juni
1999
"Heil aan Wodan, Wijze uit het Noorden! Heil aan Donar, machtige Donderaar! Heil aan Hella, Heerseres der Doden!" Anno 1999 roepen Germanen hun goden aan en brengen ze een heildronk uit aan Balder, "Heer van Hoop". De voorchristelijke Germaanse mythologie wint in Europa en de Verenigde Staten sterk aan populariteit. De in Leiden gevestigde organisatie Het Rad-De Noordse Traditie en de Nederlandse afdeling van de Pagan Federation International maken deel uit van een internationaal netwerk van mensen die geloven in "Noordse goden", zoals "Azen, Wanen, Alfar, Disir, Walkuren en land-, water- en natuurgeesten". Op het eerste gezicht een onschuldig tijdverdrijf. Maar het gevaar van "Blut und Boden"-denken loert om de hoek.
De term De Noordse Traditie wordt volgens een voorlichtingsfolder van Het Rad "gebruikt door een groep mensen in Nederland die de oude religie van hun Germaanse voorouders in ere hebben hersteld". De verzamelnaam voor deze beweging luidt Asatru, dat "trouw aan de oude Noordse Goden" betekent. Voor Asatru-aanhangers vormt de Edda, "een verzameling oude Noordse Goden- en heldenliederen", een belangrijke inspiratiebron. Daarin wordt de Ragnarok aangekondigd, een soort Germaanse apocalyps die volgens menige heiden ofwel neo-paganist rond het jaar 2000 zou moeten plaatsvinden.
"Alle vormen van geloofsuiting zijn vrij, mits binnen de grenzen van wet en goede orde", aldus de initiatiefnemers van Het Rad, die discriminatie op grond van geslacht, afkomst en seksuele geaardheid afwijzen. Men zegt racisme te verafschuwen, omdat dit in strijd is met de "Negen Nobele Waarden: Eer, Trouw, Waarheid, Moed, Zelfstandigheid, Standvastigheid, Werklust, Gastvrijheid en Zelfbeheersing". Dat de heidenen van Het Rad hun religie niet opvatten als een spannend jongensboek met een hoog "Eric de Noorman"-gehalte, blijkt uit hun uitdrukkelijke distanciëring van "fascisten en andere rechts-extremisten" die "de oude Noordse symbolen" zouden misbruiken.
De lijst van "Negen Edele Deugden" is opgesteld door de oorspronkelijk Britse Asatru-groepering Odinic Rite en de Amerikaanse ex-beroepsmilitair Stephen McNallen. McNallen is een belangrijke pionier en gangmaker van de Asatru-beweging. Hij was oprichter van de Viking Brotherhood en trainde mee met de paramilitairen van de neo-nazistische Afrikaner Weerstands Beweging in Zuid-Afrika. Momenteel is hij leider van de Asatru Folk Assembly. McNallen beroept zich onder meer op de Chileen Miguel Serrano, die meent dat Adolf Hitler vandaag de dag op Antarctica verblijft en er met een vloot UFO's dit keer wel in zal slagen om heel Europa te veroveren.
Samen met haar man Aswulf is Frigga Aswolf de drijvende kracht achter Het Rad. In het clubblad Balder licht ze haar motivatie toe. Na "een jarenlange zoektocht binnen het New Age-gebeuren" vroeg ze zich steeds meer af wat haar wortels waren. "Wat was de traditie van het land waar ik woon?" Toen zij 33 jaar was, gaf Freya Aswynn, "de hogepriesteres van Wodan", haar "een gevoel van herkenning, thuiskomen, maar er ontstond ook een innerlijke strijd in mij". Want "de verhalen, symbolen en tekens" brachten "pijnlijke herinneringen" aan. "De goden vragen mij de mensen weer te vertellen van hun bestaan. Ik? De kleindochter van grootouders die fout waren in de oorlog? Hoe cynisch!!" Frigga stelt dat ze door deze familie-achtergrond juist zeer alert is op extreem-rechtse ideologieën, zeker wanneer die zouden binnendringen in haar eigen organisatie.
