Kristallnacht-presentatie, 9 november 2007

Auteurs: Harry Westerink en Eric Krebbers

Antisemitische beeldtaal centraal bij Kristallnacht-herdenking 2007

Op 9 november 2007 organiseerde de Werkgroep Anti-Fascisme in samenwerking met De Fabel van de illegaal in Leiden een herdenking van de Kristallnacht van 1938. Het thema was dit keer “De beeldtaal van het antisemitisme”, waarbij de nadruk werd gelegd op antisemitisme binnen het christendom en de islamitische wereld. Het integrale verhaal en al het vertoonde beeldmateriaal.

De Kristallnacht was een van de grote gebeurtenissen in de aanloop naar de Shoah. Eind oktober 1938 probeerde nazi-Duitsland ruim 12 duizend Poolse Joden naar Polen te deporteren. De Poolse regering weigerde hen echter het land binnen te laten. De Joden konden ook niet meer terug, en werden daardoor gedwongen te balanceren op de grens tussen de twee landen. Er waren daar geen voorzieningen en ze waren aan de elementen blootgesteld. Het regende voortdurend. Ook werden er veel Joden in elkaar geslagen en vermoord. De in Parijs wonende Herschel Grynszpan had familie onder de 12 duizend Joden. Hij wilde via de Duitse ambassadeur in Parijs proberen om de situatie van zijn familie te verbeteren. Maar die wilde niets doen. Daarop schoot Grynszpan hem neer. De ambassadeur overleed op 9 november, en nog geen twee uur na zijn dood nam de Kristallnacht een aanvang.

Herschel Grynszpan

De SS en de SA en andere enthousiaste Duitsers hadden alles goed voorbereid. In één nacht werden 8.000 Joodse winkels, synagogen en woonhuizen geplunderd en in brand gestoken. Ook boeken verdwenen massaal op brandstapels. Er werden veel Joden gemarteld en verkracht en er vielen naar schatting 90 doden. Die nacht werden ook nog eens 30 duizend Joden naar concentratiekampen afgevoerd. De naam Kristallnacht kwam van de scherven op straat van de ingeslagen ruiten van Joodse winkels. Het suggereerde bovendien dat de Joden hele dure kristallen ruiten hadden. Na afloop kreeg de Joodse gemeenschap van Hitler zelf de rekening gepresenteerd voor de onlusten. Men moest de staat maar liefst een miljard rijksmark betalen. Veel Joden trachtten daarop Duitsland te ontvluchten, maar dat lukte vaak niet. Mede doordat omliggende landen als Nederland direct hun grenzen dichtgooiden voor Joden.

Joden worden weggevoerd

Synagoge in brand

Uitgebrande synagoge

Plaatsen in Duitsland waar synagogen uitbrandden

Ingeslagen winkelruiten

Ingeslagen winkelruiten

Antisemitisme

Het onderwerp van de herdenking is antisemitisme, en de beeldtaal daarvan. Het gaat nadrukkelijk niet over Israël en de Palestijnen. Er komen weliswaar cartoons uit het Midden-Oosten aan bod, maar de bedoeling is niet een discussie voor of tegen Israël. Ook wij hebben kritiek op het Israëlische beleid en op veel activiteiten van Palestijnse groeperingen. De strijd daar gaat ten koste van alle gewone mensen in het gebied. Het gaat ook niet over Joden, maar over de beeldvorming over Joden. Antisemitisme is een complete en steeds veranderende ideologie waarin vermeende Joden een hoofdrol spelen. En in sommige vormen van antisemitisme komen nauwelijks nog Joden voor. Antisemitisme komt overal ter wereld voor, in Europa en Amerika, in de Arabische wereld, maar bijvoorbeeld ook in Indonesië en Japan, waar nauwelijks Joden wonen. De term antisemitisme is eigenlijk behoorlijk ongelukkig. Semieten en semitisme bestaan niet, en daar kan men dus ook niet tegen zijn. Het woord is bedacht in de negentiende eeuw, en daarvoor sprak men van anti-judaïsme. Maar het is nu eenmaal ingeburgerd geraakt, net als racisme - ook rassen bestaan immers niet - en daarom gebruiken anti-racisten voor het gemak toch die termen maar: anti-racisme en antisemitisme.

Antisemitisme is niets iets van het verleden en het komt in diverse stromingen voor. Bijvoorbeeld onder nazi’s en andere racisten, die graag beelden oproepen van “de joodse kapitalist”.

