De Fabel van de illegaal 64, mei/juni 2004
Auteur: Eric Krebbers
In hun nieuwste brochure zetten de Internationale Socialisten (IS) hun kijk op racisme uiteen. De partij levert scherpe kritiek op het nationalistische "integratiedebat" en op het nieuwe "cultuur-racisme". Maar "allochtone" nationalisten zouden daarentegen onze steun verdienen.
Het denken over racisme wordt tegenwoordig steeds meer bepaald door ngo's. Die hebben het dan over "discriminatie" en over aantallen "incidenten". Helaas komt er ook vanuit linkse hoek nog maar zelden een gedegen analyse van racisme. Een positieve uitzondering is de in februari 2004 verschenen brochure "Stop de hetze. Argumenten tegen racisme", geschreven door IS-lid Peyman Jafari. Daarin wordt het beestje wel bij de naam genoemd. ""Er is geen racisme", is het echte taboe dat doorbroken moet worden. Racisme komt niet incidenteel voor en dan alleen bij 'extreem-rechts', zoals vaak gedacht wordt. Het is een structureel probleem in Nederland", schrijft Jafari. Zijn brochure is erg strijdbaar, met een themakeuze en analyse die nauw aansluit bij de anti-racistische praktijk van de IS. Die partij heeft zich destijds heel consequent tegen Fortuyn uitgesproken - wat in de actiebeweging helaas niet vanzelfsprekend was -, en is een van de weinige radicaal-linkse organisaties in Nederland waar ook relatief veel migranten en vluchtelingen lid van zijn.
Kapitalisme
"Racisme heeft in de loop van de geschiedenis verschillende vormen aangenomen die direct verbonden zijn met de ontwikkeling van het kapitalisme", constateert Jafari terecht. Nauwkeurig beschrijft hij hoe racisme mee evolueerde als begeleider van de slavernij, later het kolonialisme en nu het moderne kapitalisme. Uitgebreid gaat hij in op racistisch geweld tegen "allochtonen". Jafari: "Vaak wordt gedacht dat dit bijna alleen het werk is van georganiseerde fascisten. Maar de schatting is dat dit slechts in 20 procent van de gevallen zo is." Tevens stelt hij politiegeweld aan de kaak, en het racisme van politiechefs die "allochtonen" zwaarder willen bestraffen.
De IS moet ook weinig hebben van "het integratiedebat". Dat "allochtonen" bijvoorbeeld vaker werkloos zijn, komt niet door "onwil" tot integratie, schrijft Jafari. "Het grootste probleem dat hen belemmert om hun positie te verbeteren is het racisme." En wanneer die werkloosheid daalt, komt dat door economische ontwikkelingen. "De werkloosheid zakte van 26 procent in 1994 tot 10 procent in 2001, niet omdat allochtonen in 7 jaar hun 'achterlijke cultuur' voor de 'Nederlandse waarden en normen' hadden ingeruild, maar omdat de vraag naar arbeidskrachten sterk toenam door de economische groei. Dit soort culturele verklaringen zijn niets anders dan blaming the victim." Het is in dit verband jammer dat Jafari niet ingaat op de rol van migratiebeheersing bij het reguleren van de arbeidsmarkt.
Spreiding
Het internationalisme van de IS is een verademing in tijden waarin links soms dreigt te verstikken in de nationalistische spruitjeslucht van de SP. Jafari neemt het die partij kwalijk geen tegengas te hebben gegeven toen bij de recente twee verkiezingen "de racistische hetzes een hoogtepunt bereikten". Jafari: "De SP heeft ervoor gekozen om vooral niet in te gaan op de racistische hetze en pleit zelfs voor spreidingsbeleid." En daar is de IS vanzelfsprekend tegen, want "mensen op basis van hun huidskleur of cultuur spreiden is racistisch. De problemen in de achterstandswijken hebben niets met cultuur te maken."
Scherp is Jafari's analyse van het nieuwe "cultuur-racisme", in Nederland vooral bekend van VVD-er Bolkestein, PvdA-opiniemaker Paul Scheffer en natuurlijk Pim Fortuyn. "In het nieuwe of culturele racisme wordt 'ras' vervangen door 'etniciteit'", legt Jafari uit. En "aan cultuur worden dezelfde kenmerken toegeschreven als vroeger aan het begrip 'ras'. Het etiket is veranderd, maar de racistische inhoud blijft hetzelfde." Dat komt volgens Jafari vooral in "het integratiedebat" naar voren. "Wanneer de integratiediscussie ontdaan wordt van haar 'intellectuele' buitenlaag, blijft slechts het nieuwe racisme over. En het is niet zo moeilijk om die laag weg te krijgen."
Denkbeeldige gemeenschappen
Volgens Jafari baseren de rechtse opiniemakers en politici in "het integratiedebat" zich op nationalistische veronderstellingen, zoals bijvoorbeeld: "Er bestaan afzonderlijke 'etnische groepen' die door hun culturele identiteit van elkaar verschillen", en: "Nationale of 'etnische' identiteit is de belangrijkste bindende factor tussen individuen waaraan ze het gevoel van solidariteit ontlenen." Maar zulke veronderstellingen "houden geen stand", schrijft Jafari terecht. "Er bestaan namelijk geen 'essentiële culturele kenmerken' die een natie of groep kunnen definiëren." En "het idee dat de leden van een nationale of 'etnische' groep dezelfde cultuur hebben is ook een mythe." Jafari: "'Etniciteit' of nationaliteit is niet iets wat in onze genen zit. Het gaat om denkbeeldige gemeenschappen die gecreëerd worden door aan bepaalde kenmerken, die van alles kunnen zijn, een bijzondere betekenis te geven." Kortom, de IS is terecht zeer sterk gekant tegen nationalisme.
