De Fabel van de illegaal 27, februari 1998
Auteur: Eric Krebbers
Op 9 november 1997 werd op honderden plaatsen in Europa de Kristallnacht herdacht. Het was 59 jaar geleden dat nazi's in Duitsland honderden synagogen in brand staken, duizenden joodse zaken plunderden en honderden joden in elkaar sloegen. Vijfendertig joden werden vermoord. Op de manifestatie van 1 december bij gevangenis De Geniepoort werden niet alleen de slachtoffers van de Kristallnacht herdacht, maar ook de slachtoffers van het Nederlandse vluchtelingenbeleid van toen en nu.
Na de Kristallnacht in 1938 werd het "vreemdelingenbeleid" direct verscherpt. De Nederlandse regering wilde zoveel mogelijk joodse vluchtelingen weren. De argumenten en de manier waarop dat gebeurde doen sterk denken aan het huidige beleid.
De vluchtelingen die Nederland binnen wilden, werden aan de grens tegengehouden en in duizenden gevallen gewoon teruggestuurd of zelfs aan de Duitse Gestapo of SS uitgeleverd. Er waren ook toen goede contacten tussen de justitiële diensten van de Europese landen. Ook toen werd de Europese eenwording voorafgegaan door een innige samenwerking tussen de ministeries van Justitie van de betrokken Europese landen. De overgedragen joodse vluchtelingen belandden in concentratiekampen en SS-martelkamers. Tegenwoordig worden vluchtelingen ook weer teruggestuurd. De dood in, zoals tot voor kort bijvoorbeeld met de Iraniërs gebeurde.
Grenspolitie
Er werden in 1938 direct 600 man extra Grenspolitie ingezet om vluchtelingen die de grens over wisten te komen alsnog op te pakken. Onlangs kreeg het "Mobiel Vreemdelingen Toezicht" van de Marechaussee 550 extra agenten voor dezelfde taak: Koerden tegenhouden.
De regering beweerde glashard dat de joden om "economische redenen" hierheen kwamen en dus "geen eigenlijke vluchtelingen" waren. Verder was men van mening dat de komst van joden naar ons land maar antisemitisme zou aanwakkeren en de werkgelegenheid in gevaar zou brengen. De andere Europese landen sloten ook hun grenzen en als Nederland daar niet aan mee zou doen, "dan zouden alle vluchtelingen door dat ene open gat Nederland binnenkomen". Aldus Colijn over wat nu door de regering "aanzuigende werking" genoemd wordt.
Ambtsbericht
Er werden politiemensen naar nazi-Duitsland gestuurd om in ogenschouw te nemen of Duitsland wel echt onveilig was. Die constateerden "dat de bevolking zeer rustig was", en dat "behalve de vernielingen niets op gewelddadig verzet tegen de joden duidde." Een ambtsbericht' waar het huidige ministerie van Buitenlandse Zaken nog een puntje aan kan zuigen.
Er werden ook maatregelingen genomen tegen wat nu "mensensmokkel" wordt genoemd. In een overheidscommuniqué van 16 november 1938 staat: "Afgekeurd moet worden het gedrag der Nederlanders die per auto of per trein joodse kinderen naar Nederland pogen over te brengen."
Joden die na de "Anschluss" uit Oostenrijk naar Nederland vluchtten waren ook niet welkom. Die hadden volgens de regering ook in een tussenliggend land asiel kunnen aanvragen. Tegenwoordig noemt men dat het "veilige derde landen"-principe.
Bevolkingsregister
De joodse vluchtelingen, die het wel lukte illegaal' Nederland binnen te glippen, werden ook aangepakt. Er kwam een landelijk registratiesysteem voor gevluchte joden, waarin tevens Chinezen en zigeuners werden opgenomen: het Centraal Bevolkingsregister van de Rijksinspectie. Dat ontstond door koppeling van de gemeentelijke bestanden. Illegalen werden van werk uitgesloten. Er werden razzia's gehouden om 'terloops' illegalen te vangen, precies zoals nu door de belastinginspectie en de Horeca Interventie Teams. Er werd gecontroleerd "op de naleving der motor- en rijwielwet vooral op de naar de grote steden leidende verkeerswegen. Toezicht op per trein reizende personen aan de stations is voorts gewenst, zomeede op personen, gebruik makende van de binnenscheepvaart, terwijl postkantoren en andere verzamelplaatsen van publiek aandacht kan worden geschonken."
Er werd in die jaren ook hard gewerkt aan een legitimatieplicht via persoonsbewijzen. Die werden uiteindelijk pas na de bezetting door de Duitsers ingevoerd. Zij vonden de Nederlandse plannen overigens veel beter dat hun eigen systeem. De persoonsbewijzen bleken later een grote hulp bij de deportatie van meer dan 100.000 Nederlandse joden naar de gaskamers.
Westerbork
Het keiharde "vreemdelingenbeleid" naar aanleiding van de Kristallnacht stuitte op veel verzet onder de Nederlandse bevolking. Een klein deel van de joodse vluchtelingen mocht daarop Nederland binnen. De vluchtelingen werden wel direct geïnterneerd in een reeks kampen. Veel steden wilden wel zo'n interneringskamp, dat goed zou zijn voor de werkgelegenheid. Een argument dat de burgemeester van Alphen ook hanteerde om De Geniepoort daar te krijgen. In 1939 werd er door de Nederlandse regering één centraal kamp voor de joden geopend: Westerbork. Daar heerste een sober regime "zodat de betrokkenen een stimulans hebben om als het kan zo snel mogelijk uit ons land te verdwijnen." Aldus de toenmalige voorganger van staatssecretaris Schmitz: de heer Schaik. Geniepoort-directeur Van Manen houdt vaak hetzelfde verhaal. Veel van de gedetineerden vielen na de bezetting alsnog in Duitse handen en Westerbork werd een doorvoerkamp naar de gaskamers.
Mag je De Geniepoort nu vergelijken met het Westerbork van de jaren 30? Nee, zegt de conservator van Westerbork. De huidige illegalendetentie is erger dan Westerbork. Hij vindt het wel belangrijk parallellen te trekken tussen toen en nu. We moeten vechten om te voorkomen dat de geschiedenis zich nog verder herhaalt.
De Fabel bevestigde naast de ingang van De Geniepoort een plaquette "ter herdenking van de slachtoffers van het Nederlandse vreemdelingenbeleid 1938-1997". Er werd een minuut stilte gehouden voor de in de jaren 30 uitgezette joodse vluchtelingen en de in de jaren 90 uitgezette Iraanse en andere vluchtelingen die het keiharde Nederlandse vluchtelingenbeleid met de dood moesten bekopen.