aantal dierenrechtengroepen toen een overleg begonnen uit angst voor infiltratie door de Centrumpartij. "Mensen die met dierenbescherming bezig zijn, zijn vaak a-politiek. Ze laten zich al snel door een politieke partij inpakken als die partij ook maar een zinnetje over dierenbescherming in zijn programma heeft opgenomen", zei een van de deelnemers.
"Natuurlijk" en gezond!
Een van Bouma's actieve EB-collega's was Cor Nouws. Nouws was de vriend van neo-nazi Vierling. Hij was hoogstwaarschijnlijk degene die hem bij de EB introduceerde en hem voordroeg voor het voorzitterschap van de beweging. Cor Nouws was in 1978 ook betrokken bij de oprichting van de veganistenkring, die later haar naam veranderde in de Vereniging Veganisten Organisatie. Hij was tot 1995 hoofdredacteur van het verenigingsblad, dat eerst "Veganismen" heette en vanaf 1992 "Gezond Idee". Het blad staat vol a-politieke artikelen voor mensen die "natuurlijk" en "gezond" willen leven. Veganistisch eten wordt er vrijwel uitsluitend gepromoot vanuit "natuurlijke" argumenten. Zo zou de lengte van het menselijke darmkanaal wijzen in de richting van een plantaardige voeding. Politieke argumenten worden door Gezond Idee geboycot.
Gezond Idee staat vol reclame van grote bedrijven. Het lezerspubliek is niet links en heeft daar kennelijk geen problemen mee. Men maakt geen koppeling tussen dierenuitbuiting en kapitalisme. De lezers zijn waarschijnlijk voornamelijk afkomstig uit de "fatsoenlijke" burgerij, mensen met een behoorlijk rechtse inslag. Dat waren ook de activisten van de eerste vegetarische golf, aan het begin van deze eeuw. De leden van de Nederlandsche Vegetariërs Bond waren vrijwel allemaal stinkend rijk. In die kringen sloegen linkse argumenten vanzelfsprekend beduidend minder aan dan 'neutrale' uit "de natuur" afgeleide argumenten. Veel van de in die tijd ontwikkelde "natuurlijke" vegetarische ideologie vinden we later terug bij sommige nationaal-socialisten.
Dat is niet verbazingwekkend, want het is juist dit argumenteren via "de natuur" dat extreem-rechts aanspreekt. Hiërarchie zou bijvoorbeeld volgens hen het meest "natuurlijke" maatschappelijke ordeningsprincipe zijn. Zo zou de man "van nature" boven de vrouw staan. Extreem-rechts tracht zijn ideeën vaak te rechtvaardigen door te verwijzen naar de een of andere "natuurlijke" orde.
"Vlees eten maakt agressief"
In het Duitse Frontline-tijdschrift "Instinkt" staat dat vleeseten "onnatuurlijk" is, agressief maakt en zodoende de eigenlijke oorzaak is van oorlog, onderdrukking en verkrachting. Via veganisme zou men alle problemen de wereld uit kunnen helpen. Veel burgerlijke vegetariërs van het begin van de eeuw waren dezelfde mening toegedaan: vlees eten is het hoofdprobleem op aarde. Een Berlijnse dierenbevrijder trok daaruit onlangs de voor de hand liggende conclusie dat de vleeseters de grootste vijanden zijn van een betere wereld. Hij zei daarom nog liever met racisten samen te willen werken dan met vleeseters. Een zwarte collega-dierenactivist antwoordde toen woedend hem dan met vleesetende anti-racisten van de straat te zullen slaan.