Geplakt in Den Haag, eind december 2006

In conspiracy-kringen, waar men gelooft dat overal Joden achter zitten, zelfs achter het nazisme dat de Joden wil vernietigen.

Geplakt in Leiden, maart 2007

Helaas is ook de linkse beweging er niet altijd vrij van. Zo wordt daar soms wel gedaan alsof er een almachtige Joodse lobby bestaat die alle kritiek op Israël wegzet als antisemitisme. En ook in solidariteitsbewegingen, zoals de Palestina-solidariteit, waar men nogal eens afdoet aan de schaal van de Shoah, bijvoorbeeld door het Israëlische beleid ten aanzien van de Palestijnen eraan gelijk te stellen. Bij deze herdenking gaan we eens dieper in op het antisemitisme in het christendom en de islamitische wereld.

Christendom

Het antisemitisme binnen het christendom is geen uitglijder of ongelukje, maar het vormt er de kern van. De bijbel is een door en door antisemitisch boek. Een van de beruchtste en invloedrijkste antisemitische passages staat in het evangelie van Mattheus: “En het hele volk riep: zijn bloed kome over ons en onze kinderen”. Met dat “hele volk” worden alle Joden bedoeld. Zij zouden die uitspraak hebben gedaan in reactie op het verwijt dat ze het bloed van Jezus zouden hebben vergoten. Daarover zouden ze helemaal geen wroeging, schuld of vrees hebben gevoeld. Als Jezus de zoon van God zou zijn, dan zouden ze dat in de toekomst wel merken doordat zijn bloed over komende generaties Joden zou komen, zo zouden de Joden achteloos en schaamteloos hebben gedacht. Daardoor zouden de Joden alle ellende van de toekomst over zichzelf hebben afgeroepen. Deze bijbelpassage is eeuwenlang door christenen gebruikt om haat tegen en uitsluiting van Joden te rechtvaardigen. In het evangelie van Johannes staat over joden: “Gij hebt de duivel tot vader en wilt de begeerte van uw vader doen. Die was een mensenmoordenaar vanaf het begin en staat niet in de waarheid, want er is in hem geen waarheid.” Het beeld van Joden als kinderen van de duivel is ook vaak door christenen toegepast. Joden werden tot Godsmoordenaars gemaakt.

Joden spijkeren Jezus aan het kruis

Het christendom komt voort uit het jodendom. Het christendom is daarom ook schatplichtig aan het jodendom. Jezus was een Jood en zijn discipelen waren ook Joden. Joden waren de auteurs van het Oude Testament. Het christendom en ook de islam zijn in feite een soort voortzettingen of vervolgen op het jodendom. Daarom bestond er altijd veel behoefte binnen de christelijke en islamitische wereld om zich af te zetten tegen Joden en het jodendom.

Het christendom (links) valt het jodendom aan

De relatie tussen het christendom en het jodendom is dus altijd moeizaam geweest. Christenen hebben steeds geprobeerd om afstand te nemen van het jodendom, om het omlaag te halen en te verketteren. Het christendom zou superieur zijn en het jodendom zou overbodig zijn geworden. Want de door Joden langverwachte messias zou al op aarde zijn gekomen, in de persoon van Jezus. De Joden ontkenden dat echter. Daarom vonden de christenen dat ze verblind zouden zijn en niet in de waarheid van God zouden geloven.

Ook bij de Grieken en Romeinen in de oudheid was er al aversie tegen Joden, omdat ze star zouden vasthouden aan hun eigen geloof. Maar pas met de komst van het christendom nam de jodenhaat enorm toe. Joden werden tot ongelovigen en leugenaars verklaard. De eerste eeuwen na de christelijke jaartelling kwam de jodenhaat meer en meer op gang, mede door toedoen van kerkvaders als Paulus, Origenes, Chrysostomus en Augustinus. Zij werkten het antisemitisme verder uit in hun geschriften, waardoor jodenhaat officieel deel werd van de christelijke leer. In de zevende eeuw vonden in het Spaanse Toledo talrijke kerkvergaderingen plaats waarbij anti-joodse maatregelen werden genomen. Zo mochten joodse kinderen vanaf hun zevende jaar niet meer bij hun ouders wonen. Ze moesten daarna verder worden opgevoed door christenen. De christelijke leiders hoopten zo te bereiken dat het jodendom op termijn zou uitsterven, wanneer alle joden in hun jeugd bekeerd zouden gaan worden tot het christendom. Een citaat van de aartsbisschop Ildefons van Toledo geeft goed weer hoe gruwelijk de haat van christenen tegen Joden in die tijd was.