Of toch niet? Want elders schrijft Jafari: "Allochtonen die zich op basis van hun 'culturele identiteit' organiseren en opkomen voor hun rechten - zoals de Arabisch Europese Liga - verdienen steun." Maar is volgens de IS "nationale identiteit" ineens wel "de belangrijkste bindende factor tussen individuen" als het om Arabieren gaat? Is er bij Arabieren geen sprake van "denkbeeldige gemeenschappen"? Hebben de Arabieren van de AEL wel "etniciteit" in hun genen? Natuurlijk niet. Maar hoe valt steun aan de AEL dan te rijmen met anti-nationalisme?
Arbeiders
Het probleem is dat de IS - hoeveel aandacht men ook besteedt aan racisme - de kapitalistische onderdrukking en uitbuiting van arbeiders als hoofdzaak ziet. Racisme zou slechts een bijproduct zijn. "Racistische ideeën worden elke dag opnieuw gecreëerd en in stand gehouden omdat ze wortelen in de omstandigheden van het moderne kapitalisme", beweert Jafari. Voor de meeste radicale anti-racisten is het echter inmiddels duidelijk dat racisme weliswaar nauw samenhangt en verweven is met het kapitalisme, maar dat het tevens een eigen leven leidt en zeker geen bijzaak is. Racisme komt ook niet alleen van bovenaf, zoals Jafari wel beweert wanneer hij beschrijft hoe "autochtone arbeiders" steeds "racistische ideeën te slikken" krijgen. Racisme komt ook van onderop en werkt ook wel eens tegen de kapitalistische belangen in. Bijvoorbeeld toen begin jaren 90 in Duitsland de vele aanvallen op vluchtelingen en migranten "het investeringsklimaat" zodanig verslechterden dat zelfs de elite er tegen protesteerde.
Terug naar de AEL. Volgens de brochure horen migranten bij de arbeidersklasse en zodoende zouden ze bij hun strijd gesteund moeten worden. Ongeacht of ze er zelf racistische of antisemitische opvattingen op na houden, zoals het geval is bij de AEL. Kortom, hun racisme van onderop is in die redenering veel minder van belang dan hun arbeider zijn. Het steunen van nationalistische bewegingen is trouwens ook een aloude anti-imperialistische strategie, waarbij links hoopt dat de nationalisten meehelpen de kapitalistische elite te verzwakken.
Antisemitisme
Het lijkt er dus op dat de IS antisemitisch racisme niet aankaart om "de eenheid in de arbeidersstrijd" niet in gevaar te brengen. De vraag daarbij blijft of de IS antisemitisme op den duur überhaupt nog wel kan waarnemen. In zijn brochure besteedt Jafari er namelijk slechts een alinea aan, en dan nog alleen als iets van het verleden. In het nummer van april 2004 van de IS-krant De Socialist wordt in een recensie van de antisemitische film "The Passion of the Christ" zelfs met geen woord gesproken over jodenhaat, en wordt de film nota bene verweten bij te dragen aan de hetze tegen de islam.
Vanuit dezelfde eenzijdige focus op de arbeidersstrijd beweert Jafari ook dat in de jaren 70 de krachtige arbeidersbeweging ruimte schiep voor migranten, vrouwen, homo's en lesbo's om voor hun rechten op te komen. De arbeidersbeweging als centrale bron van kracht en zelfvertrouwen. In werkelijkheid hebben al die bewegingen elkaar wederzijds versterkt, maar soms ook flink tegengewerkt. Migranten, vrouwen, homo's en lesbo's hebben vaak hard moeten knokken voor een plaatsje onder de linkse zon.
Fantasie
Te vaak fantaseert de IS zo'n helaas nauwelijks bestaande politieke eenheid tussen allerlei bewegingen. De overtuiging allemaal schouder aan schouder te strijden kan op zich motiverend zijn, maar men loopt ook het gevaar er zelf in te gaan geloven en dan extra teleurgesteld te raken wanneer politiek succes uitblijft. Sommige politieke samenwerkingsprojecten kunnen echter ronduit gevaarlijk zijn. Laten we hopen dat de samenwerking van de IS met de nationalistische, antisemitische, seksistische en heteroseksistische AEL nooit tot enige macht leidt. Zulke verbanden zouden overigens snel tot het verleden behoren wanneer de IS zou besluiten het eigen anti-nationalisme en anti-racisme serieus te nemen en consequent door te trekken. Toegegeven, samenwerken, verbreden en dus machtsopbouw zullen er niet makkelijker op worden. Dat is een probleem dat radicaal-links niet kan ontlopen. Maar uiteindelijk is het zeer zeker vruchtbaarder om samenwerking op inhoudelijke overeenstemming aan te gaan, en niet op basis van het zogenaamd 'objectief' behoren tot de arbeidersklasse.
"Stop de hetze. Argumenten tegen racisme" kost € 3,-. Bestellen? Zie IS-website.