De Fabel van de illegaal 69, maart/april 2005

Auteur: Harry Westerink

Thriller “Het Bernini mysterie” versterkt complotdenken over Illuminati

Er zijn ontelbare websites vol samenzweringstheorieën over de Illuminati (Latijn voor "de verlichten"). Brown sluit daar bij aan met zijn conspiracy-verhaal over een eeuwenlange strijd tussen de wetenschappers van de Illuminati en de religieuze machthebbers in het Vaticaan. Daarbij stapelen de complotten zich op tot een grote onontwarbare hoop.

De hoofdpersoon van "Het Bernini mysterie" is Robert Langdon, dezelfde hoogleraar religieuze symboliek van Browns andere bestseller "De Da Vinci code".(1) Langdon raakt samen met de natuurkundige Vittoria Vetra betrokken bij een onderzoek naar de moord op een fysicus. Daarbij is antimaterie gestolen die hij net ontwikkeld had en waarmee een krachtige bom kan worden gemaakt. Op de borst van de man is het woord "illuminati" gebrandmerkt. Dat blijkt het werk van een moslim die beweert af te stammen van de Assassijnen, een elfde-eeuwse islamitische stroming. Deze moslim denkt te werken voor de leider van de Illuminati, ene Janus. Samen willen ze wraak nemen op het christendom door het Vaticaan op te blazen tijdens de verkiezing van een nieuwe paus. De moslim vermoordt en brandmerkt ook de 4 kardinalen met de meeste kans om de nieuwe paus te worden. Maar die Janus blijkt in werkelijkheid de kamerheer van de overleden paus te zijn. De kamerheer heeft de paus zelf vergiftigd omdat die een kind heeft verwekt en dus zwaar gezondigd heeft. Door al zijn misdaden in de schoenen te schuiven van de Illuminati probeert de kamerheer de wetenschap zwart te maken en alle van het christelijk geloof afgedwaalde mensen weer dichter bij de katholieke kerk te brengen. Tenslotte komt de kamerheer in de vlammen om. Tot zover het simpele plot van "Het Bernini mysterie".

In de thriller en in interviews doet Brown alsof er werkelijk een eeuwenoud invloedrijk geheim genootschap van Illuminati bestaat dat de wereld wil overheersen. Hij is daarmee onherroepelijk in het vaarwater beland van het extreem-rechtse conspiracy-denken, dat uitgaat van complotten van joden, vrijmetselaars en Illuminati.(2) In zijn boek komen de Illuminati niet voor als personen van vlees en bloed en laat hij een moslim en het Vaticaan moorden. Toch benadrukt Brown keer op keer hoeveel macht de Illuminati wel niet hebben en hoe afschrikwekkend ze zouden zijn. Dat is typerend voor de manier waarop complotdenkers omgaan met de Illuminati-mythe: hoe schimmiger en spookachtiger de Illuminati worden neergezet, hoe bruikbaarder ze zijn om haat- of onmachtsgevoelens op te projecteren.

Verenigde wereldstaat

Illuminati-conspiracy kent talrijke varianten. Brown laat zijn eigen versie vertellen door hoofdpersoon Langdon, zo blijkt uit zijn website.(3) Het blijkt voor Brown niet om spannende fictie te gaan, maar om wetenschappelijk verantwoorde "feiten". Het zou een "feit" zijn dat Galileo Galilei en andere geleerden in de zestiende eeuw “de Illuminati” hebben opgericht als wetenschappelijke denktank. De groep zou zijn vervolgd door de christelijke machthebbers en ondergronds zijn gegaan, "waar ze zich vermengden met andere groepen die waren gevlucht voor de katholieke zuiveringsacties: mystici, alchemisten, occultisten, moslims en joden", aldus Browns hoofdpersoon. Hun invloed zou zo groot zijn geworden "dat de kerk hen beschouwde als de gevaarlijkste anti-christelijke macht ter wereld", "de oudste en machtigste satanische sekte".

De Illuminati zouden volgens Brown door Europa zijn getrokken "op zoek naar een veilige plaats om zich te hergroeperen". In de achttiende eeuw zouden ze uiteindelijk zijn opgenomen door een ander "geheim genootschap", dat van "rijke Beierse steenhouwers die de vrijmetselarij heette". Maar die zouden "het slachtoffer" zijn geworden "van hun eigen goedheid", want ze werden "zonder het te weten een façade voor de Illuminati. Het aantal Illuminati in hun gelederen groeide, en langzamerhand namen ze de belangrijke posities binnen de loges over. In stilte bouwden ze hun wetenschappelijke broederschap diep in de vrijmetselarij weer op; een soort geheim genootschap binnen een geheim genootschap. Daarna gebruikten de Illuminati het wereldwijde netwerk van vrijmetselaarsloges om hun invloed te verbreiden." Brown kopieert dus de gangbare extreem-rechtse complottheorieën over vrijmetselaars en fantaseert dat daarachter nog een complot schuilgaat, dat van de Illuminati. En hij maakt het nog bonter. "De Illuminati kregen steeds meer macht in Europa en lieten hun oog op Amerika vallen, een jong land waarvan veel regeringsleiders vrijmetselaars waren: George Washington, Ben Franklin, eerlijke, godvrezende mannen die niets wisten van de greep die de Illuminati op de vrijmetselaars hadden. De Illuminati maakten gebruik van hun infiltratie door banken, universiteiten en bedrijven te stichten om daarmee de uitvoering van hun uiteindelijke doel te financieren. De schepping van één verenigde wereldstaat, een soort seculiere Nieuwe Wereldorde."

