De Fabel van de illegaal 58, mei/juni 2003
Auteur: Gerrit de Wit
Identificatieplicht bedreigt burgerrechten en illegalen
Binnenkort dreigt de algemene identificatieplicht ingevoerd te worden. De politie krijgt dan het recht om iedereen vanaf 12 jaar te vragen naar een legitimatiebewijs. Mensen die geen paspoort of rijbewijs kunnen tonen, riskeren een boete van 2.250 euro of een gevangenisstraf van maximaal twee maanden. De invoering van de algemene identificatieplicht is in een stroomversnelling gekomen na de aanslagen van 11 september 2001. Men wil "het internationale terrorisme" harder gaan aanpakken. Maar de identificatieplicht perkt vooral de burgerrechten in en maakt het leven van illegaal gemaakte mensen nog zwaarder.
De identificatieplicht is in Nederland altijd omstreden geweest. Bij velen roept het herinneringen op aan de tijd van de nazi-bezetting. Toen moest iedereen vanaf 14 jaar verplicht een persoonsbewijs kunnen tonen, een "Ausweis". Maar het was de Nederlandse staat die eerder al begon met registratie van de bevolking en met plannen voor een identificatieplicht. Op grond van het Besluit Bevolkingsboekhouding uit 1936 moest iedere gemeente basisinformatie over elke burger op een stamkaart schrijven. Die werd bewaard in het bevolkingsregister. In 1941 voerden de bezetters een persoonlijke identiteitskaart in, die werd ontworpen door de Nederlandse ambtenaar Lentz, het hoofd van de Rijksinspectie van de bevolkingsregisters. Het opsporen en deporteren van joden en verzetsstrijders werd daardoor een stuk gemakkelijker voor de Duitsers.
Stoeptegel
Sinds 1994 kent Nederland een beperkte identificatieplicht, waarbij men is verplicht om zich te legitimeren bij een nieuwe baan, het aanvragen van een uitkering, notariszaken, zwartrijden en voetbalwedstrijden. De beperkte identificatieplicht wordt met name ingezet om illegalen maatschappelijk uit te sluiten. Omdat werkgevers voortaan verplicht zijn om kopieën van paspoorten van hun werknemers op te vragen, kunnen illegalen nog moeilijker werk vinden. Bij de invoering van de beperkte identificatieplicht destijds was er enig protest vanwege het racistische karakter ervan. Het Amsterdamse Autonoom Centrum (AC) organiseerde een campagne om werknemers over te halen geen paspoortkopie in te leveren. Duizenden mensen gaven daaraan gehoor. Die kwamen daarmee behoorlijk in de problemen, omdat de Belastingdienst hen in het "anoniementarief" plaatste en hen verplichtte om 60 procent belasting te gaan betalen.
De Leidenaar Jeroen van der Sluijs verzon een wel heel ludieke actie. Hij gaf zijn werkgever een kopie van zijn paspoort die op een stoeptegel was geplakt. De kopie was op donkerrood papier afgedrukt en daarna overgeschilderd met groene ecoline. Zijn werkgever kon dit niet kopiëren. Van der Sluijs had dit bedacht omdat de wetgever had verzuimd om aan te geven hoe een werknemer een kopie van het paspoort moest aanleveren. In 1995 protesteerde ook De Fabel van de illegaal tegen de invoering van de beperkte identificatieplicht.1 Samen met AFA-Leiden hing De Fabel spandoeken op aan diverse Leidse overheidsgebouwen. Op de spandoeken stonden leuzen als "Stop de legitimatieplicht, sluit illegalen niet uit". Onder de al bestaande tekst op de muur van het Leidse politiebureau ("alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren") werd toegevoegd: "tot de politie naar je legitimatie vraagt". De protesten konden de invoering van de beperkte identificatieplicht niet stoppen. In 1998 werd zelfs de Koppelingswet aangenomen, waardoor bestanden met persoonsgegevens in de zorg, het onderwijs en allerlei andere overheidsinstellingen aan elkaar werden gekoppeld. De uitsluiting van mensen zonder papieren werd zo nog verder doorgevoerd.
Autonomie
Meeliftend op de roep om meer repressieve maatregelen heeft demissionair CDA-minister van Justitie Donner inmiddels een uitgewerkt wetsvoorstel voor invoering van een algemene identificatieplicht naar diverse adviesinstanties verzonden. Volgens het voorstel zou iedereen in Nederland steeds een identificatiebewijs bij zich moeten dragen. De politie mag daar dan naar vragen bij verdenking van een strafbaar feit, of bij het vermoeden dat iemand geen identificatiebewijs bij zich heeft. Dat is in strijd met het recht op privacy en de autonomie van het individu. Opvallend is dat de politie weinig ziet in het wetsvoorstel. Volgens de Raad voor Hoofdcommissarissen heeft de politie genoeg armslag met bestaande bevoegdheden.
Ook minister De Geus van Volksgezondheid heeft een wetsvoorstel ingediend. Die wil dat de identificatieplicht ook gaat gelden bij ziekenhuisbezoek. Daarmee zou voorkomen moeten worden dat illegalen een behandeling krijgen zonder daarvoor te betalen. De Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) is faliekant tegen het voorstel, omdat men vreest dat illegalen ziekenhuizen zullen gaan mijden. Daardoor zou er een illegaal medisch circuit kunnen ontstaan. Men vreest dat illegalen langer met besmettelijke ziekten zullen blijven rondlopen, wat een gevaar voor de "volksgezondheid" zou opleveren.
Verzet
Op 1 maart 2003 demonstreerden een paar honderd activisten in Den Haag tegen allerlei repressieve maatregelen, zoals demonstratieverboden, identificatieplicht, cameratoezicht en razzia's. Op 15 maart protesteerden zo'n 30 activisten van "de afdeling Bijzondere Bescherming Burgers" van het AC in Amsterdam tegen preventief fouilleren en de identificatieplicht. De politie werd tijdens het preventief fouilleren voortdurend en hinderlijk gevolgd door demonstranten die luidkeels leuzen riepen en spandoeken en borden omhoog hielden om omstanders te waarschuwen. Volgens het AC is er geen enkel bewijs dat met preventief fouilleren de criminaliteit daadwerkelijk bestreden wordt. "Je kunt net zo goed elke week een willekeurige straat afzetten en overal huiszoekingen doen. Geheid dat je dan ook altijd wel iets vindt dat niet binnen de regels valt. De maatregelen hebben een onzinnig karakter, scheppen schijnveiligheid, en verbloemen de werkelijke problemen, die ergens anders liggen. Oplossingen biedt het niet, wel wordt tegelijkertijd steeds meer geknabbeld aan rechten die elk mens heeft."
Noot