De Fabel van de illegaal 68, januari/februari 2005

Auteur: Eric Krebbers

De ideologie van het tweederangs burgerschap

Op het symposium "De prijs van de uitsluiting" op 19 oktober 2004 (1) promootte wetenschapper Ewald Engelen het tweederangs burgerschap. Dat komt neer op migratiebeheersing via het beperkt toelaten van economisch bruikbare arbeidsmigranten, gecombineerd met het afschaffen van hun gelijke rechten. Een moedig voorstel, riep universitair docente Saskia Poldervaart. Maar zo dapper is het niet om de heersende neo-liberale elite naar de mond te praten.

Engelen had zijn plannen al eerder gepresenteerd in bladen als Migrantenrecht,(2) en De Helling (3) van GroenLinks. Hij was ook nauw betrokken bij de voorbereidingen van de tweederangs burgerschap-show in De Balie in januari 2004.(4) Aan die voorbereiding deden veel wetenschappers en opiniemakers mee, en zelfs activisten als Ed Hollants van het voormalige Autonoom Centrum.(5)

Trap

Als het aan Engelen ligt, worden voortaan beperkt arbeidsmigranten toegelaten, geselecteerd op basis van "een puntensysteem" en "onze behoeften" in bijvoorbeeld de zorg of de it-business. Hij wil hen allerlei rechten en zorg onthouden en dan kijken of ze weten te overleven op de arbeidsmarkt, die oorlog van allen tegen allen. Ook zouden in de grote steden "territorial empowerment zones" moeten komen waar bedrijven veel meer vrijheid hebben, waar niet moeilijk gedaan wordt over milieuvergunningen, waar slechte arbeidsomstandigheden geen probleem zijn en waar cao's niet langer gelden. "Degenen die daar falen moeten het land verlaten", vindt sociaal-darwinist Engelen, "en voor degenen die slagen gloort het Nederlands burgerschap". Die mogen namelijk om de paar jaar een treedje omhoog op Engelens "burgerschapstrap". Degenen die het volhouden - de allersterksten - krijgen uiteindelijk volledige rechten en het Nederlands burgerschap toegestopt. De mogelijkheid om op te klimmen maakt zijn vorm van tweederangs burgerschap acceptabel, meent Engelen. Hij is tegen de variant die Haiders FPÖ in Oostenrijk promoot, waarbij migranten voor eeuwig onderaan de samenleving vastgebakken blijven. Maar ook Nederland zal dan geen "aangeharkt paradijsje" meer zijn, voorspelt Engelen, gespeend van enig benul van de nu al keiharde realiteit aan de onderkant van de samenleving.

Wie open grenzen wil, moet dit model omarmen, verklaart Engelen. Linkse anti-kapitalistische alternatieven zouden niet realistisch meer zijn. "De marxistische analyse van het kapitalisme is grotendeels achterhaald", beweert hij ten onrechte. Hij meent zelfs dat er inmiddels allerlei betere "kapitalistische stelsels" zijn, en dat "het dus weinig zinvol is om kapitalistische stelsels botweg tegenover niet-kapitalistische stelsels te plaatsen".(6) Revoluties zijn uit, schrijft hij. Die zouden alleen maar grote aantallen doden produceren. Nee, we zouden verder moeten bouwen op wat er al is. Maar links zou volgens hem niet eens weten waar het vóór is. Het zou alleen maar kritiek leveren. In werkelijkheid weet revolutionair links vanzelfsprekend best waar het naar toe wil. Het weigert echter met de machthebbers mee te denken over nieuwe methoden van migratiebeheersing. En overigens brengen kapitalisme en migratiebeheersing wereldwijd van dag tot dag heel wat meer mensen om dan vermeende 'linksen' tijdens revoluties ooit voor elkaar hebben gekregen.

Volhangen

Migratiebeheersing is een integraal onderdeel van de kapitalistische, patriarchale en racistische wereldordening. Volgens Engelen moet links "de migratieproblematiek" daar echter los van zien en "niet volhangen met andere kwesties". Die wereldordening is voor hem een gegeven. "We worden allemaal uitgebuit, so what!?", roept hij met veel bravoure vanuit zijn gespreide neo-liberale bedje. "Er zijn geen volmaakte oplossingen", meent hij, "we moeten uitbuiting accepteren".

