De Fabel van de illegaal 85/86, zomer 2007

Auteur: Harry Westerink

Parlement wil racistische opsporingsmethoden toestaan

In 2003 heeft de toenmalige staatssecretaris van Sociale Zaken en huidige VVD-leider Mark Rutte gemeenten aangezet tot racisme, oordeelde de Haarlemse rechtbank in mei 2007. Rutte adviseerde om alle ongeveer 25 duizend Somaliërs via de gemeentelijke basisadministratie op te sporen en te controleren op fraude met bijstandsuitkeringen. Nu de rechter dit soort onderzoek verbiedt, wordt het hoog tijd dat de regels worden veranderd, verklaarde de VVD-er in een reactie. Ook de meerderheid van de Tweede Kamer blijkt het geen probleem te vinden als racisme voortaan expliciet wordt opgenomen in de wetgeving.

Wat valt er te lachen, Rutte?
In een brief had Rutte destijds de gemeenten verzocht om alle Somaliërs die een bijstandsuitkering ontvangen te onderzoeken op fraude. Hij tipte de gemeenten hoe ze inwoners van Somalische afkomst zouden kunnen achterhalen: ze moesten daartoe in hun eigen gemeentelijke basisadministratie gaan selecteren op geboorteplaats. Rutte noemde drie Somalische plaatsen waar veel Nederlandse Somaliërs zijn geboren. Ruttes opdracht tot bureaucratische opsporing van een speciale etnische groep roept onwillekeurig herinneringen op aan de Tweede Wereldoorlog. De nazi’s maakten destijds dankbaar gebruik van de voor die tijd zeer geperfectioneerde Nederlandse overheidsadministratie om Joden uit de rest van de bevolking te filteren. Het doel was heel anders dan tegenwoordig, maar de middelen laten zich helaas goed vergelijken.

Stigmatiserend

De rechtszaak was aangespannen door een Haarlemse Somaliër, bijgestaan door advocaat Jelle Klaas. De gemeente Haarlem had een lijst opgesteld met 84 namen van Somalische Haarlemmers die bijstand ontvingen. Die werden allemaal onderworpen aan een onderzoek en een huisbezoek. De betrokken Somaliër werd in 2004 op straat staande gehouden door sociale rechercheurs, puur op grond van uiterlijke kenmerken. Hij moest zich identificeren. Nadat voor de speurneuzen duidelijk was geworden dat de man van Somalische afkomst was en een uitkering ontving, eisten ze toegang tot zijn woning. De man weigerde daaraan mee te werken en verloor zijn uitkering. Hij stapte naar de rechter. Die oordeelde dat Rutte aangezet had tot racisme, en dat de gemeente de uitkering alsnog dient uit te betalen. Klaas overweegt een schadeclaim in te dienen. De gemeente Haarlem zei de zaak te betreuren en liet weten gestopt te zijn met het opsporen van Somaliërs.

Volgens een woordvoerder van het ministerie van Sociale Zaken had de oproep van Rutte “destijds een actuele aanleiding. Er waren signalen dat er veelvuldig werd gefraudeerd met bijstandsuitkeringen door Somaliërs.”(1) Maar volgens de Commissie Gelijke Behandeling (CGB), aan wie de zaak ook werd voorgelegd, kon het ministerie dergelijke “signalen” niet onderbouwen met concrete gegevens of cijfers. Het onderzoek naar fraude had routinematig afgehandeld kunnen worden in het kader van de jaarlijkse controlegesprekken met alle bijstandsgerechtigden, aldus de CGB. Want een onderzoek louter en alleen op grond van een bepaalde herkomst valt niet te rechtvaardigen. Rutte had zijn beleid destijds overigens niet ter goedkeuring voorgelegd aan het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP), terwijl dat wel verplicht is. In een brief aan de CGB gaf het CBP aan dat men zo'n uitzondering nooit zou hebben gemaakt, omdat deze verwerking van persoonsgegevens op grond van uiterlijke kenmerken bij wet is verboden.

Daarom willen Rutte en een Kamermeerderheid nu de regels veranderen. Feitelijk wil men dus racistische opsporingsmethoden wettelijk mogelijk maken. De VVD-er vindt de rechterlijke uitspraak “raar” en zegt “dat hij de bewuste brief zo weer zou sturen”.(2) Want “gericht onderzoek naar bevolkingsgroepen” zou moeten kunnen. Een aantal gemeenten vreest dat men zo niet goed meer kan controleren aan de hand van “risicoprofielen”. De huidige staatssecretaris van Sociale Zaken Ahmed Aboutaleb voelt gelukkig niets voor dit soort “stigmatiserende” controles. Wel zegt hij voor een harde aanpak van fraude met uitkeringen te zijn.

Noten

Terug