De Fabel van de illegaal 62, januari/februari 2004
Auteur: Eric Krebbers
Niet op de bres voor multiculturalisme
Het is inmiddels "politiek correct" om tegen het multiculturalisme te zijn. Dagelijks hakken politici en opiniemakers in op de volgens hen "volledig mislukte multiculturele samenleving". Vluchtelingen en migranten zouden veel meer gedwongen moeten worden om te "integreren" en "de Nederlandse taal en cultuur" over te nemen. Deze aanval is overduidelijk racistisch gemotiveerd. Moet radicaal-links het multiculturalisme daarom verdedigen?
Enkele jaren geleden stond het multiculturele gedachtegoed nog centraal bij de gevestigde politiek. Beleidsmakers, opiniemakers, het maatschappelijk middenveld en bezorgde burgers, vrijwel allemaal waren ze te rekenen tot de multiculturalisten. Uitgangspunt van het multiculturalisme is "de erkenning van de culturele diversiteit" in Nederland. Andere "nationale culturen" moeten zoveel mogelijk gerespecteerd worden. En de afwijkende gewoonten en tradities van nieuwkomers moeten gezien worden in hun "culturele context" en daarom niet te snel worden veroordeeld. Met behoud van "hun eigen cultuur" en onder het motto "eenheid in verscheidenheid" wil men nieuwkomers een eigen plaats geven in de samenleving. Tot slot bepleit men maatregelen om de sociale en economische achterstanden van de groepen nieuwkomers aan te pakken. Soms wordt daarbij het "autochtone" racisme als probleem aangekaart. Het destijds positieve en optimistische image van de multiculturele ideologie hing ook nauw samen met haar nadrukkelijke afkeuring van het racisme van de kleine extreem-rechtse partijen.
Inbeeldingen
Wanneer we naar de samenleving kijken, bepaalt onze politieke visie grotendeels wat we zien. Radicaal-links ziet in de eerste plaats vanzelfsprekend vooral kapitalistische, patriarchale en racistische machtsverhoudingen die bestreden moeten worden. Multiculturalisten daarentegen willen vooral een heleboel "nationale culturen" waarnemen die onderling flink verschillen en die het liefst allemaal behouden zouden moeten blijven. Het denken in "culturen" en de bijbehorende "volken" is uiteindelijk dus een nationalistische politieke keuze. Net als nationalisme drukt multiculturalisme het bewustzijn van de machtsverhoudingen binnen die vermeende "volken" en de onderdrukkende praktijken binnen die vermeende "nationale culturen" naar de achtergrond. Uiteindelijk zijn "volken" en "nationale culturen" niets anders dan inbeeldingen die gepromoot worden door machthebbers die belang hebben bij het ondermijnen van de linkse strijd tegen onderdrukking. "Nationale culturen", en dus ook de multiculturele samenleving, bestaan slechts als product van alle activiteiten die er continu op gericht zijn die "culturen te behouden".
Het zijn vooral de migranten en vluchtelingen die door de multiculturalisten worden aangesproken op "hun nationale cultuur". Ze worden geacht zichzelf in de eerste plaats te zien als vertegenwoordiger van deze of gene "nationale cultuur". Allemaal behoren ze ook die ene "nationale cultuur", en zeker geen andere, door te geven aan hun kinderen, bijvoorbeeld via speciale lessen in "de eigen taal". Verder wordt aangenomen dat al hun gedrag voortkomt uit "hun cultuur". Zo zou de "Marokkaanse cultuur" het gedrag bepalen van jongens wier ouders of zelfs grootouders ooit uit Marokko zijn gekomen. Ook zouden migranten en vluchtelingen vooral leden van "hun eigen culturele gemeenschap" moeten bijstaan. Zelfs de migranten of vluchtelingen die de "cultuur" in "eigen land" te beperkend vonden en onder meer daarom naar Nederland kwamen, worden er hier door de multiculturalisten weer even hard op vastgepind. Want de overheid erkent en financiert vaak juist de meest conservatieve organisaties van migranten en vluchtelingen omdat die "de oorspronkelijke culturen" van de landen van herkomst het best zouden vertegenwoordigen. De organisaties met progressieve uitgangspunten zouden "cultureel" niet "authentiek" genoeg zijn. Daarmee bevestigt de overheid de onderlinge machtsverhoudingen binnen de gemeenschappen van migranten en vluchtelingen en wordt de achterstelling van arbeiders, vrouwen en minderheden versterkt. Zo overlegt de overheid bijvoorbeeld regelmatig met imams en moskeebesturen alsof die alle migranten en vluchtelingen uit Turkije en Marokko zouden vertegenwoordigen.