Eenzijdige fixatie op dierenstrijd kan activisten politiek blind maken. Ze kunnen zo tot hele nare daden komen. Daden die eenvoudig als racistisch kunnen worden uitgelegd. Zo vielen ze in Engeland en Californië kleine kosjere slagers aan in een tijd dat de joodse gemeenschappen daar onder vuur lagen van antisemitische groeperingen. De dierenactivisten namen niet eens de moeite verklaringen achter te laten over het waarom van hun acties. Een joodse dierenactiviste die er iets van zei in het blad van de Amerikaanse ALF, kreeg een enorme berg regelrechte antisemitische reacties van haar collega-activisten. Ze zou een jood zijn, geen dierenactiviste. Ze zou ook teveel naar de menselijke kant kijken. Ze had geschreven dat de activisten er rekening mee moeten houden dat de joodse voedselvoorschriften al duizenden jaren een belangrijk deel vormen van de joodse verdediging tegen assimilatie en genocide. De joden vatten een actie tegen een joodse slagerij daarom op als een aanval op hun hele gemeenschap. Een actie tegen een joodse bontzaak zou volgens haar heel anders beleefd worden. Veranderingen in de eetpatronen van de joodse gemeenschap kunnen volgens haar alleen van binnenuit teweeg worden gebracht.
"Mensen zijn shit"
De joodse dierenbevrijdster vond het sowieso ook zinniger de grotere slagers aan te pakken en niet de kleintjes die net voldoende verdienen om het hoofd boven water te houden. Niet iedereen is even verantwoordelijk, meende ze. "Je moet niet in het soort mensenhaat vervallen dat racisme, seksisme en kapitalisme verdoezelt." In Arkangel viel iemand haar bij: "Er is in de beweging een onderstroom van mensenhaat, het idee dat alle mensen slecht zijn en dat alles wel goed zou kunnen komen als ze allemaal weg waren." Hardline is daar trouwens een typisch voorbeeld van. "Nooit meer mensen" en "Mensen weg uit Duitsland", zeggen zij, linkse anti-nationale en anti-racistische campagnes parodiërend. In Hardline-kringen zijn songs als "Genocidal Justice" nogal populair. "Dat gaat over het doden van mensen om de wereld en de natuur te redden. Het is een beetje 'tongue in cheek', maar dat is de enige manier waarop volgens mij de wereld nog kan overleven. Mensen zijn waanzinnig shit", aldus een Hardliner.
Niet "de mensen" of zelfs maar "alle vleeseters" vormen het probleem, aldus een aantal Berlijnse dierenactivisten, maar de bedrijven die winst maken door de dieren te vernietigen. Ze brachten dat naar voren in een discussie naar aanleiding van een reeks sabotage-acties bij kleine slagerijen. "We hebben geen aanvallen gepleegd op mensen, maar op inrichtingen die gebruikt worden bij de dierenmoord."
Hun critici waren tot dezelfde conclusie gekomen als de joodse activiste: "Kleine zelfstandigen, zoals slagers, zijn geen doelwit. Punt." Die zouden namelijk in dezelfde positie zitten als andere mensen uit de onderklasse en zouden ook met moeite het hoofd boven water kunnen houden. Hun personeel zou op straat komen te staan als de inkomsten omlaag gingen. De dierenactivisten antwoordden daarop terecht dat via die redenering alle acties tegen alle foute bedrijven onmogelijk worden. Ieder bedrijf zal zijn problemen immers afwentelen op het personeel.
Feministen voor dierenrechten
Een andere veganist vroeg zich af of het "kleine zelfstandige"-argument dan voortaan ook ingezet zal worden tegen aanvallen op kleine sexshops. Daar werd door de critici boos tegen in gebracht dat je geweld tegen dieren en tegen vrouwen niet mag vergelijken. Dat zou afdoen aan de onderdrukking van de vrouw. Vrouwen zijn door mannen immers eeuwenlang met dieren in verband gebracht om hun onderdrukking te rechtvaardigen. In Amerika is echter een snel groeiende beweging in opkomst met vrouwen als Carol Adams en Alice Walker, de Feminists for Animal Rights (FAR), die juist wél een verband wil leggen tussen de onderdrukking van vrouwen en dieren. "FAR wil alle geweld tegen vrouwen én dieren beëindigen. Dat geweld, de uitbuiting en het tot een ding maken van vrouwen en dieren komt voort uit dezelfde patriarchale mentaliteit. FAR probeert de dierenbeweging te feminiseren en bij de vrouwenbeweging meer begrip te kweken voor dierenrechten."
