De Fabel van de illegaal 77/78, zomer 2006

Auteur: Jan Tas

Seks, drugs en racistische aanvallen op videoclips

Al geruime tijd wordt er in de media bezorgd gediscussieerd over de seksuele moraal van jongeren. Die zou teveel worden beïnvloed door "gangsta" videoclips op de muziekzenders MTV, TMF en The Box. Het debat richt zich voornamelijk tegen "de zwarte cultuur". Maar het is racistisch om het alom aanwezige seksisme eenzijdig op het conto te schrijven van zwarte mensen.

(foto: Pauline Krebbers)
Aanzetten voor het debat waren onder meer een aantal groepsverkrachtingen in Rotterdam, en een onderzoek van de GGD Amsterdam over jonge meiden die seks hebben in ruil voor geld, dure merkkleding, of zelfs beltegoed of een pakje sigaretten. Zulk gedrag zou volgens politici, opiniemakers en wetenschappers veroorzaakt worden door een gebrekkige opvoeding in vooral zwarte gezinnen, en door de invloed van een "respectloze straatcultuur" met video's over "pimps" (pooiers), "ho's" (hoeren) en "bling" (juwelen). Die "straatcultuur" zou vooral gevoed worden door "zwarte cultuur", zoals de hiphopmuziek.

Blaxploitation

Veel jongeren hebben inderdaad een totaal verwrongen idee over seks en seksualiteit. De alom aanwezige porno met zijn vrouwvijandige beeldtaal dient velen helaas tot voorbeeld.(1) Een groeiend aantal steeds jongere meiden lijkt te denken dat ze altijd beschikbaar moeten zijn voor mannen, en dat alles op seksueel gebied leuk gevonden moet worden, inclusief stripperdansjes, anale seks en seks in ruil voor geld of andere dingen. Voor veel jongens lonkt het pimp-imago. Niet lang geleden werd het begrip "pooier" vooral nog geassocieerd met een 'smerig' beroep, waar niemand trots op zou zijn. Nu wordt het in de media als stoer en populair gepresenteerd. Het huidige pimp-imago sluit nauw aan bij dat van de stereotype pooier uit Amerikaanse jaren 70 blaxploitation-films. Die draaiden om flamboyant geklede zwarte proleten die iedere vrouw konden krijgen en die een leven leidden vol rijkdom.

Via het beeld van de pimp wordt een racistisch en totaal onjuist idee gecreëerd dat pooiers vooral zwart zijn. Het is daarbij ook volkomen in strijd met de werkelijkheid van het grootste deel van de zwarte Amerikanen die dagelijks moeten opboksen tegen racisme, armoede en uitbuiting. Mede dankzij het MTV-programma "Pimp my ride", waarin auto's opgeknapt worden en voorzien van allerlei luxe prullaria, is het begrip "pimp" nu erg populair, en geworden tot synoniem voor opleuken. Bij de Postbank kon men bijvoorbeeld pinpassen laten pimpen met een design naar keuze.

Het debat over de seksuele moraal gaat grotendeels over media die een grote invloed hebben op jongeren, zoals de muziekzenders. Die maken deel uit van een groot mediaconglomeraat dat constant inspringt op trends om meer en nieuwe jonge kijkers te trekken. Want hoe meer kijkers, hoe meer reclamegelden. Voor producenten zijn jongeren en kinderen extra interessant omdat ze in die levensfase vaak keuzen maken die hun consumptiepatronen levenslang zullen beïnvloeden. Men probeert jongeren dus zo vroeg mogelijk aan zich te binden. De muziekindustrie werkt via hetzelfde commerciële principe. Men probeert de verkoop voortdurend te stimuleren met nieuwe, nog sensationelere clips. En zoals overal in de samenleving geldt ook hier: seks trekt aandacht en verkoopt goed. De industrie geeft daarom steeds de voorkeur aan artiesten die daaraan meewerken, al dan niet vrijwillig. En aangezien hiphop en aanverwante muziekstromingen sinds eind jaren 70 in een razend tempo zijn gegroeid tot de muziektak met wereldwijd de grootste omzet, springen dit soort ontwikkelingen daar het meest in het oog.