Linkse vraagtekens bij zijn tweederangs burgerschap lapt Engelen dan ook aan zijn laars. "Je kan nu eenmaal niet in een keer een ideale wereld realiseren", zegt hij. Ondemocratisch? Dat is het nu ook! Rechteloosheid? Die zal er altijd blijven! Ongelijkheid? Gelijkheid bestaat nu ook niet, dat is een fictie! Onderdrukking in die speciale zones? Dat is "goedaardig despotisme" en dat hou je altijd! Vrouwen en gehandicapten die geen betaald of erkend werk doen en dus geen enkele kans maken op de ladder? Dat is nu ook al zo! Wat als veel migranten van de burgerschapstrap naar beneden de illegaliteit in vallen? Illegaliteit is er nu ook en die zal er altijd blijven! Kortom, voor Engelen rechtvaardigt het huidige onrecht de ellende straks met zijn nieuwe migratiebeheersingssysteem. Feitelijk wil hij de bestaande ongelijkheid niet bestrijden, maar slechts wettelijk formaliseren. De burgerschapsladder is volgens hem bedoeld om migranten een kans te bieden om hun lot te verbeteren. Het probleem is echter niet zozeer dat migranten in economisch slechte posities zitten, maar dat die posities überhaupt bestaan. En Engelen stelt juist voor om er nog meer te creëren.

Verfrissend

Engelen maakt steevast onderscheid tussen "morele" en "economische" argumenten voor open grenzen. Daarmee bedoelt hij in feite linkse en rechtse redeneringen. "Morele argumenten staan niet sterk, economische wel", beweert hij. Voorstanders van open grenzen zouden dus "politiek realistisch" moeten zijn en gaan lobbyen met die rechtse "economische" argumenten. Daarbij vindt hij het neo-liberale "utilitarisme" met zijn ijskoude berekeningen van de "kosten" van immigranten "erg verfrissend". Van hem moet links het samen met neo-liberalen als De Nederlandse Bank-directeur Nout Wellink (7) - die arbeidsmigranten wil binnenhalen om de lonen te drukken - opnemen tegen de conservatieven met hun nationalistische anti-migratiestandpunten. Engelen moet niets hebben van het conservatisme. "In mijn ideale wereld kunnen mensen zelf hun leven bepalen, ongehinderd door kerk, staat of etnische druk", zegt hij. Over de gigantische beperkingen die het kapitalisme het grootste deel van de mensheid oplegt zwijgt hij, alsof dat systeem een natuurverschijnsel vormt.

De complete ideologie van het tweederangs burgerschap berust op de aanname dat migranten de verzorgingsstaat bedreigen. Engelen ziet het als zijn missie om te laten zien dat migratie en verzorgingsstaat wel degelijk gecombineerd kunnen worden, mits "we" dus migranten hun rechten afnemen. In werkelijkheid bedreigen niet de migranten maar rechtse machthebbers de verzorgingsstaat. Er is voldoende welvaart in Nederland en de rest van de wereld, maar die moet gewoon eerlijk verdeeld worden. En daar willen bevoorrechte neo-liberalen als Engelen niet aan. Die optie mag niet eens benoemd worden.

Compromissen

"We moeten altijd compromissen sluiten, en met economische argumenten kunnen we de conservatieven wellicht overtuigen", aldus Engelen. Maar politiek is een keiharde machtsstrijd, in dit geval voornamelijk tussen de gevestigde orde en de immigranten. Via zijn redeneringen maakt Engelen die immigranten echter vrijwel onzichtbaar. In plaats van over de steeds verslechterende machtsrelatie tussen overheid en migranten, spreekt hij uitsluitend nog over "ons" economisch, "moreel" of "ethisch" handelen ten opzichte van migranten. Die worden zo gereduceerd tot objecten van "ons" handelen. Wanneer Engelen het dus heeft over compromissen maken, dan rekent hij migranten vanzelfsprekend niet mee, want die hebben bij hem geen stem. Toch presenteert hij zijn "burgerschapsladder" als "solidariteit" met de rest van de wereld. Slimme propaganda wellicht, maar ook dat is zeker niet dapper.

Terug