Is ze oplettend genoeg? In een literatuurlijst van Het Rad worden boeken aanbevolen van twee aantoonbare nazi's: Frans Eduard Farwerck en Jan de Vries. Farwerck was in de jaren 30 een invloedrijke propagandaleider van de NSB. Hij schreef de dikke pil "Noordeuropese mysterieën en hun sporen tot heden", die in 1970 door uitgeverij Ankh-Hermes op de markt werd gebracht. Daarin beschrijft Farwerck onder meer het Germaanse geloof in een vaststaand en allesbeheersend lot. Maar volgens hem is de Noord-Europeaan in de loop van de geschiedenis nooit bij de pakken neer gaan zitten: "De Oriëntaalse mens is van nature fatalist, de Germaan is dit niet".
De Vries was in de jaren 30 een Leidse hoogleraar in Oudgermaanse talen en religie en auteur van boeken over mythologie en "volkskunde", waaronder "Altgermanische Religionsgeschichte". In 1940 werd hij voorzitter van het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV). In het ANV-blad Neerlandia toonde De Vries zich een voorstander van de toenmalige "Nieuwe Orde". Hij pleitte voor eenmaking van "de Dietse stam". In 1942 en 1943 was hij vice-voorzitter van de Kultuurkamer en het Letterengilde. Hij was sympathiserend lid van de Germaansche SS en in 1944 vluchtte hij naar Duitsland. Na de oorlog zat hij wegens collaboratie anderhalf jaar gevangen. Het Rad meldt de politieke achtergrond van beide auteurs in het geheel niet.
De "heidense hogepriester" Koenraad Logghe vormt op internationaal niveau een belangrijke schakel tussen extreem-rechtse organisaties en Asatru-groeperingen. In het nieuw-rechtse kaderblad TeKoS (Teksten, Kommentaren en Studies) schrijft hij uit te zijn op "rehabilitatie" van de "uitgesproken anti-democraat" De Vries. De Belg Logghe is oprichter en voorzitter van de Werkgroep Traditie, een organisatie die sinds 1995 ijvert voor herleving en erkenning van heidendom in Vlaanderen. Uit de website van de Werkgroep Traditie blijkt dat men zich beroept op de "traditionalistische godsdienstwetenschappelijke school" van René Guénon en Julius Evola. Guénon was een theosofische nationalist. Evola, de ideoloog van Mussolini en een inspiratiebron voor het naoorlogse fascisme, vertaalde de beruchte anti-semitische vervalsing "De Protocollen van de Wijzen van Zion" in het Italiaans.
De in 1963 geboren Logghe draait al jaren mee in extreem-rechtse kringen. Hij was in het begin van de jaren 80 actief in het neo-nazistische Nationalistisch Jongstudentenverbond (NJSV). In de periode dat Logghe secretaris van de NJSV-afdeling Westland was, stond de NJSV op landelijk niveau onder leiding van niemand minder dan Filip de Winter, nu de grote man van het Vlaams Blok. Eind 1983 richtte Logghe de Orde der Eeuwige Wederkeer op, een gezelschap van en voor "moderne heidenen". De Orde der Eeuwige Wederkeer had volgens de op schrift gestelde "grondbeginselen" tot doel "de eigenheid van ons volk en ons ras te vrijwaren en alle verstorende elementen te bestrijden". Twee weinig verhullende "grondbeginselen" van de Orde waren: "Wij hebben geen verplichtingen ten opzichte van de negertjes in Afrika", en: "Onze ouders en grootouders waren geen verraders toen ze naar het Oostfront trokken".
Van 1983 tot 1986 gaf de Orde der Eeuwige Wederkeer het driemaandelijkse blad Mjöllnir uit, waarin naast eigen werk ook artikelen verschenen van oude en nieuwe nazi's. Onder hen bevonden zich behoorlijk wat Nederlanders die te maken hadden met het beruchte nazi-genootschap Consortium De Levensboom, zoals Nico de Haas (ex-hoofdredacteur van twee SS-tijdschriften), J.C. Nachenius (Algemene SS-Nederland) en Mellie Uyldert (astrologe en zelfbenoemd specialiste in "rassenkunde"). Logghe sprak er in 1984 in een brief aan Haagse Post-redacteur Auke Kok schande van dat anti-fascisten in Nederland actie voerden tegen Uyldert: "Met praktisch al haar ideeën ga ik akkoord, we moeten terug naar de natuur en ons ras zuiver houden. Ik vind het een grof schandaal dat ze haar voor racistisch uitmaken, haar ideeën zijn edel." En hij voegde er zonder blikken of blozen aan toe: "Als men met iemand van een ander ras zit opgescheept, dan kom je tot hele nare situaties." Andere auteurs in Mjouml;llnir waren onder meer Marika Lenting (lid van de nazi-jeugdbeweging Wiking Jugend), Guy de Maertelaere (TeKoS-redacteur) en Roeland Raes (Vlaams Blok-ideoloog en -parlementslid).