Lappendeken
Hoe oprecht hun protest tegen extreem-rechts ook is, toch delen de multiculturalisten juist met extreem-rechts het centrale uitgangspunt dat alle mensen bepaald worden door en thuis horen in "hun eigen cultuur". Bij de nieuw-rechtse stroming binnen extreem-rechts staat het begrip "cultuur" zelfs volledig centraal. Zowel nieuw-rechts als het multiculturalisme zien de wereld in de eerste plaats als een lappendeken van "unieke culturen". "We moeten streven naar het behoud van een zo rijk mogelijk gediversifieerde multiculturele wereld, uitgaande van de absolute gelijkwaardigheid van alle culturen", vindt de vooraanstaande Vlaams Blok-ideoloog Luc Pauwels. (1) "In de multiculturele visie is geen plaats voor een appèl aan de universele rechten van de mens als dat van de Franse revolutionairen. Daarvoor in de plaats moet erkend worden dat mensen voorbestemd zijn - door historische, geografische en een veelheid van andere factoren - om op verschillende plaatsen te wonen, hun eigen tradities en rituelen in ere te houden, uiteenlopende morele codes en talen te gebruiken."
Het belangrijkste verschil met de multiculturalisten is dat Pauwels weliswaar voor een multiculturele wereld is, maar tegen multiculturele staten. "Geen wortels zonder land, geen cultuur zonder wortels. Iedere identiteit is met assimilatie en verdwijning bedreigd als men ze scheidt van territorialiteit", meent Pauwels. Bovendien zouden diverse "culturen" naast elkaar in één land volgens hem automatisch leiden tot burgeroorlog of dictatuur. De meeste aanhangers van het multiculturalisme zijn voor een dialoog tussen de vermeende "nationale culturen" in een land, en tegen Pauwels apartheid of separatisme. Nieuw-rechts wil verder ook "de eigen cultuur" bevorderen, maar die vanwege "het recht op verscheidenheid" dus niet opdringen aan andere "volken". Dat zou volgens Pauwels "cultureel imperialisme" zijn. Multiculturalisten hebben het daarentegen nauwelijks expliciet over hun "eigen nationale cultuur". Maar via hun eenzijdige en paternalistische gerichtheid op "etnische minderheden" en hun "culturen" definiëren zij zichzelf impliciet als uitgangspunt, als normaal.
Loempia's
Ook omdat ze daarbij konden rekenen op de warme steun van de conservatieve elites van de migrantengemeenschappen, was het multiculturalisme voor de Nederlandse politieke elite lange tijd een interessante ideologie. Multiculturalisme werkt immers een soort verzuiling in de hand rond de diverse "culturen". En dat was vanaf het begin van de twintigste eeuw een zeer effecief wapen gebleken tegen radicaal verzet. Over de zuilen verdeelde en elk door de eigen elite beheerste onderklassen kunnen namelijk moeilijk onderlinge solidariteit en een tegenmacht organiseren.
Het multiculturalisme is verder ook erg handig om de uitbuiting en uitsluiting van arbeidsmigranten te verkopen. Het zijn de multiculturalisten die altijd benadrukken hoezeer arbeidsmigranten en vluchtelingen toch bijdragen aan "onze" economie en aan "het culturele leven". Ze komen met ontroerende verhalen over vlijtige Turken die "onze" plees schoonmaken, artistieke Afrikanen die zulke mooie kunst voor "ons" maken en Vietnamezen die "ons" verwennen met hun loempia's. Het multiculturalisme schrijft liefst aan iedere bevolkingsgroep bepaalde "culturele" capaciteiten toe. Voor migranten en vluchtelingen die zich niet nuttig kunnen of mogen maken, interesseren de multiculturalisten zich daarentegen meestal veel minder. Op steun tegen bijvoorbeeld uitzetting hoeven die niet te rekenen. Multiculturalisten protesteren weliswaar tegen extreem-rechts racisme, maar nooit tegen het staatsracisme en de deportatiemachine.
Assimilatie
De verrechtsing en het toenemende racisme leidde er eind jaren 90 toe dat het multiculturalisme losgelaten werd. Het multiculturele nationalisme dat pleit voor "iedere groep zijn eigen cultuur", werd ingeruild voor een conservatief nationalisme met bijbehorende assimilatiedwang. Migranten en vluchtelingen worden nu meer en meer onder druk gezet om de conservatieve en kapitalistische normen en waarden te omarmen die "de Nederlandse cultuur" zouden uitmaken. Deze ontwikkeling valt samen met de groeiende behoefte van bovenaf aan een zwart schaap om daarmee in deze tijden van economische verslechteringen de aandacht enigszins af te leiden.
De huidige rechtse kritiek op de multiculturele samenleving bevat steeds nauwelijks verholen racisme tegen migranten, vluchtelingen en de islam. Hoewel radicaal-links dus ook veel kritiek heeft op het multiculturalisme, is het niet verstandig om er nu eveneens actief tegen te gaan ageren. Het is beter om het groeiende racisme te bestrijden, zonder het multiculturalisme te verdedigen. Want radicaal-links moet zich zeker niet laten meeslepen in het denken in "culturen". Of zich laten verleiden tot het indelen van mensen in "culturen of "volken". En niet pleiten voor dialogen tussen "culturen", wat dat ook moge inhouden. Niet streven naar "cultuurbehoud". Maar ook niet naar een "kosmopolitische cultuur". En in plaats van de oorzaken van allerlei onrechtvaardigheden te zoeken in "culturen", moet radicaal-links gewoon de aandacht richten op machtsongelijkheden en die bestrijden.
Noot