De Fabel van de illegaal 60/61, najaar 2003
Auteur: Eric Krebbers
Moordenaar van Driss verdient het nadeel van de twijfel
Op 6 augustus 2003 schoot een brigadier van de Amsterdamse politie Driss Arbib dood. Na een opstootje in een Surinaams eethuis aan het Amsterdamse Mercatorplein was Arbib een mes gaan halen. Toen hij terugkwam was er politie gearriveerd. Kort daarop werd Driss neergeschoten. Volgens de politie zou hij de agent die hem neerknalde, bedreigd hebben. Anderen beweren van niet.
Wat er nu precies gebeurd is, en wat dader en slachtoffer bezielde, dat zullen we wel nooit te weten komen. Ook niet na het 'onafhankelijke' politie-onderzoek. Er is wat voor te zeggen om de hele zaak af te doen als een kwestie van twee macho's. De een gewapend met een pistool, de ander met slechts een mes, waardoor die zoals te verwachten was aan het kortste eind trok. Maar er is meer aan de hand. Driss was van Marokkaanse afkomst en dus rees de vraag of er misschien racisme in het spel was.
Zinloos politiegeweld
Hoofdcommissaris Jelle Kuiper nam zijn brigadier direct in bescherming. Nog voordat het 'onafhankelijke' onderzoek zelfs maar begonnen was, wist hij al dat zijn agent "te goeder trouw gehandeld" had. De suggestie van racisme achtte hij "levensgevaarlijk" en "bizar". Plaatsvervangend korpschef Joop van Riessen en PvdA-Kamerlid Khadija Arib sloten zich daarbij aan. En ook burgemeester Cohen wierp de beschuldiging van discriminatie verre van zich. In Marokkaanse hoek was niet iedereen daar zo zeker van. Jamal Ftieh, voorzitter van het Komitee Marokkaanse Arbeiders in Nederland (KMAN), weigerde uit te sluiten dat agenten kunnen discrimineren: "Ze zagen dat het een Marokkaan was, dat kan hebben meegespeeld. Ik zeg niet dat het een racistische moord was, maar het is verkeerd dat de korpschef racistische motieven bij voorbaat uitsluit." 1 Ftieh richtte naar aanleiding van de moord het "Comité tegen zinloos politiegeweld en discriminatie" op, en organiseerde op zaterdag 16 augustus een demonstratie. Ook De Fabel van de illegaal steunde de oproep daarvoor.
Racisme bepaalt tegenwoordig grotendeels de manier waarop in de samenleving gereageerd wordt op gebeurtenissen waar Marokkanen bij betrokken zijn. Bijna een jaar eerder, op 22 oktober 2002, sloeg Khalid L. in Venlo 'zomaar' de "voorbeeldige" jongere René Steegmans dood. Khalid werd door de media niet gewoon afgeschilderd als de moordenaar die hij nu eenmaal is. Nee, Khalid werd neergezet als een Marokkaanse moordenaar. Zijn schijnbaar willekeurige moordpartij zou als vanzelfsprekend verklaarbaar zijn vanuit zijn Marokkaanse achtergrond. Vanuit die gedachte werden zijn ouders in de media ook direct afgeschilderd als domme diepgelovige moslims, die na 30 jaar verblijf nog steeds zowat geen woord Nederlands konden spreken. Het paste allemaal in het straatje van de opiniemakers en politici die al jarenlang een sfeer van verdachtmakingen creëren rond migranten, en Marokkaanse jongens in het bijzonder.
Maar was alles wel zo zwart-wit? Een Panorama-journalist wist enige tijd later vrij eenvoudig te achterhalen dat Khalid Steegmans al vaker tegen het lijf gelopen was. Ook vertelden mensen hem dat Steegmans een provocerend nationalistisch mannetje was dat vaak met Nederlandse vlaggen liep te paraderen. Khalids ouders bleken ook prima Nederlands te spreken en totaal niet gelovig te zijn. Zijn moeder bleek in plaats van een hoofddoekje geblondeerd haar te hebben.2 Tien maanden later vermoordt een agent een Marokkaan. De beschuldigende vingers van de opiniemakers wijzen niet naar de dader, de agent, maar opnieuw naar "die kut-Marokkanen". Die zouden maar met messen lopen te zwaaien. En dan ook nog durven te protesteren tegen politiegeweld. Zo zouden ze "de verhoudingen op scherp zetten". Aldus dezelfde opiniemakers die al jarenlang consequent olie op het racistische vuur gooien.