In 1985 waarschuwde Filiep Vanden Broeck de lezers van het esoterische blad Bres voor het dubieuze politieke karakter van de Orde der Eeuwige Wederkeer. Door dergelijke negatieve publiciteit zag Logghe zich gedwongen om de Orde der Eeuwige Wederkeer in 1986 op te heffen. Daarna werkte hij onder meer mee aan Revolte, het blad van de nieuw-rechtse actiegroep en Vlaams Blok-satelliet Voorpost. Ook trad hij toe tot de kernredactie van TeKoS. Dit prestigieuze "culturele tijdschrift" wordt uitgegeven door Stichting Deltapers, die sinds de oprichting in 1980 fungeert als de Vlaamse tak van de Franse "Groupement de recherche et d'études pour la civilisation Européenne" (GRECE). Aan deze denktank van Europees nieuw-rechts werkt naast grondlegger Alain De Benoist ook Robert Faurisson mee, een van de beruchtste ontkenners van de holocaust.
Nieuw-rechts ontstond in Franse universitaire kringen halfweg de jaren 60. De beweging stelt zich onder meer tot doel om extreem-rechtse theorieën en personen uit de taboesfeer te halen waarin deze na de Tweede Wereldoorlog verzeild zijn geraakt. Men streeft naar het respectabel maken van de fascistische ideologie door het bedrijven van "metapolitiek". Nieuw-rechts gaat er daarbij vanuit dat de samenleving eerst op intellectueel en cultureel vlak rijp moet worden gemaakt voor extreem-rechtse opvattingen, voordat het fascisme de macht kan overnemen. Onderdeel van die strategie is om de "eigen" Westeuropese cultuur op te hemelen. Door het promoten van "Noordse goden" probeert men "eigen volk eerst"-opvattingen binnen te sluizen in nieuwe religieuze stromingen. Voor de nieuw-rechtse beweging is het daarbij van groot belang om zich te ontdoen van het imago van racistisch brallende en op straat vechtende domkoppen.
In zijn artikel "Heidenen op de schoolbanken" in dagblad De Morgen van 13 november 1997 geeft journalist Jan de Zutter Logghe alle gelegenheid om het bezoedelde beeld van de Asatru-beweging schoon te poetsen: "Asatru wordt belast door een erfenis uit de Tweede Wereldoorlog, dat klopt, alhoewel de meeste Asatru-verenigingen de tolerantie hoog in het vaandel dragen. De Werkgroep Traditie maakt geen onderscheid tussen politieke overtuigingen en we verbieden het zelfs om politieke propaganda te maken. Wij spreken ook bewust van de Noordse religie, en niet van de Germaanse religie." De Zutter schrijft dermate positief over Logghes pogingen om op Vlaamse scholen lessen in heidendom te houden dat het artikel van De Zutter op de website van de Werkgroep Traditie is geplaatst. Verbazingwekkend is De Zutters onkritische houding niet, want als auteur van het boek "De schaduw van de maan, moderne hekserij in Europa" treedt De Zutter het neo-paganisme welwillend tegemoet. Bovendien maakt hij op zijn eigen website reclame voor de internationale beweging van heidenen en heksen.
Begin 1998 kondigde de esoterische uitgeverij Ankh-Hermes aan dat men van plan was om in Nederland het boek "De Graal:tussen heidense en christelijke erfenis" van Koenraad Logghe te distribueren. Logghe had het in België al eerder in eigen beheer uitgegeven en probeerde nu de grootste esoterische uitgeverij van Nederland voor zijn karretje te spannen. SIMPOS, een netwerk van kritische new age-watchers, verzocht Ankh-Hermes per brief "om niet langer samen te werken met extreem-rechtse personen, ongeacht welke esoterische levensovertuiging ze aanhangen." De uitgeverij bedankte de SIMPOS-medewerkers voor hun onderzoek en liet weten de distributie van het boek te zullen stopzetten. Er bleef voor Logghe niets anders over dan het boek op 8 februari 1998 te presenteren tijdens de "eerste vormingsbijeenkomst" van de SOS-nieuwsbrief (Studie, Opbouw en Strijd), die onder redactie staat van Marcel Rüter, neo-nazi en een van de Nederlandse kopstukken van nieuw-rechts.