“Ik geloof dat ik met behulp van God de vijand zo goed mogelijk heb doorboord en neergeslagen, zodat hij nu krachteloos en dood op de grond ligt. Zo ligt dan daar de jood, verslapt, doodsbleek en doodgebloed, uit angst gestikt. Hij vond zijn einde toen hij tegen de grond werd gesmeten. Er is geen hoop meer dat de levensadem terugkeert en hij aan het leven zal worden teruggegeven. Hij moet nu alleen nog maar zijn ongeloof uitblazen. Ik zal niet rusten totdat hij totaal verbrijzeld onder mijn voeten ligt, omdat ik wil voorkomen dat zelfs maar een wormpje van ongeloof op zijn lijk in leven blijft, en geen enkele mot - van welke soort dan ook - in het kadaver van de schandelijke misdadiger zal groeien en te voorschijn treden en tenslotte dat geen enkele soort worm uit het ontbindingsslijm van de vuile goddeloosheid zal ontstaan en uit het kadaver zal kruipen.” De boodschap van de aartsbisschop is duidelijk: de Jood moet nog doder dan dood zijn, want niet alleen hijzelf, maar ook zijn ongeloof moet worden vernietigd.

Kruistochten

Eind 1095 riep paus Urbanus II op tot een kruistocht om Jeruzalem te bevrijden uit handen van de islam. In 1096 kwam de eerste kruistocht op gang. Tegelijk kwam ook de jodenhaat tot een eerste dieptepunt in de geschiedenis. Want met de kruistocht tegen moslims in “het heilige land” ontstond er ook een kruistocht tegen Joden in Duitsland. Daar werden duizenden Joden vermoord en hun huizen geplunderd door kruisvaarders. Waarom ten strijde trekken tegen de ongelovigen in het heilige land ver weg, en dan de ongelovigen in eigen kring - de Joden dus - ongemoeid laten, zo vroegen de christenen zich af. “Wij leggen grote afstanden af om de plaats van het heilig graf op te zoeken en ons op de moslims te wreken. En hier onder ons wonen de joden, die de onschuldige Christus hebben omgebracht en gekruisigd. Laten wij ons dan eerst op hen wreken en hen onder de volkeren verdelgen, zodat de naam jood niet meer zal worden genoemd.” Vanaf ongeveer 1100 namen de antisemitische pogroms overal in Europa steeds meer toe. In 1190 werd Engeland jodenvrij gemaakt, in 1306 Italië, in 1492 Spanje. Het werd steeds gebruikelijker dat Joden maatschappelijk werden uitgesloten, vervolgd en verdreven.

In 1215 bepaalde de paus tijdens het vierde Lateraanse concilie dat Joden zich in hun kleding moesten onderscheiden van christenen. Verder mochten Joden geen openbare ambten bekleden. Christenen mochten niet bij Joden werken. Huwelijken en seks tussen christenen en Joden werden ook verboden. Met specifieke kleding voor Joden hoopten de christelijke leiders te voorkomen dat christenen uit onwetendheid geslachtsverkeer zouden hebben met Joden. In Frankrijk moesten Joden verplicht een gele vlek, lap of ring op hun kleding kleding dragen. Dat was soort voorloper van de jodenster die de nazi's invoerden. In Duitsland moesten Joden een puntvormige hoed dragen.

Christenen (links) en Jood met jodenhoed

Veel synagogen werden verwoest en verbrand. Joden probeerden hun gebedshuizen daarom zo onopvallend mogelijk te maken, omdat christenen die anders snel zouden vernielen. Een van de oudste synagogen in Europa, uit 1270, staat in Praag. In de twaalfde eeuw kwam de economie in Europa tot bloei. Maar Joden werden niet tot de gilden toegelaten, waardoor ze praktisch waren uitgesloten van het meeste werk. De kerk stond christenen niet toe om te handelen in geld, want dat zou zondig zijn. Maar omdat Joden volgens de kerk toch al zondig en verloren waren, mochten die wel in geld handelen. Sindsdien werden Joden in de beeldvorming steevast in verband gebracht met geld, rente en woekeren.

Jood handelt in geld

In de vijftiende eeuw voerde de Spaanse Inquisitie de praktijk in van “de zuiverheid van het bloed”.