Zuigende schoorstenen

PvdA-Kamerlid Jeroen Dijsselbloem is een van de aanjagers van de discussie. In het najaar van 2005 schrijft hij naar aanleiding van een proces tegen een aantal groepsverkrachters: "Dit schokkende en relatief nieuwe maatschappelijke fenomeen vraagt om een discussie over de normloosheid in de media en opvoeding die voort lijkt te komen uit de "alles moet kunnen"- mentaliteit."(2) Om de problemen aan te pakken, pleit Dijsselbloem voor drie maatregelen. De eerste is seksuele voorlichting door de overheid aan kinderen vanaf 10 jaar. Ten tweede moeten muziekzenders zich gaan verantwoorden voor de clips die ze vertonen. Dijsselbloem is tegen censuur, maar vindt wel dat de zenders meer aandacht moeten gaan besteden aan "de schaduwkanten van een cultuur waarin materialisme, geweldsverheerlijking en een verwrongen seksuele moraal centraal staan".(3)

De derde maatregel is een stuk dubieuzer. Dijsselbloem wil namelijk "opvoedingsondersteuning" voor zwarte alleenstaande ouders die geen grip hebben op hun kinderen, en voor wie seksualiteit een groot taboe zou zijn. Volgens hem komen er in de grote steden steeds meer van dit soort gezinnen. "De straatcultuur neemt het dan helemaal over van de thuiscultuur", meent Dijsselbloem. "We moeten moeders leren hun kinderen op te voeden, leren wat goed en fout is. We moeten jongeren leren wat wel en niet mag."(4) Overheidsdwang zou noodzakelijk zijn om te voorkomen dat jongeren crimineel worden.

Dijsselbloems uitgangspunt dat eenoudergezinnen niet functioneren is bijzonder conservatief. Voor hem blijven burgerlijke standaardgezinnen met twee ouders kennelijk het ideaal en de norm. Maar zulke gezinnen vormen zeker geen garantie voor een goede opvoeding. Dat tonen alleen de cijfers rond huiselijk en seksueel geweld al aan. Het aantal aanwezige ouders zegt simpelweg niets over opvoeding en geluk binnen gezinnen. Daarnaast plaatst Dijsselbloems redeneren dat juist zwarte families niet zouden functioneren, zonder de sociaal-economische omstandigheden erbij te betrekken, hem in een lange paternalistische, racistische en koloniale traditie. Hij zegt zijn inspiratie te halen uit de sociaal-democratische politiek van de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw. "Paternalisme is geen vies woord en is helemaal niet slecht. Vroeger spraken ze over de "zuigende schoorstenen", in organisaties en clubs werden mensen met lage opleidingen gestimuleerd en gevoed door mensen met hoge opleidingen. Dit is helaas verdwenen." Helaas? In de jaren 60 en 70 hebben "mensen met lage opleidingen" volkomen terecht het paternalistische, zelfingenomen en arrogante waanidee van een hogere moraal bij "mensen met hoge opleidingen" doorgeprikt.

Bezeten

(foto: Pauline Krebbers)
Het kabinet-Balkenende met zijn conservatieve gedram over "normen en waarden" kan dus tevreden zijn met sociaal-democraten als Dijsselbloem. Die wordt op zijn eigen website zelfs gecomplimenteerd door een CDA-er: "Jammer dat iemand van de PvdA dit thema (opnieuw) moet aanvoeren. Het is eigenlijk iets voor het CDA. Gemiste kans, denk ik!" De christelijke conservatieven kunnen uiteraard niet achterblijven. Op 17 februari 2006 organiseren de EO, de NCRV en de ChristenUnie een mediaconferentie.(5) Bezeten door het idee dat MTV en TMF de maatschappij vergiftigen met videoclips, en totaal niet belemmerd door enige kennis van zaken, koppelen ze groepsverkrachtingen eenzijdig aan videoclips uit het hiphopgenre van de gangsterrap. De boodschap is meteen duidelijk: "de zwarte cultuur" zou het probleem vormen, want zwarte mannen zijn agressiever en meer macho dan witte.