In de zomer van 1998 nam Logghe in Litouwen deel aan het eerste wereldcongres voor heidenen, mede georganiseerd door de neo-nazistische Armanenorde. De geestelijke vader van de Duitse Armanenorde, in 1969 opgericht door Adolf Schleipfer, is de ariosoof Guido von List. De ariosofie is een nazistische zijtak van de theosofie. De Armanenorde gaat uit van een in dergelijke kringen gebruikelijke wirwar van samenzweringstheorieën over vrijmetselaars, joden, communisten en het "wereldkapitaal". Een vooruitgeschoven post van de Armanenorde vormt ANSE (Arbeitsgemeinschaft naturreligiöser Stammesverbände Europas), geleid door Sigrun Schleipfer-Hammerbacher. Met het ANSE-tijdschrift Huginn und Muninn wendt zij zich nadrukkelijk tot de hele spirituele beweging, om die zo meer in het extreem-rechtse kamp te trekken.
Logghe ontmoette op het heidenencongres onder meer Geza von Neményi, leider van de Germanische Glaubens-Gemeinschaft (GGG). Wegens zijn uitgebreide contacten in extreem-rechtse kringen is Von Neményi in de jaren 80 uit de Duitse Groenen gezet. De GGG pleit in het clubblad Germanenglaube voor een instinctmatig en goddelijk geïnspireerd handelen waaraan de rede per definitie ondergeschikt is. Dat leidt tot een sociaal-darwinistisch mens- en wereldbeeld: "In de natuur is het zo geregeld dat het zieke en zwakke ondergaat. Dat mag afschuwelijk klinken voor mensen die door het christendom zijn beïnvloed, maar het is in het belang van de instandhouding van de mensensoort dringend noodzakelijk. Als het zwakke zich verder voortplant, dan wordt de hele soort steeds zwakker en decadenter. Alleen in een gezond lichaam kan ook een gezonde geest zijn."
Met vier afgevaardigden op het congres kan de Werkgroep Traditie "er prat op gaan actief te hebben bijgedragen aan de oprichting van het World Congress of Ethnic Religions". Dit samenwerkingsverband moet "traditioneel-religieuze bewegingen een wettelijk kader bezorgen waarmee ze naar hun plaatselijke of nationale overheid kunnen stappen ter verdediging van hun etnische religie".
Ook de Pagan Federation International (PFI) had op het congres een vertegenwoordiger, Wiberg uit Zweden. De leidster van de Nederlandse PFI-afdeling is Morgana, met wie Het Rad intensief contact heeft, aldus Frigga Aswolf. De PFI-afdeling organiseert elke laatste maandag van de maand in het AC Restaurant Utrecht een "heksencafé". Op de Nederlandse PFI-website verduidelijkt men de politieke uitgangspunten van de Asatru-beweging: "De vasthoudendheid aan de Noordse principes leidt in de meeste gevallen tot een eerder conservatieve visie op de maatschappij". Frigga heeft Logghe en zijn Werkgroep Traditie leren kennen via de PFI, die daarmee de functie van trefpunt en paraplu-organisatie duidelijk waarmaakt. Met Logghe wisselt Het Rad tijdschriften uit.
Naar eigen zeggen loopt het contact van Morgana met Joanne Agate en Stefan van den Eynde van de Belgische PFI-afdeling "erg goed". Agate en Van den Eynde zijn beiden ook lid van de Werkgroep Traditie. De Nederlandse en Belgische PFI-afdeling organiseren regelmatig zogeheten pub-moots, "ongedwongen bijeenkomsten om in contact te komen met anderen en vrienden te maken". Op de Belgische pub-moot van 13 september 1998 hield Logghe een lezing. Op die van 14 november 1998 sprak Jan de Zutter over "wicca", hekserij.
Morgana is samen met ene Merlin ook betrokken bij Silver Circle, "centrum voor de Oude Religie". Volgens Silver Circle hoort wicca "thuis bij andere natuurreligies, zoals het geloof van de Aborigines in Australië, het geloof van de Indianen, en veel soortgelijke stamgebonden religies." Volgens Morgana is de neo-paganistische beweging de laatste jaren "explosief gegroeid". Het aantal activiteiten en de organisatiegraad neemt sterk toe. Op 5 juni 1999 organiseert de PFI dan ook de Europa Conventie 99, de eerste grote internationale manifestatie van heidenen in Europa. En sinds kort bestaat er ook een Europees PFI-blad.