FAR doet veel aan vernieuwende theorievorming en legt verbanden tussen kapitalisme, racisme, seksisme en specicisme (onderdrukking van dieren). De vrouwen spreken over de "unity of oppression", ofwel het samengaan van alle soorten onderdrukking. De Nederlandse organisatie Atalanta zit enigszins op dezelfde lijn en probeert al jarenlang anarchisme, vrouwenbeweging en dierenstrijders voor elkaar te interesseren. Helaas doet Atalanta soms minder aan politiek dan aan het ontwikkelen van individuele anarchistische lifestyles.
Een veganist is onschuldig
Activisten als Arkangel-redacteur Lee menen zich juist niet te moeten bemoeien met de andere maatschappelijke tegenstellingen. Ze willen, zoals gezegd, de eenheid van de beweging niet in gevaar brengen door uitspraken over het doen en denken van medestrijders op andere terreinen dan dierenbevrijding. Maar dat gaat niet op. Wat als er een conflict ontstaat tussen fascisten en migranten in een dierenactiegroep? Of als een vrouw uit de groep verkracht wordt door een mannelijke 'collega'? Wie moet er dan gesteund worden? Doet men niets, dan steunt men de man en geldt het recht van de sterkste, een typisch fascistisch principe.
In de Duitse groep Vegane Offensive Rurhgebiet (VOR) deed zich zo'n situatie voor. De dader werd door de andere mannen verdedigd omdat hij volgens hen "het slachtoffer van zijn natuurlijke driften was". De vrouwen van de groep schreven er een artikel over. Maar de redactie van het landelijke blad Tierbefreiung Aktuell weigerde het te plaatsen uit angst voor splitsingen in de beweging. De vrouwen van een andere dierengroep, Tierschutz Aktiv Nord (TAN), schreven daarop ook een artikel. Dat werd na veel strijd uiteindelijk wél geplaatst. De TAN-vrouwen zetten zich in hun artikel sterk af tegen het biologisme in de dierenbeweging. "Verkrachten is geen natuurwet", zeggen ze. Ze schreven ook dat de verkrachte vrouw onvoorwaardelijk had moeten worden gesteund. Daarmee wilden ze overigens niet zeggen dat vrouwen op de een of andere manier de biologisch betere mensen zouden zijn. Het gaat puur om een sociaal machtsconflict.
Een jaar later moest de vrouwengroep binnen TAN opnieuw in de pen klimmen. Een dierenactiviste was door een collega aangerand, maar werd bevangen door twijfel of ze zelf niet schuldig was. De dader zei tegen haar dat ze psychisch niet in orde was wanneer ze iemand als hem, "die toch in deze maatschappij veganist was, zou beschuldigen". De TAN-vrouwen schreven daarop een ijzersterk artikel om de vrouw te steunen.
Distantiëren
Het is voor de dierenbevrijders en de veganisten van het grootste belang om scherp stelling te nemen tegen alle vormen van "biologisme" en het "natuurwetten"-denken. Alleen zo kan voorkomen worden dat men sluipenderwijs in het rechtse kamp terecht komt. Veganisme en dierenbevrijding komen voort uit onze politieke overtuiging, ze zijn niet "natuurlijk".
De tegenstelling tussen "natuur" en "cultuur" is sowieso een vreemde constructie. De mens is voortgebracht door de natuur en dat geldt dus ook voor het denken en de culturen van de mens. En voor hetgeen mensen allemaal maken. In die zin is alles "natuurlijk" en is er geen onderscheid te maken in "natuurlijke" en "onnatuurlijke" levenswijzen.