De Spaanse Inquisitie

De inquisiteurs zagen zichzelf als geestelijke artsen die Europa moesten zuiveren van “de joodse besmetting”. Alleen mensen zonder joods bloed mochten een beroep in de kerk en de staat hebben. Er waren officiële certificaten in omloop waarop stond dat de betrokken katholiek niet door joods bloed was bezoedeld.

Proces van de Inquistie, waardoor Joden uit Spanje werden verdreven

Ook verbrandde men vaak joodse religieuze boeken, zoals de Talmoed.

Verbranding van de Talmoed

Luther en Hitler

De zestiende-eeuwse kerkhervormer Maarten Luther was een van de eersten in de geschiedenis van het christendom die Joden niet alleen wilde verdrijven, maar hen ook allemaal wilde laten doden.

Luther

Hij stelde voor de overheid een pogromprogramma op met zeven concrete beleidsaanbevelingen, om zo de uitsluiting, vervolging en verdrijving van Joden te intensiveren.

Pogrom in 1614 in Frankfurt

Luthers motto luidde: “Daarom nu en voor altijd: weg met hen!” Hij kan zonder overdrijving een van de ergste antisemieten aller tijden worden genoemd. Hij was een wegbereider van de Shoah en een inspirator van Adolf Hitler. “Luther heeft ons geleerd hoe Joden werkelijk zijn”, zei Hitler in 1923. Tijdens de Neurenbergprocessen na de Tweede Wereldoorlog beriep de nazi-propagandist Julius Streicher zich ter verdediging van zijn misdaden op Luther. Hij stelde terecht dat Luther met de nazi’s op een lijn zat. Alles dat de nazi's de Joden hebben aangedaan, was namelijk al bedacht door Luther, met uitzondering van de gaskamers.

De Verlichting bracht de Joden weliswaar meer rechten en emancipatie, maar in het negentiende eeuw kreeg het antisemitisme met de opkomst van het nationalisme ook een raciale component. In de negentiende eeuw en in de eerste helft van de twintigste eeuw mochten katholieken in Nederland van de katholieke leiders niet met Joden omgaan, niet bij Joden werken, en ook geen relaties hebben met Joden.

Joden als vreemd element in de samenleving

In de hele twintigste eeuw hebben leiders van de katholieke en de protestantse kerk vaak dictators gesteund, zoals bijvoorbeeld Franco in Spanje, Hitler in Duitsland en Salazar in Portugal. Uit gezagsgetrouwheid keurde de christenfundamentalistische SGP het verzet tegen de uitsluiting van de joden tijdens de Tweede Wereldoorlog af. De Joden zouden gestraft worden omdat ze Jezus zouden hebben verworpen en vermoord. Ze zouden een eeuwigdurende zonde en erfschuld met zich meedragen. Veel andere christenen vonden dat ook.

Nazi's met katholieke leiders

Nazi's met katholieke leiders

De Kroatische fascist Pavelic krijgt tijdens de Tweede Wereldoorlog de zegen van aartsbisschop Stepinac. Pavelic runde concentratiekampen waarin honderdduizenden Serviërs en Joden vermoord werden.

Christelijk antisemitisme nu

Het Vaticaan sprak zich amper drie jaar na de oorlog, in 1948, uit tegen het zionisme, omdat het streven naar een joodse staat zou leiden tot “zedenverwildering” onder Joden. “Slechte Joodse vrouwen” mochten van de paus niet in “het heilige land” gaan wonen. Het christelijk antisemitisme gaat door tot vandaag de dag. De film “The passion of the Christ” bleek een antisemitisch kassucces. Joden worden in deze film op klassiek antisemitische wijze neergezet als Godsmoordenaars, leugenaars, geldwolven en kinderen van de duivel. In een aloude christelijke traditie staat ook het tonen van veel bloed en de enorme hoop gruwelijkheden tijdens de lijdensweg van Jezus. Zo benadrukt de regisseur, de antisemitische christenfundamentalist Mel Gibson, wat Joden allemaal op hun geweten hebben door van de Romeinen te eisen dat Jezus moest worden gekruisigd.