Tijdens de conferentie bespreken Dijsselbloem, MTV-directeur Jochem de Jong, BNN-presentatrice Sophie Hilbrand en diverse wetenschappers die jongeren onderzoeken, plannen als een strengere kijkwijzer voor tv-programma's en een landelijk expertisecentrum voor media-educatie. In juni 2006 begint het onderzoek "Seks, girls en rock & roll" van de Tilburgse universiteit en Reklame Rakkers, een organisatie die zich bezighoudt met reclame en kinderen. Dat onderzoek gaat over "de invloed van de seksualisering van video's op meisjes van 12 tot 16 jaar oud". Jeroen "zuigende schoorstenen" Dijsselbloem besluit ter plekke om samen met ChristenUnie-kamerlid Arie Slob te proberen om andere partijen en minister Van der Hoeven van Onderwijs geïnteresseerd te krijgen in het media-educatieplan. Dijsselbloems eigen voorstellen zijn al moeilijk te verteren, maar met deze gelegenheidscoalitie met de christenfundamentalisten laat hij zien helemaal niets progressiefs in de zin te hebben.

MTV-baas De Jong fungeert tijdens het debat als boksbal voor EO-kopstuk en tv-beeldenstormer Andries Knevel. MTV is eigenaar van de drie muziekzenders in Nederland. Het bedrijf is het niet eens met de conservatieve critici. Maar men is vanzelfsprekend ook niet gebaat bij negatieve publiciteit. Daarom stelt De Jong voor om de jonge kijkers na het uitzenden van clips de mogelijkheid te bieden om erover in debat te gaan. Maar Knevel is daar niet tevreden mee. Hij noemt MTV de meest invloedrijke en verderfelijke zender. Daarbij gaat hij volkomen voorbij aan het seksisme dat ook andere commerciële zenders de kijker dag in dag uit voorschotelen. Zeker na 12 uur 's nachts, wanneer uitsluitend nog reclames voor sekslijnen, pornosites en om seks draaiende datingsites vertoond worden die heel wat minder verhullend zijn dan de meeste clips, en die vrouwen als gewillige hoeren afbeelden. Maar Knevel is gefixeerd op MTV. Die zender "projecteert voortdurend een bepaald beeld op het netvlies en dat doet iets met u, maar kwalijker: het geeft meisjes van 10 tot 15 jaar een bepaald beeld, dat is schadelijk", aldus Knevel. MTV moet zelf verantwoordelijkheid nemen, vindt hij, want het zou vaak niet aan de ouders overgelaten kunnen worden. Net als Dijsselbloem meent ook Knevel dat het probleem vooral bij zwarte gezinnen speelt. Hij heeft het namelijk over maar twee categorieën gezinnen, de "blanke" en de "kwetsbare".

De aanwezige christenen gebruiken de conferentie om de door hen zo verfoeide seksuele bevrijding onder vuur te nemen. Ze hebben vooral bezwaar tegen de seks in videoclips, en veel minder tegen het seksisme en de vrouwvijandigheid. Seks is voor hen iets voor de voortplanting, en dan uitsluitend binnen het huwelijk. Hun conservatieve ideologie is uiteindelijk net zo patriarchaal als de clips die ze bekritiseren. Seksuele voorlichting zien ze ook niet zitten, want dat lokt volgens hen alleen maar losbandigheid uit. "De seksuele revolutie heeft het taboe op seksualiteit doorbroken, maar we hebben nu een nieuw taboe. We durven geen kaders meer te stellen", aldus Frank van Strijen en Setkin Sies van Youth for Christ. Martine Delfos van het Psychologisch Instituut voor Consultatie, Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (PICOWO) maakt nog meer stemming: "De seksuele moraal is: alles moet kunnen, je moet alles mogen laten zien, maar je mag er niets van zeggen. Er is een "alles moet kunnen"-cultuur ontstaan door de seksuele revolutie. Die heeft veel goeds gebracht, maar we zijn uit de bocht gevlogen. Maar het is eng om dat te publiceren. Zo werd in Nederland in de jaren 60 en 70 bijvoorbeeld pedoseksualiteit door verscheidene voortrekkers van de seksuele revolutie verheerlijkt." Maar het zijn de patriarchale ideeën die het probleem vormen. Met seks is op zich vanzelfsprekend niet mis, integendeel. Hoe, met wie en met hoeveel anderen mensen seks willen hebben, dat is aan iedereen om zelf te bepalen, waarbij gelijkwaardigheid en wederzijdse instemming vanzelfsprekend voorop staan.