Koloniale denkwijze
Het is niet bewezen dat de schietgrage agent een racist is. Maar er is wel alle reden toe om de politie het nadeel van de twijfel te gunnen als het gaat om racisme. De politie is immers vroeger in de eerste plaats opgericht om de machts- en bezitsverhoudingen te consolideren. Simpel gezegd: om de onderklasse eronder te houden.3 Nu de sociale machtsverhoudingen steeds meer zijn gaan samenvallen met de etnische, en migranten dus een groot deel van de onderklasse zijn gaan uitmaken, is het niet verwonderlijk dat het politiegeweld zich voornamelijk is gaan richten tegen onder meer Marokkaanse jongeren. De politie is uitvoerder van het racistische overheidsbeleid, zoals de razzia's om arme wijken "schoon te vegen" van illegaal verklaarde Bulgaarse arbeidsmigranten en prostituees. En, hoewel van een andere orde: ook in de Tweede Wereldoorlog voerde de politie, inclusief de Amsterdamse, netjes de racistische en antisemitische opdrachten van de machthebbers uit. Slechts weinig agenten onttrokken zich aan de toenmalige razzia's.4 Het denken van individuele agenten wordt vanzelfsprekend sterk beïnvloed door het werk dat ze moeten doen.
"De politie is niet in staat om racisme te herkennen omdat de agenten zelf racistisch zijn en op een koloniale manier denken", zegt een woordvoerder van "1990 Trust", een Londense anti-racistische organisatie. In 2000 was er in Engeland veel ophef vanwege het racisme bij de politie. Minderheden bleken bijvoorbeeld 7 keer zoveel kans te lopen preventief gefouilleerd te worden.5 Amnesty International maakte in 1995 bekend dat men in Duitsland in 3 jaar tijd 70 gevallen had verzameld van zeer ernstige mishandeling van migranten en vluchtelingen door de politie. Het racistische optreden van de Franse politie in de zwarte buitenwijken is zowat spreekwoordelijk, en het racisme van de Belgische politie in bijvoorbeeld Antwerpen is terecht aan de kaak gesteld door de AEL. Racisme tiert dus welig bij de politie in de ons omringende landen. Waarom op voorhand aannemen dat Nederland een uitzondering vormt?
Net als alle andere Nederlanders worden agenten beïnvloed door de jarenlange hetze tegen Marokkanen. Zag de schietende agent een mens of een Marokkaan? Een ding is zeker: agenten krijgen het racisme met de paplepel ingegoten tijdens hun opleiding. De Turken en Marokkanen die sinds 1991 aan de Nederlandse Politie Academie mogen studeren, krijgen dan ook veelvuldig te maken met racisme. "Alle Turken en Marokkanen zijn dom", zeggen docenten, of: "Jullie diploma's zijn gefalsificeerd", en: "Abstract denken is er bij jullie niet bij".6 Een paar jaar geleden kwam naar buiten dat medestudenten een Surinaamse aspirant-agent naar de douche hadden gesleept, hem half hadden uitgekleed en handboeien hadden aangedaan. Ook maakten ze foto's. Die werden later verspreid met tralies erop getekend, en de tekst eronder: "Imagine, our monkey in a cage".7 Die politie-opleiding is kennelijk zo'n hel dat 23 allochtone studenten in 1993 een notitie schreven, getiteld: "Een schreeuw om directe hulp". Vrouwen verkeren in dit uiterst rechtse broeinest overigens in een vergelijkbare situatie, want behalve racisme viert ook seksisme er hoogtij.
Teringlijers
Ook na hun opleiding staan allochtone agenten bloot aan racisme. In augustus 2000 sprak het VN-comité tegen racisme in een rapport over "de vijandige minderhedencultuur binnen de politie" in Nederland. Men constateerde dat veel allochtone agenten stopten vanwege racisme.8 Ze worden weggepest. Dat bleek ook uit een intern rapport van het korps Amstelland uit november 1998. "Zo zijn er collega's die via vertrouwelijke bestanden kentekens natrekken van allochtone dienders om te kijken of de auto gekeurd en verzekerd is. Of ze doen op eigen houtje een antecedentenonderzoek en controleren of de nieuwe Marokkaanse agent iets op zijn kerfstok heeft", aldus inspecteur Semlali van de vereniging Paraat die zich bezighoudt met de problemen van allochtone agenten.9 Volgens Paraat gaan jaarlijks tientallen agenten zich te buiten aan racisme, en maken honderden agenten 'grappen' die niet leuk meer zijn. Volgens de regels moeten racistische agenten direct ontslagen worden. In de praktijk is dat nog nooit voorgekomen. Meestal worden hun slachtoffers gewoon overgeplaatst. Allochtone agenten voelen zich ook aangesproken wanneer hun autochtone collega's over migranten praten alsof het allemaal criminelen zijn. Marokkaanse jongens worden in Amsterdam standaard NAF-fers (Noord-Afrikanen) genoemd en in Rotterdam NATOS (Noord-Afrikaanse Teringlijers Op Sportschoenen).10
Uit een enquête van het gemeentelijke onderzoeksbureau O+S in 1999 bleek dat 1 op de 9 Amsterdammers zich bij contact met de politie gediscrimineerd voelt. Zowel bij de Commissie voor de Politieklachten, het Klachten- en Adviesbureau Politieoptreden als bij het Meldpunt Discriminatie Amsterdam stijgt het aantal klachten over de politie.11 Ook de top van de politie is flink racistisch. Zo stelde Jan Wiarda, de korpschef Haaglanden, onlangs dat allochtone wetsovertreders soms strenger gestraft zouden moeten worden.12 De Amsterdamse korpschef Kuiper viel hem bij. Eerder toonde Kuiper al begrip voor horecabazen die allochtonen de toegang weigeren en beweerde hij dat in één jaar tijd 80 agenten gewond waren geraakt door Marokkaanse jongeren. "Toen Kuiper door de gemeenteraad gedwongen werd de bijbehorende cijfers op tafel te leggen, bleef er niets over van zijn bewering", aldus het Amsterdamse gemeenteraadslid René Danen.11
Zaklantaarns
Vooral Marokkanen als Driss zijn al jaren steevast het slachtoffer van politiegeweld. Uit recent onderzoek in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Tilburg en Dordrecht blijkt dat de politie regelmatig fysiek geweld pleegt tegen Marokkaanse jongeren, veel vaker dan tegen andere jongeren.13 In 1994 kwam GroenLinks Den Haag al met een klachtenboek over de ervaringen van 16 Marokkaanse jongens. De politie had hen racistisch uitgescholden, zomaar opgepakt en mishandeld. Een jongen was door meerdere agenten in een cel geschopt en geslagen tot hij onder het bloed zat en bewusteloos geraakt was.14 In 1995 kwam het Leidse Meldpunt Discriminatie eveneens met een rapport. Het stond vol met racistische opmerkingen en bedreigingen door politiemensen. Agenten blijken vaak met hun auto naast de jongens mee te rijden. Ze provoceren en maken jongens zomaar verdacht, en slaan er dan flink op los. Leidse agenten dreigden een keer om Marokkaanse jongens op te sluiten en een politiehond op hen los te laten. Een jongen die eens weigerde ergens weg te gaan, werd in elkaar geslagen en afgevoerd in een politieauto. Daar werd hem toegevoegd dat hij de volgende keer een doek over zijn hoofd zou krijgen en dat dan zijn keel doorgesneden zou worden. Een 15-jarige Marokkaanse jongen werd eens mishandeld door 4 agenten. Die sloten hem in bij een blinde muur, schopten hem in zijn kruis en sloegen met zaklantaarns op hem in. De jongens worden sowieso vaak meegenomen naar het bureau en dagenlang vastgehouden zonder opgave van redenen.15
Dat de gemoederen in Amsterdam hoog opliepen na de dood van Driss, had ook te maken met een vergelijkbare moord. Eind 2001 werd de Marokkaanse S.D. van dichtbij neergeschoten door een agent. Die beweerde later dat hij door de jongere gewurgd werd en uit noodweer schoot, maar getuigen hebben verklaard dat D. werd neergeschoten toen hij wegliep. In de nek van de agent zijn ook geen wurgsporen aangetroffen. De agent werd niet vervolgd.16 Het was ook bij die schietpartij niet zeker of er racisme in het spel was. Maar gezien het voortwoekerende racisme bij de politie en in de hele samenleving, gaat het veel te ver om dat direct uit te sluiten. En dus verdienen agenten het nadeel van de twijfel.
Noten