Anno 2006 hield dominee Kees Mos nog een preek vol jodenhaat in de Messiaskerk in Wassenaar.Wat huiveringwekkende citaten uit die preek, die aantonen hoezeer de antisemitische beeldvorming is blijven bestaan. "De jood is een verrader."
"De grootste zonde van de jood is dat hij niet nadenkt, dat hij gewoon handelt."
"De jood leeft eigenlijk leeft als een dier. Hij schakelt niet de rede in waarmee hij is begiftigd. Hij volgt zijn gevoelens, loopt langs de lijnen van zijn kinderlijke naïviteit en instincten. Hij wordt niet volwassen, hij neemt niet de verantwoordelijkheid, de volwassenheid op zich."
"De zonde van de jood is dat hij, kortom, weigert om mens te zijn."
"De bijbel zegt: de jood in ons is onze grote tegenstander. De jood is nog gevaarlijker dan de heiden en de Griek. Want de heiden en de Griek die herkennen we wel, de ongelovige en de atheïst. Maar de jood herkennen we niet. Die is een "silent killer". Hij is de slang die uitgekleder is dan al wat leeft op het veld. Hij is een soort aal, zeg maar, een gladde aal. Hitler wilde de jood in ons midden definitief uitdrijven. Dat klinkt misschien heel vreemd, maar hij staat daarmee op bijbelse bodem. Want de jood in ons leeft aan zijn goddelijke roeping voorbij en hij doet zijn schepper lelijk tekort. Wij hebben Hitler in de afgelopen decennia als een monster afgeschilderd. Maar monsters bestaan niet." Slechts een persoon die tijdens deze preek aanwezig was, tekende later protest aan tegen dit antisemitisme.

Christelijke beeldvorming over Joden

Een aantal antisemitische mythen binnen het christendom op een rijtje gezet.

1. Het wezen van het christendom wordt gevormd door de vervangingsleer. Volgens die leer zouden de Joden niet langer het uitverkoren volk van God zijn. Die positie zou zijn overgenomen door de christelijke kerk. Het jodendom zou overbodig zijn geworden, nutteloos, leugenachtig, in strijd met het woord van God.

2. De Joden zouden Godsmoordenaars zijn. Ze zouden Jezus hebben gekruisigd en vermoord. Ze zouden zijn verblind doordat ze de messias niet zouden hebben herkend en erkend, en hem zelfs zouden hebben verworpen.

Rechts Joden met blinddoek. Ze zouden de waarheid niet willen zien.*

3. De Joden zouden door de moord op Jezus een eeuwige collectieve schuld hebben opgebouwd. Ze zouden alle ellende die ze in de loop der eeuwen hebben moeten meemaken over zichzelf hebben afgeroepen, vanaf de verwoesting van de tempel in Jeruzalem in 70 na Chr. tot en met de Shoah. Ze zouden zijn verdoemd en voor altijd een goddelijke straf hebben gekregen.

4. De discipel Judas zou Jezus voor geld hebben verraden en overgeleverd aan de Romeinen. Hij zou het prototype van de Jood zijn, de Jood als verrader van God, de Jood die alles doet voor geld.

Schilderij van Jeroen Bosch met lelijke joden

5.Joden zouden een vals messianisme hebben. Ze zouden de verkeerde messias aanhangen. Ze zouden denken dat die messias nog moet komen, maar hij is volgens christenen al geweest, in de persoon van Jezus, de zoon van God.

6. Joden zouden streven naar materialistisch geluk op aarde, in plaats van naar een spiritueel paradijs in de hemel. Joden zouden aards zijn, hebzuchtig, zinnelijk, genotzuchtig. Ze zouden achter alle revoluties en opstanden zitten, omdat ze steeds bezig zouden zijn met hun streven naar een beter leven op aarde. Ze zouden daarom ook niet geïnteresseerd zijn in het leven na de dood.

7. Ook tot christendom bekeerde Joden blijven Joden, altijd en overal. Ze kunnen nooit echt christen worden, ook al zijn ze bekeerd. Want ze zijn voor altijd in ongenade gevallen bij God.

8. Joden zouden “de zonde van de Sodomieten” bedrijven. Sodom en Gomorra worden in de bijbel genoemd als steden vol ontucht en zonde. Van Joden zou homoseksualiteit en seks met dieren afkomstig zijn. Joodse mannen zouden aan bloedvloeiing en menstruatie lijden, want ze zouden afstammen van Joden die het bloed van Jezus zouden hebben vergoten. Daardoor zouden ze gedoemd zijn om zelf eeuwig te bloeden.