In zijn boek laat Brown de journalist Gunther Glick beweren dat ook de Engelse regeringsleider Winston Churchill geloofde in de almacht van de Illuminati, evenals de Amerikaanse president Woodrow Wilson. Die zou in 1921 gezegd hebben: "Er is een macht die zo gestructureerd, zo subtiel, zo volledig en zo alomtegenwoordig is dat je maar beter niet hardop kunt praten als je haar veroordeelt." George Bush senior zou volgens Brown zelf een Illuminatus zijn. Ook bijvoorbeeld de Rothschilds, de Bilderbergers, Karl Marx en zelfs de complete Russische revolutie zouden met de Illuminati in verband kunnen worden gebracht, zo laat Brown zijn personages uit hun nek kletsen.

Door een geleerde als hoofdpersoon te kiezen probeert Brown zijn Illuminati-fantasie van een genuanceerd wetenschappelijk aura te voorzien. "Sommige mensen zien overal samenzweringen", laat Brown Langdon zeggen over andere complotdenkers. "De overvloed aan complottheorieën die de ronde deden in de moderne populaire cultuur, had hem altijd geërgerd. De media zaten verlegen om apocalyptische koppen, en zelfbenoemde deskundigen op het gebied van sektes verdienden nog steeds dik aan de millenniumhype met verzonnen verhalen over de Illuminati, die nog zouden bestaan en bezig zouden zijn hun Nieuwe Wereldorde te organiseren." Onbedoeld zet Brown hiermee vooral zichzelf te kakken.

Televisiedominee

De Illuminati hebben werkelijk bestaan, maar het zijn zeker niet de doorgedraaide wetenschappers en gewetenloze machtswellustelingen geweest die Brown en andere conspiracy-fantasten van hen gemaakt hebben. De Orde van de Illuminati werd in 1776 in Beieren opgericht door de professor canoniek recht Adam Weishaupt. De leden ervan waren beïnvloed door het Verlichtingsdenken, door het progressieve ideaal van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Ze stonden kritisch tegenover de machthebbers, de kerk, de koning en de adel. De orde was een van de vele manieren waarop de burgerij zich toen organiseerde om meer invloed te krijgen. De emanciperende burgers zetten de ideologie van het liberalisme, die samenhing met de opkomst van het kapitalisme, in als wapen tegen het aftakelende feodalisme. Vanwege de repressie organiseerden vrijmetselaars en andere aanhangers van het Verlichtingsdenken zich ondergronds in min of meer geheime groepen. Tegenwoordig zouden zulke "broederschappen" gewoon legaal kunnen opereren als actiegroepen, ngo's of politieke partijen. Maar toen werd het recht van vereniging en vergadering nog niet erkend.

De Illuminati-orde werd rond 1785 verboden door de uiterst conservatieve Beierse regering, die nauwe banden had met de katholieke kerk. De organisatie hield toen op te bestaan. Maar het complotdenken over de Illuminati en vrijmetselaars niet. Dat bloeide voor en tijdens de Franse Revolutie juist steeds meer op, vooral door toedoen van de auteurs Augustin Barruel en John Robison. Wegens de Franse revolutie vluchtte de conservatieve jezuïet Barruel, een aanhanger van de oude feodale maatschappij-orde, aan het eind van de achttiende eeuw naar Engeland. Daar maakte hij kennis met de wiskundige Robison. In 1797 publiceerde Barruel “Mémoires pour servir a l’histoire du Jacobinisme”, en Robison “Proofs of a conspiracy against all religions and governments of Europe, carried on in secret meetings of freemasons, illuminati and reading societies”. De boeken zetten een trend en waren vooral zeer populair bij conservatieven.

Volgens Barruel was de Franse Revolutie het resultaat van een immens complot van Illuminati en vrijmetselaars die zouden zijn voortgekomen uit de Middeleeuwse tempelridders.(1) Opgehitst door antisemitische provocaties verzon Barruel er zo’n 10 jaar later nog bij dat ook de joden in het complot zaten. Recentere versies van de Illuminati-mythe hebben die antisemitische strekking doorgaans behouden. In de jaren 60 van de twintigste eeuw kwam de oprichter van de extreem-rechtse John Birch Society, Robert Welch, met de theorie dat achter de communisten een groep “Insiders” schuilging die zouden zijn voortgekomen uit de Illuminati. Volgens hem zouden onder andere Charles de Gaulle, Richard Nixon en Jimmy Carter Insider-leden zijn. Ook de voormalige Amerikaanse televisiedominee en presidentskandidaat Pat Robertson gelooft in een samenzwering van Illuminati en vrijmetselaars. Dat blijkt uit zijn in 1991 verschenen boek “The new world order”. Maar vooral de beruchte conspiracy-goeroe David Icke (2) heeft veel bijgedragen aan de verspreiding van het Illuminati-complotdenken. Het antisemitische verzinsel “De protocollen van de wijzen van Zion”, die hij consequent “De Illuminati protocollen” noemt, zouden volgens hem bewijzen dat de Illuminati de wereld in hun greep willen krijgen. Op hun beurt zouden de Illuminati volgens Icke weer worden aangestuurd door buitenaardse reptielachtigen. Die schrijft hij allerlei kenmerken toe die antisemieten normaal voor joden reserveren. De buitenaardsen zouden bezig zijn om onze planeet te veroveren. In Nederland wordt Illuminati-conspiracy onder meer verspreid door de 'samenzweringsdeskundige' John Kühles (2) en de extreem-rechtse Nationale Alliantie.(4) Al deze verzinsels mogen op extra welwillende belangstelling rekenen, nu Brown met zijn versie van de Illuminati-mythe zo’n groot lezerspubliek heeft weten te bereiken en extreem-rechts complotdenken weer wat meer in het centrum van de populaire cultuur heeft gezet. Een griezelige ontwikkeling.

Terug