Tegelijk kan men stellen dat, behalve de mens, ook alle andere diersoorten een vorm van cultuur creëren, hoe subtiel of miniem ook. Alle diersoorten kunnen leren en kennen niet-biologisch vastgelegde sociale gedragspatronen. Kortom, alle soorten bevinden zich in beide sferen, het "onvrije" natuurlijke gebied en het meer "vrije" cultuurgebied. Waarbij de cultuur van de mens vanzelfsprekend onvergelijkbaar meer gecompliceerd en waardevol is dan die van een kakkerlak. En waarbij de mens onvergelijkbaar veel vrijer is om te kiezen dan alle andere diersoorten. De mens kan kiezen vegetarisch te eten of niet. En de mens kan kiezen andere soorten te overheersen en uit te buiten, of om ze vrij te laten of zelfs hun vrijheid te bevorderen.
Linkse veganisten zouden zich luid en duidelijk moeten afgrenzen van groepen die "natuurlijke" argumenten hanteren, zoals Hardline. Dat gebeurt nu al in Duitsland. Daar werden Hardliners van een bijeenkomst verwijderd en uit voedelcoöperaties gezet. "De grenzen tussen reactionaire en progressieve, tussen racistische en anti-racistische visies worden door veganistische stromingen als Hardline meer en meer opgeheven", aldus het Antifascistisch Komitee Bremen.
En hoewel het bij Hardline slechts om een relatief klein groepje gaat - met in Duitsland 4 lokale afdelingen - zien veel linkse mensen hen helaas als representatief voor het veganisme. En dat is jammer genoeg een reden voor linkse groepen, vooral in Duitsland, om alle veganisten te wantrouwen. Zelfs pogingen tot zelfkritiek worden niet meer vertrouwd. Onlangs moest een serie kritische discussiebijeenkomsten van TAN over "biologisme" in de dierenbevrijderswereld afgelast worden vanwege protesten uit linkse hoek.
Red de Bockwurst
Sommige linksen slaan zover door dat ze zelfs linkse veganisten gaan bedreigen. De "Autonome aktion rettet die bockwurst" noemde de dierenactivisten die bij slagerijen de ruiten ingooiden "terroristen". Ze zouden allemaal een "biologistisch wereldbeeld" hebben en "bij de fascistische euthanasie-voorstanders zoals Peter Singer horen". Een aantal Berlijnse veganisten "uit diverse organisaties" reageerden adequaat. "Niet de dierenactivisten zijn terroristen, maar de Duitse staat die vluchtelingen de dood in deporteert." Ze maakten duidelijk dat veel linkse dierenstrijdgroepen zich distantiëren van Singer. "Het enige dat we met mensen als Singer gemeen hebben is onze veganistische voeding".
De Australische extreem-rechtse filosoof Peter Singer is schandalig genoeg in vrijwel alle andere landen nog erg gezien bij dierenbevrijders. In zijn veelgelezen boek "Dierenbevrijding" stelt hij voor de macht van de mens over het dier te vervangen door de macht van mensen over "niet-personen". Onder "niet-personen" verstaat Singer alle wezens die niet zouden kunnen lijden en dus geen belangen hebben waar je rekening mee hoeft te houden. Dieren kunnen in zijn theorieën personen zijn en bepaalde mensen "niet-personen". Singer schrijft: "Als we eenmaal beseffen dat het feit dat een wezen lid is van onze soort op zichzelf niet voldoende is om het doden van dat wezen altijd verkeerd te doen zijn, zullen we ons beleid van het tot elke prijs in stand houden van mensenlevens, zelfs als er geen zicht is op een zinvol leven of een bestaan zonder verschrikkelijke pijn, misschien opnieuw in overweging moeten nemen." De Duitse beweging van gehandicapten kan Singers bloed wel drinken. Hij definieert sommige gehandicapten namelijk als "niet-personen". "Als we zouden moeten kiezen tussen het redden van het leven van een normaal mens of van een verstandelijk gehandicapt mens, zouden we er waarschijnlijk voor kiezen het leven van een normaal mensen te redden." Singer gelooft ook "niet dat het nooit te rechtvaardigen zou zijn experimenten uit te voeren bij een mens met hersenbeschadiging". Hij heeft een discussie op gang gebracht over het recht op leven van gehandicapten en heeft daartoe argumenten benut die ook de nazi's graag hanteerden: "Zolang degenen die regeringen kiezen niet graag een belastingverhoging willen waarmee de staat een betere verzorging van behoeftigen kan betalen, lijkt het niet wijs de beperkte middelen op te maken voor een toenemend aantal zwaargehandicapte kinderen."
