De Fabel van de illegaal 38/39, april 2000
Auteur: Gerrit de Wit
De KLM gaat als grootste gebruiker van Schiphol een steeds belangrijker rol spelen in het repressieve toelatings- en deportatiebeleid van de Nederlandse overheid. Naast strengere controles op reisbescheiden, worden nu ook de paspoorten van reizigers uit een twintigtal landen gekopieerd door KLM-medewerkers. Bovendien werkt de KLM ten volle mee aan gedwongen uitzettingen waarbij vluchtelingen worden geboeid en platgespoten.
Op 16 februari 1997 landde op Schiphol een gecharterd Oezbeeks vliegtuig met aan boord 137 vluchtelingen uit Sri Lanka. Ondanks de verschrikkelijke burgeroorlog in Sri Lanka wilden hetzerige politici de vluchtelingen bij voorbaat afwijzen. Ze zouden niet over de vereiste reispapieren beschikken en met teveel tegelijk komen. Het gevolg was dat eind 1997 het vervoeren van passagiers zonder de benodigde papieren tot een overtreding van de Vreemdelingenwet werd gemaakt. In 1998 moest de KLM een boete betalen voor het vervoer van zo'n 2.000 "vreemdelingen", omdat niet gecontroleerd was of die de juiste reispapieren hadden.
Ingekapseld
Volgens een overeenkomst tussen staatssecretaris Cohen en de KLM, die op 1 april van kracht wordt, moet de luchtvaartmaatschappij het aantal passagiers zonder papieren in 3 jaar tijd flink terugbrengen, van 1.900 tot 200. Er komt in het buitenland een extra persoonscontrole vlak voordat de passagiers aan boord gaan. Die "last gate check" komt bovenop de bestaande controle aan de incheckbalies en zal uitgevoerd worden door KLM-personeel dat daarvoor speciaal opgeleid zal worden door de marechaussee. De KLM is zo nog meer tot een schakel in het repressieve vluchtelingenbeleid geworden.
Naast de last gate check heeft de KLM zich ook verplicht om op 20 luchthavens in met name Azië en Afrika kopieën te maken van de reisdocumenten van de passagiers. Dat moet tegengaan dat vluchtelingen hun paspoort aan boord vernietigen en zich zonder documenten bij de Nederlandse autoriteiten melden. Veel vluchtelingen gaan daartoe over om ondanks het keiharde Nederlandse vluchtelingenbeleid toch nog een kans te maken op asiel.
Dwangmiddelen
De KLM en andere luchtvaartmaatschappijen werken ook mee aan de deportatie van vluchtelingen. Zelfs aan deportaties die van de rechter niet plaats hadden mogen vinden. De KLM helpt vluchtelingen uitzetten naar landen waar ze niet vandaan komen en naar landen waar de martelkamer dreigt. Het gaat jaarlijks om een paar duizend vluchtelingen.
Vluchtelingen die zich verzetten tegen deportatie worden door de marechaussee met dwangmiddelen aangepakt, zoals het onwettig toedienen van kalmerende medicatie, het boeien en het vastbinden op brancards. Daarnaast wordt er geduwd, getrokken, stevig vastgehouden en verbaal geïntimideerd.
Hoeveel vluchtelingen er jaarlijks dwangmedicatie toegediend krijgen is onduidelijk. De marechaussee paste naar eigen zeggen in 1999 slechts bij twee uitzettingen dwangmedicatie toe. Andere bronnen spreken van 11 gevallen. Twijfel aan de cijfers van de marechaussee is redelijk, want er bestaat geen onafhankelijk toezicht op de uitzettingen, laat staan een voor derden toegankelijke registratie van wat zich tijdens zo'n uitzetting afspeelt. Zelfs hoogleraar vreemdelingenrecht Van Kalmthout vreest dat de overheid bereid is "zeer ver te gaan teneinde een uitzetting te effectueren"1.
Ongrondwettig
Eind november 1999 kreeg de afgewezen vluchteling O. Bah in een KLM-vliegtuig één of meer kalmerende injecties van een 'begeleidende' verpleegkundige, toen hij zich tegen zijn deportatie verzette. De verpleegkundige werkte voor het particuliere bedrijf Medicare, dat uitzettingen "medisch begeleidt". Doordat andere passagiers zich met de zaak gingen bemoeien, weigerde de gezagvoerder van het toestel te vertrekken. Volgens Van Kalmthout heeft de overheid niet het recht om een "weerspannige" vluchteling bij uitzetting te injecteren met een kalmerend middel. De wettelijke grondslag daarvoor ontbreekt. Injecties zijn alleen toegestaan als een vluchteling er zelf om vraagt of als het overduidelijk in zijn eigen belang is. "De integriteit van het eigen lichaam is een grondrecht"2, aldus Van Kalmthout.
Volgens de districtsorder "Medisch advies ten behoeve van uit te zetten vreemdelingen" uit 1997 moet de GGD worden ingeschakeld, als medische begeleiding bij uitzetting "gewenst" lijkt. De woordvoerder van de GGD Amsterdam, echter, verklaart dat de GGD nooit is benaderd in verband met kalmerende injecties en dat de GGD niets met dwangmedicatie te maken wil hebben. "Spuiten zonder toestemming van de asielzoeker is tegen alle richtlijnen"3, aldus de woordvoerder.
De KLM ligt al geruime tijd onder vuur van het Amsterdamse Autonoom Centrum (AC). Met ludieke acties probeert het AC de KLM te laten stoppen met deporteren. De actievoerders menen dat de KLM een "maatschappelijke verantwoordelijkheid" heeft, niet alleen voor de KLM als bedrijf, maar ook voor haar werknemers en passagiers. Ook die zouden de KLM duidelijk moeten maken dat ze de medewerking van de luchtvaartmaatschappij aan de deportaties niet op prijs stellen.
Noten