9. Een andere bekende mythe is het “bloedsprookje”. Joden zouden kindermoordenaars en kannibalen zijn. Ze zouden geloven dat kinderen van christenen hen van de kwaal van de bloedvloeiing zouden kunnen genezen. Daarom zouden ze die kinderen ritueel doden en zouden ze het bloed van hen opvangen en verwerken in matzes, joodse broden. 10. Joden zouden afstammen van de duivel. Ze zouden contact met hem hebben, in zijn dienst staan en zijn opdrachten uitvoeren. Ook zouden ze contact hebben met de Antichrist. Synagogen zouden plekken zijn van de duivel en van zonden en ongeloof.

11. Joden zouden alle christenen willen vermoorden via het vergiftigen van waterbronnen. En Joden zouden ziekten veroorzaken, zoals pestepidemieën.

12. In de christelijke kunst en in kerken wordt de Jood vaak voorgesteld als zittend of rijdend op een zwijn of zuigend aan de tepels van een zwijn. Joden zouden ook stinken als zwijnen en Joodse vrouwen zouden biggetjes baren. Joden zouden geen mensen zijn, maar dieren, of half dier half mens. 13. De mythe van de hostieschending. In 1215 stelde de paus dat de hostie werkelijk verandert van brood in het lichaam van Jezus: de leer van de transsubstantiatie. De Joden zouden deze hosties steeds doorboren met priemen en messen, want ze zouden Jezus steeds opnieuw willen vermoorden.

Middeleeuws 'stripverhaal' over hostieschending

14. De mythe van de wandelende Jood die eeuwig rondzwerft, kwam op in de late Middeleeuwen. De joodse schoenlapper Ahasverus zou door God zijn veroordeeld tot rondzwerven, omdat hij Jezus tijdens zijn lijdensweg met het kruis zou hebben bespot en hem zou hebben verboden om uit te rusten. Ahasverus staat symbool voor het rondtrekkende joodse volk, dat steeds wordt opgejaagd zonder ooit ergens een vaste verblijfplaats te vinden en te behouden.

De mythe van de eeuwige jood is ingevoerd door christenen en later overgenomen door de nazi's

Islam

Over de geschiedenis van het antisemitisme binnen de islam zijn nauwelijks afbeeldingen, simpelweg omdat het afbeelden van mensen binnen de islam niet gebruikelijk was, op enige uitzonderlijke perioden na.

Geschreven portret van Mohammed

In de koran en de hadith, de overleveringen, zijn net als in de bijbel citaten over van alles en nog wat te vinden. Het is vaak net wat men eruit haalt en hoe men iets wil lezen. In het begin zou Mohammed positief geweest zijn over de joden, die hij als mensen van het boek erkende. Hij had nog geen macht, en pleitte er enigszins opportunistisch voor dat alle geloven gelijk zouden worden behandeld. Nadat hij de macht overgenomen had, veranderde dat. Veel joden wilde niet tot zijn kersverse islam toetreden en dat kon Mohammed niet accepteren.

Mohammed afgebeeld op een schilderij van waarschijnlijk orthodox christelijke afkomst

Mohammed en andere moslims begonnen daarop te beweren dat de islam in werkelijkheid ouder zou zijn geweest dan het jodendom. De joden zouden de bijbel vervalst hebben en de enige betrouwbare bron zou de koran zijn. Het zouden daarom vijanden zijn van Allah, geen echte gelovigen. Joden zouden ook met ongelovigen omgaan, onrechtvaardig zijn, verderf stichten en stiekem woedend zijn op de moslims. Daarnaast zouden ze woekerwinsten maken en teveel vasthouden aan het leven. Ze zouden namelijk bang zijn voor de dood, omdat ze niet geloven in het door Allah beloofde leven na de dood. Daarom zouden ze door Allah zijn vervloekt en naar de hel gaan. Moslims mochten daarom geen vriendschappelijke omgang hebben met joden.

Losers

Er staat in de hadith een zeer negatief stukje over joden en de eindtijd. Moslimfundamentalistische groeperingen als Hamas en Hizb ut-Tahrir citeren het daarom graag. “Joden verstoppen zich achter de rotsen en de bomen. Maar de rotsen en bomen roepen: O moslim, o dienaar van God, er is een jood achter mij. Kom en dood hem.” Volgens de verhalen liet Mohammed in Medina alle mannelijke joden van een stam afslachten en alle vrouwen en kinderen tot slaaf maken. Een van de joodse meisjes nam hij als vrouw. In de islamitische verhalen over deze gebeurtenissen ligt de nadruk niet zozeer op de strijd tegen de joden, maar op de makkelijke overwinning die de moslims behaalden. Joden zouden losers zijn, geboren verliezers, en hun machteloosheid zou een straf van Allah zijn.