Barbaarsche negerstammen

Racistische en conservatieve kritiek op "zwarte cultuur" heeft al een lange geschiedenis in zowel Europa als de VS. Zo wilden in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw allerlei machtshebbers, fascisten en zelfs witte jazzmuzikanten de witte jongeren behoeden voor zwarte jazz "waarvan de oorsprong bij zich tot erotische waanzin opwindende, barbaarsche negerstammen ligt en waarin brute oerinstincten der beide sexen zich trachten uit te vieren".(6) Rock & roll werd in eerste instantie door zwarte musici bedacht en gespeeld, en werd door de conservatieve en racistische machthebbers in de VS pas goed bevonden voor het witte mainstreampubliek toen witte artiesten als Elvis Presley zich er op wierpen. Overigens mocht Elvis in de jaren 50 alleen op tv als hij zijn "sensuele" heupbewegingen achterwege liet.

Hiphop is ontstaan in de VS en is daar ook veel eerder een factor van betekenis geworden. De racistische kritiek erop kent eveneens een langere traditie. In de jaren 80 lag rechts Amerika wakker van gangsterrappers als Niggaz With Attitude die in het nummer "Fuck tha police" de politie aanvielen. Dat leverde onder meer een klacht van de FBI op. Daarop weigerde juist MTV de clip nog te vertonen. Ook de zwart-nationalistische band Public Enemy lag onder vuur omdat ze racistisch tegen witten zouden zijn. Zwarte musici hebben vanwege het heersende racisme meer kans dat ze justitieel worden vervolgd. Zo werd de seksistische hiphopgroep 2 Live Crew aangeklaagd wegens obsceniteit en mocht hun album "Nasty As They Wanna Be" in veel winkels niet worden verkocht aan minderjarigen.

(foto: Pauline Krebbers)
In 2002 mobiliseerde de rechts-populistische opiniemaker Bill O'Reilly de 2,2 miljoen kijkers van zijn show The O'Reilly Factor omdat Pepsi een reclamedeal had afgesloten met rapper Ludacris. Deze "misdadiger" zou met zijn seksistische, gewelddadige en drugsverheerlijkende teksten negenjarige kijkertjes verleiden tot slecht gedrag. Hij moest meteen gedumpt worden, aldus O'Reilly. Na duizenden mails en telefoontjes aan Pepsi stuurde men de hiphopster inderdaad de laan uit. Vervolgens huurde Pepsi de rockband Papa Roach en Black Sabbath-zanger Ozzy Osbourne en zijn familie in. Die gedragen zich niet wezenlijk anders, maar vertegenwoordigen wel de "witte cultuur". Witte rockgroepen als Guns 'n Roses die grossieren in racistische, seksistische en homofobe teksten hebben sowieso veel minder last van conservatieve critici. Wel worden sommige witte bands door christenfundamentalisten beschuldigd van bijvoorbeeld satanisme. In het Nederlandse debat over de videoclips komen de "witte" trance- of rockvideo´s sowieso nauwelijks aan de orde, terwijl die toch vaak niet onderdoen als het om seksisme of geweld gaat. Kortom, er wordt overduidelijk met twee maten gemeten.

Sierra Leone

Helemaal los van de racistische en conservatieve aanvallen is er vanzelfsprekend ook vanuit een linkse visie wel kritiek te geven op hiphop en aanverwante stijlen. Er worden een heleboel seksistische en geweldverheerlijkende clips met allerlei achterlijke racistische stereotyperingen geproduceerd. Daarin spelen mannen in veel gevallen de stoere pimp, terwijl vrouwen er als decoratie ronddansen en worden neergezet alsof ze uitsluitend bestaan uit konten en tieten. Ook de eenzijdige focus op het rijk zijn is weinig progressief. Het lijkt soms alsof iedere rapper met een hit direct de hele diamantvoorraad uit Sierra Leone kan opkopen en aan zijn lichaam kan ophangen. In werkelijkheid moeten de meeste zwarte artiesten keihard zwoegen om überhaupt wat geld te verdienen. Overigens worden veel van de juwelen, auto's en dure huizen in de videoclips voor een dag gehuurd. Door deze clips leven veel armen ten onrechte in de illusie dat ze ooit misschien ook zo'n leven kunnen gaan leiden.

Noten

Terug