De Fabel van de illegaal 74, januari/februari 2006

Auteur: Eric Krebbers

"Zeer adequaat" beleid maakt 11 dodelijke slachtoffers

Racisme, bezuinigingen, privatisering en uitzendwerk hebben geleid tot de dood van 11 migranten en vluchtelingen. Justitie heeft jarenlang bewust van detentiecentrum Schiphol-Oost een kruitvat gemaakt. Er hoefde nog slechts een aansteker bij gehouden te worden. Door er vluchtelingen en migranten op te sluiten heeft men willens en wetens het risico genomen dat die door brand om het leven zouden kunnen komen.

Bloemen voor slachtoffers van Schipholbrand (Foto: Eric Krebbers)

De laatste jaren bouwt de regering volkomen opgefokt razendsnel nieuwe uitzetbajessen erbij. Zo is Schiphol-Oost in 2002 in 5 maanden tijd met prefab-elementen uit de grond gestampt. Justitie begon al met de bouw nog voordat er een vergunning was van de gemeente Haarlemmermeer, op wiens grondgebied het complex ligt. Toen het detentiecentrum af was, vond Haarlemmermeer het niet veilig genoeg, maar Justitie wilde het toch maar alvast in gebruik nemen via een "gedoogvergunning". Veiligheid staat niet voorop als het om migranten en vluchtelingen gaat. Dan ontduikt Balkenendes law and order-regering graag zelf de wet. Justitie oefende veel druk uit op de gemeente, en de toenmalige secretaris-generaal van Justitie Harry Borghouts kwam hoogstpersoonlijk langs met allerlei dreigementen. Toch weigerde Haarlemmermeer tot twee maal toe een vergunning af te geven. En terecht, want op 30 november 2002, nog voor er migranten en vluchtelingen in opgesloten zaten, vloog de hele boel al in de hens. De brand breidde zich sneller uit en was omvangrijker dan zelfs de brandweer voor mogelijk had gehouden. Het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (NIBRA) adviseerde Justitie daarom om de hele boel zo snel mogelijk maar weer te slopen. Brandveilig maken was vrijwel onmogelijk, zo zei men.

Desondanks sloot Justitie in januari 2003 toch gewoon vluchtelingen en migranten op in het centrum. Toen de gemeente daar achter kwam, sommeerde men Justitie om het complex direct te ontruimen. Dat weigerde het ministerie aanvankelijk en het werd tot twee keer toe veroordeeld tot het betalen van een dwangsom. Jarenlang is Justitie vervolgens de brandvoorschriften blijven overtreden. In 2004 brak er alweer brand uit en in december van dat jaar bleek bij een controle dat de brandwerende deuren voor het gemak permanent opengezet waren met wiggen en stapels goederen. Ook VluchtelingenWerk heeft meerdere keren geklaagd over brandonveiligheid, het meest recent nog in juli 2005. Mede omdat het officieel zou gaan om een tijdelijk complex, heeft de brandweer het 3 weken voor de rampzalige brand uiteindelijk toch maar veilig verklaard. Maar het personeel wist wel beter. Er waren bijvoorbeeld luchtroosters gemaakt boven rookwerende deuren. De stekker van de elektrische nooddeuren, die bij brand automatisch open moeten gaan, was er door de bajesleiding uitgetrokken. Ook de noodverlichting werkte niet. En twee weken voor de brand waren nog de verbanddozen verwijderd omdat die onnodig zouden worden gebruikt, aldus de leiding. "Maar als je er iets over zei, dan meldde de leiding dat je gewoon moest werken of anders kon vertrekken", aldus de medewerkers. Drie weken na de rampzalige brand keurde de brandweer het nog resterende deel van het complex opnieuw af. De gemeente Haarlemmermeer besloot het centrum daarop per direct te sluiten. Maar de regering vond het brandgevaar geen probleem en verklaarde het besluit van de gemeente nietig.

Hitlergroet

Ook op personeel wordt bezuinigd. In de nacht van de brand waren er zegge en schrijve 2 uitzendkrachten en 1 officiële bewaker voor de opgesloten vluchtelingen en migranten. De helft van alle 150 bewakers van het complex is trouwens afkomstig van bewakingsbedrijf Securicor. Dat levert al sinds 2002 personeel aan Justitie dat zelf niet snel genoeg nieuwe bewakers kan opleiden. Dankzij de voortschrijdende privatisering heeft Securicor inmiddels 800 bewakers zitten in 8 detentiecentra. Winkelbeveiligers worden door het bedrijf na een weekje cursus tot vluchtelingenbewaker gebombardeerd. De meeste bewakers zijn vaak erg agressief tegen de gevangenen en schelden iedereen voortdurend uit voor bolletjesslikker. Verder zijn met name de Securicorbewakers erg racistisch. "Vooral de vluchtelingen worden continu uitgescholden. Ga terug naar je eigen land, dat soort teksten. Er zijn zelfs collega's die de Hitlergroet brengen, recht voor hun neus", aldus een collega.

Herdenking bij uitzetgevangenis Schiphol-Oost (Foto: Eric Krebbers)

In het complex zitten de gevangenen met z'n tweeën in een cel. Ze worden gelucht in een soort kooien. Ook vluchtelingen van wie de procedure nog niet is afgelopen, worden er gemakshalve maar alvast opgesloten. De gemiddelde verblijfsduur is 80 dagen. Een derde wordt gedeporteerd en de rest "geklinkerd". Dat is Justitie-jargon voor zonder voorzieningen op straat gooien.

Guantánamo Bay

Op 27 oktober 2005 om 00:06 uur brak opnieuw brand uit. Het vuur greep snel om zich heen. Zoals gebruikelijk zaten de bewakers vanaf 9 uur 's avonds in het hoofdgebouw. Daarom moesten ze 5 minuten hardlopen voor ze ter plekke waren. De nooddeuren bleken niet automatisch geopend. Ze zaten op slot en de sleutel bleek weg. Eenmaal binnen moesten de bewakers alle celdeuren een voor een opendoen, want op een centraal openingsmechanisme was bezuinigd. Dat openen bleek niet makkelijk, want de gangen waren inmiddels gevuld met rook. En tegen het advies van de brandweer in had de leiding aan de bewakers geen maskers met perslucht ter beschikking gesteld. Bevrijde gevangenen die wilden helpen om andere vluchtelingen en migranten uit hun cel te halen, kregen geen sleutels en werden met getrokken pistolen tegengehouden. Het personeel trad "zeer adequaat" op, volgens minister Verdonk. De brandweer kon pas na grote vertraging het complex op. De brandweerauto was vast komen te zitten in de toegangssluis omdat de leiding het tweede hek pas wilde openen wanneer het eerste weer dicht was. Er zouden namelijk vluchtelingen en migranten kunnen ontsnappen. Het kwam er dus feitelijk op neer dat men hen liever liet verbranden dan ontsnappen. Om de brand te kunnen blussen moest de brandweer ook nog een gat in een hek knippen.

Wel snel aanwezig waren een peloton ME en 60 zwaarbewapende marechaussees. "Als het aan mij ligt, schiet ik jullie allemaal door de kop", riep een van hen. De ME provoceerde de overlevende vluchtelingen en migranten met hun mitrailleurs. Die werden geboeid en opgesloten in een metalen luchtkooi. "Er hing een fascistische sfeer. Zwaar bewapende mannen stonden om die stumpers heen. Het leek Guantánamo Bay wel", aldus een brandweerman die zijn collega's rond 6 uur 's ochtends kwam aflossen. Uiteindelijk bleken 11 van de 43 gevangenen van de K-vleugel van het complex verbrand en gestikt. Allemaal vluchtelingen en migranten die niet lang daarvoor waren opgepakt op hun werk, bij het winkelen, bij verkeerscontroles of bijvoorbeeld bij het stempelen bij de vreemdelingenpolitie. Na de brand wilde Justitie hun namen niet vrijgeven. Geïllegaliseerde en uitgesloten migranten en vluchtelingen moeten van Justitie anoniem door het leven, zelfs na hun dood. Er waren er ook nog eens 15 zwaargewond. Van de 24 tweepersoonscellen bleken er 12 volkomen uitgebrand. "Die rotcellen waren klein. We konden onze kont niet keren. Ongelooflijk dat hier mensen werden vastgehouden", aldus een brandweerman bij het nablussen. De beelden van de brand gingen de wereld rond, en dat zal Justitie niet onwelgevallig zijn geweest. Al jaren probeert men immers potentiële migranten en vluchtelingen af te schrikken door Nederland voor hen als een hel af te schilderen.

Toen de leiding door kreeg dat er 11 vluchtelingen en migranten ontsnapt waren via het gat in het hek dat de brandweer gemaakt had, werd direct groot alarm geslagen. De wijde omgeving van Schiphol werd afgezet door politie-auto's met zwaailichten. Helikopters met warmtesignalerende apparatuur vlogen urenlang over bedrijfsterreinen en Aalsmeer. Er werd een klopjacht met honden ingezet die deed denken aan de jacht op ontsnapte slaven in bijvoorbeeld Suriname anderhalve eeuw geleden. Een groepje van 3 vluchtelingen rende blootsvoets door weilanden en doornenstruiken. Ze waadden tot hun oksels door sloten en hielden zich stil als er een helikopter over vloog. Om 5 uur 's ochtends kwamen ze een solidaire krantenjongen tegen die hen een bushalte wees, hen liet bellen met zijn mobieltje en hen ook nog eens 20 euro gaf! Ook 2 andere vluchtelingen wisten uit de handen van Justitie te blijven.

Herdenking bij uitzetgevangenis Schiphol-Oost (Foto: Eric Krebbers)

Mild regime

Bij rampen als die in Enschede en Volendam kregen de overlevenden en nabestaanden veel nazorg. De overlevenden van Schiphol-Oost kregen van Justitie echter juist nog een trap na. Na de brand werden ze overgebracht naar onder meer de Rotterdamse bajesboot en kamp Zeist, waar ze onder een "mild regime" zouden vallen. Het duurde dagen voordat ze hun spullen en schone kleding kregen. Wel kregen ze allemaal methadon aangeboden, alsof ze verslaafden waren. Ook ontvingen ze allemaal een papier waarop stond dat hen "de toegang tot Nederland geweigerd" werd. Ook degenen die nog asielprocedures hadden lopen. Verder kregen ze 1 keer per dag eten en mochten ze nauwelijks luchten. Praten met vrienden was bijna niet mogelijk, want ze mochten maar een uur per week bezoek ontvangen. Ook kregen ze een telefoonkaart van 5 euro, nauwelijks voldoende om familie in het buitenland te bellen. Contact met hun advocaten konden de meesten ook niet opnemen omdat ze hun adressenboekjes met telefoonnummers nog niet terug hadden. Eens per week mochten ze van Justitie een nieuwe kaart van 5 euro kopen.

De vluchtelingen en migranten werden nauwelijks op de hoogte gehouden over de gang van zaken. Na een week hadden pas enkelen een psycholoog gezien en die bood dan meestal 2 slaaptabletten aan. Vluchtelingen en migranten die om een psycholoog vroegen, kregen te horen dat er binnen 10 dagen een beslissing zou worden genomen over hun verzoek. Enkele getraumatiseerde vluchtelingen belandden zelfs in de isoleercel, volgens minister Verdonk om beter geobserveerd te kunnen worden door de hulpverleners. Toen minister Donner een kijkje ging nemen op de bajesboot, werd hij door de vluchtelingen en migranten overspoeld met klachten. Kort daarop loog de minister in de Tweede Kamer dat hem helemaal geen klachten ter ore waren gekomen over de nazorg, en dat alles dus dik in orde was. Kamerleden, advocaten en VluchtelingenWerk wisten echter van waslijsten aan klachten. Donner meldde verder ook dat het Instituut voor Psychotrauma (IvP) de overlevenden zou bijstaan. Maar dat instituut wist van niets, zo bleek later.

Beloning

De leefsituatie van de getraumatiseerde vluchtelingen en migranten was zo schrijnend dat sommige rechters Justitie dwongen hen over te plaatsen of vrij te laten. De overgeplaatsten belandden vaak van de regen in de drup. Bijvoorbeeld in het snel opgelapte voormalige jongensinternaat 't Nieuwe Lloyd in Amsterdam. Daar zaten ze met twee op een cel en weinig privacy vanwege de open toiletten. Ook in de Lloyd heerste trouwens volgens de bewakers brandonveiligheid: er was geen ontruimingsplan. Bij de officiële herdenking van de slachtoffers waren de overlevenden niet welkom. Het werd zowat een onderonsje van beleidsmakers.

Direct na de brand opperden enkele politici dat een generaal pardon voor de overlevenden niet misplaatst zou zijn. Al snel slikte men dat in. Minister Donner en VVD-Kamerlid Arno Visser zeiden brandstichting niet te willen belonen en aanmoedigen. Kort daarop meldde Verdonk dat ze de deportaties weer zou op gang zou brengen. Alleen voor degenen die volgens het Bureau Medische Advisering van de IND werkelijk getraumatiseerd waren, mochten nog even blijven. Maar psychologen zeiden dat trauma's pas na maanden konden worden vastgesteld. Dat een enkeling wellicht tijdelijk mocht blijven, schoot sommige rechtse politici in het verkeerde keelgat. Ze moesten gewoon allemaal weg. De getraumatiseerden zouden volgens hen juist het best in de eigen regio kunnen bijkomen van de angst. Veel van de doden gingen ook op het vliegtuig om buiten Nederland te worden begraven. Het lichaam van de Surinamer Naiva Apensa werd door Justitie zonder de benodigde papieren overgevlogen en in Paramaribo door de autoriteiten in beslag genomen. Zelfs na hun dood blijven de slachtoffers van Justitie illegaal.

Terug