Op 7 maart hield Logghes Werkgroep Traditie in Antwerpen zijn tweede "traditioneel-religieus" congres met "gasten uit binnen- en buitenland". PFI-vertegenwoordigster Morgana was van plan om daar informatie te verspreiden en maakte dan ook vooraf volop reclame voor dit congres. Als een van de sprekers was Jörmundur lngi aangekondigd, religieus leider van de Asatrú Félagid Association van IJsland. Zijn door de theosofie geïnspireerde collega-priesteres Gudrun Kristin Magnusdottir houdt blijkens haar website niet van "semieten". Volgens haar hebben de Noord-Europeanen de band met het eigen culturele erfgoed verloren. Een geïmporteerde "vreemde semitische cultuur" zou de Noord-Europese identiteit en glorie hebben verdrongen.
"De Noordse Traditie staat los van iedere politieke stroming", aldus Het Rad. "Extremisten zitten bij ons aan het verkeerde adres", durft Logghe te beweren. "Wij staan tolerant tegenover zowat alles, maar van politiek moeten we niets weten." Het staat echter buiten kijf dat de Asatru-beweging een broeinest is van conservatisme en zelfs neo-nazisme. Achter namen als Asatru Folk Assembly, Asatru Alliance of Independent Kindreds, Odinic Rite en Wotansvolk gaan organisaties schuil waarvoor de Amerikaanse Jewish Defense Organisation (JDO) waarschuwt. "Joden moeten hun vijanden kennen", aldus de JDO-website.
Aan dubieuze neo-paganistische organisaties is geen gebrek. Neem bijvoorbeeld Nordlandia. Nordlandia-contacpersoon M.H. Akkerman uit Rotterdam was van 1993 tot 1994 bestuurslid van de extreem-rechtse Partij voor Milieu en Recht. Hij zette bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1998 zijn handtekening voor de VNN (Volksnationalisten Nederland). Ook Ton Verbraeken, ex-lid van de CD, CP'86 en Nederlands Blok, was actief bij Nordlandia en ook betrokken bij het Onafhankelijk Paganistisch Platform.
Het Vlaams Heidens Front maakt het wel bijzonder bont. Deze organisatie, die goede contacten onderhoudt met de Werkgroep Traditie en de PFI, biedt op zijn website NSB- en Vlaamse SS-posters uit de Tweede Wereldoorlog aan, en een brochure over de esoterische betekenis van het hakenkruis en het Keltisch kruis. Over de multiculturele samenleving heeft het Vlaams Heidens Front een uitgesproken mening. Men citeert daarbij de "Germaanse hogepriester" Jürgen Rieger: "De Germanen zijn altijd gastvriendelijk geweest. Wanneer iemand kwam en weer ging, was alles in orde. Maar bij de Germanen gold ook het spreekwoord : een gast stinkt na drie dagen. Iedereen werd als gast aanvaard, zelfs in de armste hutten, drie dagen was hij graag gezien en moest hij daarna weer gaan. En wanneer de gast dan niet ging, werd hij er dwangmatig uitgezet. Zo is dat vandaag ook nog." Voor het Front is het zonneklaar "dat multicultuur de weg vrij maakt voor het Amerikaanse cultuurimperialisme in Europa. Multicultuur? De dood van alle cultuur!"
Het Vlaams Heidens Front maakt deel uit van het Allgermanische Heidnische Front. Deze internationale neo-nazistische beweging bewijst hoe gemakkelijk het neo-paganisme kan afglijden naar een regelrechte "Blut und Boden"-ideologie: "De landen waaraan we zijn verbonden door ons bloed en onze voorouders, worden langzaam maar zeker overgenomen door vreemde krachten. Alsof het al niet genoeg is dat Germaanse en Europese landen miljarden en miljarden weggeven aan Derde Wereld-landen, zijn we nu gedwongen om hun onwelkome burgers op te nemen en te ondersteunen. Steeds meer niet-Europese migranten overstromen ons land, stelen onze toekomst, terroriseren onze steden en ontwijden onze heilige plaatsen door er kerken, synagogen en moskeeën te bouwen." Zoals zoveel andere neo-paganistische organisaties vindt het Allgermanische Heidnische Front dat het christendom en andere "niet-Germaanse" religies "virussen" zijn. "Om van deze ziekten te genezen, is er slechts één medicijn: heidendom." Dit "medicijn" zou wel eens etterende wonden kunnen veroorzaken.
Harry Westerink