Een Duitse dierenactiegroep zette daar tegenover: "Wij vinden het belangrijk iéder levend wezen te respecteren en de macht daarover af te wijzen. Het gaat om de gevoelens en behoeften van individuen. Niet om categorieën als geslacht, huidskleur, economische bruikbaarheid, lichamelijke of geestelijke mogelijkheden, of soort. Die categorieën worden alleen maar gebruikt om buiten te sluiten en achter te stellen. Voor een maatschappij zonder macht!"
Feeding the fire
Dierenactiegroepen zouden hun ideeën over dierenbevrijding meer moeten inbedden in de linkse theorievorming, zoals de Amerikaanse feministen van FAR dat doen. Dierenonderdrukking hangt nauw samen met de machtsverhoudingen in de mensenwereld. En alleen als de hele samenleving gelijkwaardiger wordt en het kapitalisme verdwijnt, maken we kans de situatie van de dieren werkelijk te verbeteren. Dat zegt ook de Nederlandse revolutionair socialistische straigt edge-band "Feeding the fire": "Wij zijn veganisten maar geloven niet dat dat veel verandering zal brengen. De natuur wordt overheerst door de mens, en een druk op de knop is voldoende om de hele wereld te vernietigen, het kapitalisme heeft schijt aan de natuur, de dieren en de mensen. Zolang dat systeem er is, zullen de dieren niet vrij zijn en omdat dieren niet voor zichzelf kunnen opkomen, denken wij dat de mensen zich eerst zelf zal moeten bevrijden, zodat hij als hij eenmaal vrij is kan concentreren op de dierenbevrijding." Het is daarentegen ook goed te verdedigen wanneer men zegt dat de dagelijkse strijd van dierenbevrijders op zich al meer menselijke vrijheid met zich meebrengt. De vrijheid om zich te verzetten. De vrijheid om zich een andere betere wereld voor te stellen. De vrijheid om het kapitalistische dierenuitbuitende systeem flinke klappen toe te delen.
Dierenactivisten en veganisten zouden moeten streven naar een wereld waarin dieren én mensen zoveel mogelijk in vrijheid en gelijkwaardigheid kunnen leven. Dierenbevrijders moeten zich daarom ook meer uitspreken over andere vormen van onderdrukking. Er wordt hierover echter in kringen van dierenactivisten niet veel gepraat. Ook in Nederland staat voorop dat er eenheid blijft en actie gevoerd wordt. "Voor praten hebben we nu geen tijd", hoor je maar al te vaak. Er zijn daarbij nauwelijks organisaties op dit gebied die zo'n discussie kunnen en willen organiseren en sturen. Veel linkse veganisten zien zichzelf trouwens niet in de eerste plaats als veganist en zijn voornamelijk actief in allerlei andere sociale bewegingen. Misschien is dat wel de beste rem op een afglijden naar rechts.
Bronnen
Tijdschriften: Interim nr. 314 t/m 341, Okolinx nr. 21/22, Arkangel nrs. 2,3,16,17, Liberator winter 1994, ALF-SG newsletter summer 1994, Underground nrs. 1 en 2, De Peueraar nrs. 1 t/m 52 1990-1994, De Nar nrs. 105 en 127, Tierbefreiung Aktuell nr. 3, Groene Amsterdammer december 1996, Feminists for Animal Rights 1994, Vanguard nr. 7, zomer 1996, Seal nr. 4 zomer 1996, Guaranteed for life nr 1, The Force nr. 1, The crickets seem loud nr. 2, Value of strength nr.4, Against the stream nr. 0, S.O.S.-nieuwsbrief nr. 10 t/m 12 1997.
Boeken: