De Fabel van de illegaal 62, januari/februari 2004

Auteur: Eric Krebbers

De lidstaten van Fort Europa proberen koortsachtig om van de Middellandse Zee een onneembare slotgracht te maken. Daarbij worden de Noord-Afrikaanse landen tot vooruitgeschoven grensposten gemaakt, en eilanden in de Middellandse Zee tot drijvende uitzetbajessen.

De rampzalige gevolgen van repressief beleid worden soms bijzonder snel duidelijk. In juni 2003 kwam midden tijdens een vergadering van de Raad van Europa over de vermeende noodzaak van meer migratiebeheersing het bericht binnen dat 200 vluchtelingen op weg naar Europa het leven hadden verloren bij het Italiaanse eilandje Lampedusa in de Middellandse Zee. Hoe scherper het beleid en hoe meer de reguliere toegangswegen voor vluchtelingen worden afgesloten, hoe meer ze aangewezen raken op de gevaarlijkste manieren om Europa binnen te komen. Zoals bijvoorbeeld in kleine bootjes over de zee. Voor sommige politici kan het beleid echter niet repressief genoeg zijn. Na een vergelijkbaar ongeluk in diezelfde maand, waarbij dat keer 70 mensen verdronken, stelde de Italiaanse minister Bossi voor om de politieboten die de vluchtelingen moeten tegenhouden, voortaan uit te rusten met kanonnen.

Smokkelbootjes

Ongeveer 20 procent van de vluchtelingen en migranten komt Europa binnen via de kusten van Griekenland, Italië en Spanje, zo schat de Europese Commissie in. Hoewel naar verhouding dus minder vluchtelingen via de zeegrenzen dan via de oostelijke landsgrenzen Europa binnenkomen, vallen er in de slotgracht van Fort Europa wel verreweg de meeste doden. Dat het steeds verder aanscherpen van de zeegrensbewaking zoveel levens eist, wordt door de beleidsmakers wel min of meer ingecalculeerd. Voor hen is het vooral vervelend dat het snel stijgende aantal grensdoden een groeiende media-aandacht trekt.

Een belangrijke doelstelling van de EU is daarom om te voorkomen dat de vluchtelingen überhaupt nog in hun smokkelbootjes kunnen stappen. Daartoe worden de landen aan de zuidkusten van de Middellandse Zee onder druk gezet en gereduceerd tot vooruitgeschoven EU-grensbewakers. De EU wil bijvoorbeeld alleen nog maar contacten onderhouden met Marokko, Algerije en Tunesië wanneer die landen beloven mensensmokkelaars te bestrijden. Ook worden ze verplicht terugname-overeenkomsten te tekenen, en dus alle afgewezen vluchtelingen op te nemen die via hun landen naar de EU zijn gereisd. Sinds 1995 worden dit soort kwesties besproken in het Barcelona-proces. Daar wordt onderhandeld over de politieke en economische banden tussen de EU en de andere landen rond de Middellandse Zee. Kennelijk hebben Marokko, Algerije en Tunesië als grenswacht enig succes, want sinds enige tijd schijnt vooral Libië de belangrijkste thuisbasis van de mensensmokkelaars te zijn geworden. Dagelijks komen boten vol vluchtelingen aan op Lampedusa, het eerste stukje Italië dat men vanuit Libië varend tegenkomt. Dat land mocht destijds vanwege de internationale boycot naar aanleiding van de Lockerbie-aanslag niet meedoen aan het Barcelona-proces. Maar nu wil vooral Italië de banden met ex-kolonie Libië graag weer aanhalen. Vanwege de gigantische Libische olievoorraden, maar vanzelfsprekend ook om afspraken te maken over migratiebeheersing. Begin juli 2003 beloofde Italië het Afrikaanse land alle mogelijke technische hulp "bij de strijd tegen de illegalen".

Neptunus

Migratiebeheersing staat al jaren hoog op de Europese agenda. Op de informele top van de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie in september 2003 kwam EU-voorzitter Italië met een reeks voorstellen. Er moet een Europees agentschap voor grensbewaking komen, er moeten biometrische kenmerken opgenomen worden in de Europese paspoorten, er moeten gemeenschappelijke grenspatrouilles komen en alle kosten daarvoor moeten eerlijk verdeeld worden. Met uitzondering van deze kostendeling gaat het allemaal om punten die ook de meeste andere staten aan het hart gaan. En hoewel Italië ook pleit voor migratiequota om het Europese arbeidsreserveleger wat aan te vullen, staat bovenaan het Italiaanse verlanglijstje de beperking van de mensensmokkel via de Middellandse Zee. Want nieuwe arbeiders zijn alleen welkom wanneer ze op kwaliteit en bruikbaarheid geselecteerd zijn. Het is niet de bedoeling van de EU dat allerlei vluchtelingen en migranten ongecontroleerd op eigen houtje binnenvaren.

Daarom wil men voor het einde van 2003 het project Neptunus starten. Daarbij is het de bedoeling dat het oosten en midden van de Middellandse Zee bewaakt gaan worden door gezamenlijke patrouilles. Italië, Spanje, Griekenland, Frankrijk, Engeland, Malta en Cyprus zouden allemaal beloofd hebben mee te doen. Volgens Italië zou er in het westelijk deel van de Middellandse Zee een parallel-project komen onder Spaanse leiding. Andere bronnen spreken van in totaal 2 zones in plaats van 3, met coördinatiepunten in Cyprus en Spanje. Italië wil er verder nog weinig over loslaten. De Europese Commissie (EC) zal binnenkort ook met voorstellen komen. Daar heeft men een haalbaarheidsstudie laten doen aan de hand van de lopende proefprojecten voor multilaterale grenscontrole die zijn getooid met namen als Odysseus, Triton en Rio IV. Die projecten zijn ingesteld in 2002 op de EU-top in Sevilla. De EC zal waarschijnlijk voorstellen de Middellandse Zee in 3 zones te verdelen. In oktober 2003, een week nadat er opnieuw tegen de 100 vluchtelingen tegelijk waren verdronken bij Lampedusa, kwamen Duitsland, Spanje, Italië, Frankrijk en Engeland bijeen in het Franse plaatsje La Baule. Daar kwam Frankrijk met het voorstel van een speciale "veiligheidszone" in het westen van de Middellandse Zee.

Toerisme

Hard gewerkt wordt er eveneens aan de vergroting van de capaciteit om vluchtelingen op te sluiten en uit te zetten. Zo beloofde Italië het aankomende EU-lid Malta namens de Unie veel geld voor de bouw van een grote vluchtelingengevangenis. Daar zouden dan alle onderschepte vluchtelingen vanuit het hele Middellandse Zeegebied naar toe gebracht moeten worden. Maar Malta houdt al rond 600 vluchtelingen vast in een enorme gevangenis en had geen trek in nog meer gevangenen. Dezelfde vraag is daarom inmiddels eveneens voorgelegd aan Cyprus. Op Lampedusa is men ondertussen ook begonnen met de bouw van een reusachtige uitzetgevangenis, voor maximaal 500 vluchtelingen. Er is op het eiland overigens al een overvol gevangenisachtig opvangcentrum dat berekend is op zo'n 190 vluchtelingen. De meesten van hen die op het eiland aankomen, worden niet in de gelegenheid gesteld asiel aan te vragen. De plaatselijke bevolking protesteert heftig tegen de nieuwe bajes. Niet uit menslievendheid, maar omdat men het toerisme in gevaar ziet komen. Maar de kans is groot dat Lampedusa op termijn Europa's meest vooruitgeschoven uitzetbajes wordt.

Terug