De Fabel van de illegaal 67, najaar 2004
Auteur: Jan Tas
Als EU-voorzitter geeft de Nederlandse regering prioriteit aan het ontwikkelen van een gezamenlijk Europees deportatiebeleid. Ter voorbereiding van de discussie daarover heeft de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) gevraagd om een inventarisatie te maken van het terugkeerbeleid van de 25 lidstaten en Noorwegen en Zwitserland. (1)
De IOM is dé wereldwijde expert op het gebied van migratiebeheersing. In de "inventarisatie" stelt de organisatie dat bij het deportatiebeleid "vrijwillige terugkeer" de toekomst heeft. Gewelddadige deportaties hebben namelijk een slecht imago en zijn volgens de IOM niet erg "effectief". Veel vluchtelingen en migranten zijn terecht erg bang voor deportaties en vertrekken voor het zover komt naar een ander land. Anderen proberen direct na hun deportatie weer naar Europa terug te komen. Bovendien is voor 'vrijwillige' terugkeer geen dure infrastructuur met gevangenissen nodig. Steeds meer landen gaan daar nu dan ook toe over. Naast Frankrijk en Duitsland, die er al langer ervaring mee hebben en de wetgeving eraan hebben aangepast, zijn er nu ook 'vrijwillige' terugkeerprojecten in Engeland, Portugal, Italië, Zweden en Hongarije. Nederland kent al sinds 1997 zulke projecten en was daarmee een van de eerste landen. (2) Sinds 1999 voert de regering een actief 'vrijwillige' terugkeerbeleid. (3) Toch wordt Nederland door de IOM gerekend tot een van de "experimenterende" landen. De lidstaten hanteren nu nog uiteenlopende methoden, van oprotpremies tot gerichte informatie en "coaching".
Gedwongen vrijwilligheid
Vanzelfsprekend heeft de IOM ook wel in de gaten dat de meeste vluchtelingen en migranten helemaal niet weg willen, zelfs niet met oprotpremies. ACVZ-voorzitter en 'migratie-expert' Van Os van den Abeelen is daarbij bang dat die premies toch maar verdwijnen in de zakken van de mensensmokkelaars die de reis naar Europa verzorgd hebben. Toch is hij voor zo'n terugkeerbeleid, omdat "het alternatief, namelijk dat mensen illegaal in Nederland blijven, schadelijker is voor de samenleving als geheel". Waarbij "de samenleving als geheel" kennelijk geen vluchtelingen en migranten omvat, want die moeten van hem 'vrijwillig' weg wezen.
Volgens de IOM vormt het feit dat veel vluchtelingen en migranten niet weg willen geen belemmering voor een 'vrijwillige' terugkeerbeleid. Er is namelijk altijd de stok achter de deur van de deportaties met harde hand. En ook de volledige uitsluiting van geïllegaliseerde vluchtelingen en migranten, het geïnstitutionaliseerde racisme en het dagelijkse racisme op straat helpen hen 'kiezen' voor 'vrijwillige' terugkeer. De IOM geeft dan ook openlijk toe dat "dwang" een belangrijk onderdeel is van het 'vrijwillige' terugkeerbeleid.
Stijgende lijn
In 2000 introduceerde de IOM een nieuwe werkwijze en in 2001 trad de nieuwe Vreemdelingenwet in werking die vluchtelingen nog sneller uitsluit. Sindsdien is het aantal vluchtelingen en migranten dat 'vrijwillig' teruggekeerd wordt ruim verdubbeld, van 1.410 (2001), via 2.068 (2002) tot 2.912 (2003). Overigens waren de aantallen in 1999 en 2000 hoger, maar dat kwam door de grootschalige doelgerichte terugkeerprogramma's naar voormalig Joegoslavië.
Nog steeds worden de meeste vluchtelingen en migranten gewelddadig gedeporteerd. Maar het aantal dat 'vrijwillig' terugkeert zal wel blijven stijgen. Zeker nu de 26.000 afgewezen vluchtelingen van Verdonk (4) sinds juni 2004 een extra oprotpremie kunnen krijgen als ze 'vrijwillig' teruggaan. Maar daar komt ook repressie bij kijken. Verdonk slaat permanent repressieve taal uit, dreigt met ama-kampen, en laat vertrekcentra en extra bajessen bijbouwen. Dat heeft tot het recordaantal van 353 'vrijwillige' terugkeerders in juli geleid. Toen de eersten van de 26.000 vluchtelingen vertrokken, stuurde de IOM direct een enthousiast persbericht rond. (5) IOM Nederland-directeur De Dycker was in zijn nopjes en zei te verwachten dat de cijfers eind 2004 weer hoger zullen zijn dan vorig jaar.
Om dit allemaal mogelijk maken hield de IOM in 2003 op maar liefst 50 verschillende plaatsen spreekuur. "Veelal gaat het om kwetsbare groepen migranten, zoals alleenstaande minderjarigen, zieken, slachtoffers van mensenhandel en alleenstaande ouders met kleine kinderen." (6) De zieken en zwakken worden het eerst gepakt door de 'humanitaire' IOM.
Noten