In de praktijk was de islamitische houding tegenover joden meestal minder extreem negatief dan die van de christenen. Tijdens het kalifaat, het Arabische en later Turkse islamitische rijk, dat werd opgeheven in 1923, werden joden vooral gezien als onbelangrijke losers. Er bestaat geen uitgebreide haatliteratuur die vergelijkbaar is met wat het christendom produceerde. Er was wel haat en minachting, maar er vonden nauwelijks pogroms of boekverbrandingen plaats, en ook werden joden zelden gedwongen zich te bekeren tot de islam. Dat verklaart waarom heel wat joden vluchtten richting Istanboel toen Spanje in 1492 jodenvrij gemaakt werd door de katholieken. In het kalifaat konden joden soms zelfs hoog opklimmen in de hiërarchie, waarbij ze wel even zo gemakkelijk weer uit de gratie konden raken, en bijvoorbeeld verdacht worden gemaakt.

Gele vlekken

Volgens de islamitische wetgeving die in de periode van het kalifaat gold, de sharia, waren joden tweederangs burgers, ook wel dhimmies genoemd. Dhimmies hebben geen enkel recht, zelfs niet het recht op leven, tenzij ze de speciale dhimmie-belasting betaalden, de jizya. Joden mochten volgens de sharia ook geen land in eigendom hebben. Dat is overigens een van de redenen waarom Hamas Israël van de kaart wil vegen. Joden mochten nooit moslims benadelen, niet spotten met Mohammed of de koran, geen nieuwe synagogen bouwen of oude restaureren, en als ze binnen zongen, mocht dat buiten niet te horen zijn. En bij begrafenissen mochten ze niet in het openbaar huilen.

In rechtszaken mochten joden niets zeggen, kregen ze hogere straffen en was hun leven minder waard. De moord op een jood werd minder zwaar of zelfs helemaal niet bestraft. Verder mochten joden geen wapens dragen, geen baas zijn van moslims, geen moslimslaven hebben en niet Arabisch schrijven. Voorts was in veel perioden heel precies van top tot teen voorgeschreven hoe joden gekleed moesten gaan.

Marokkaanse jood in een voorgeschreven dracht, vlak voor de Tweede Wereldoorlog *

Er bestonden voorschriften over de vorm, de kleur en de stof van joodse kleding. Joden moesten herkenbaar zijn en soms moesten ze daarom gele vlekken op hun kleding dragen. Dat voorschrift werd later overgenomen door de pausen en nog weer later door de nazi’s. Gele merktekens waren een van de weinige dingen waar christelijke antisemieten niet zelf op gekomen zijn.

Volgens de sharia mochten de huizen van joden niet hoger zijn dan die van moslims, en moesten ze meestal geel geverfd worden. Joden mochten ook niet rijden op paarden, alleen op ezels, en dan nog buiten de stad. Wanneer ze op straat liepen moesten ze snel doorlopen en niet opkijken. Moslims moesten ze aan de onzuivere kant (links) passeren, en op scheldpartijen mochten ze niet reageren.

Europese invloed

Met de opkomst van het kolonialisme begon de moslimwereld elementen van het christelijke antisemitisme over te nemen. In de negentiende eeuw trokken de eerste christelijke missionarissen vanuit Europa naar het Midden-Oosten. Ze introduceerden daar direct allerlei christelijke antisemitische mythen, zoals bijvoorbeeld die van de joodse rituele moorden. Zodoende braken al kort na de komst van missionarissen naar Syrië daar de eerste pogroms uit.

Begin twintigste eeuw bereikten nationalistische ideologieën de islamitische wereld. Nationalisme gaat vaak gepaard met jodenhaat. Joden worden door veel nationalisten beschouwd als een soort ontworteld anti-“volk”, een vreemde eend in de bijt, een groep die alles belichaamt wat het zo geliefde eigen “volk” niet zou zijn. Juist omdat ze er niet bij zouden horen, werden Joden vaak aangezien voor collaborateurs met de koloniale onderdrukkers uit Europa. Overigens waren zeker niet alle bevrijdingsnationalisten in die tijd antisemitisch.

Moslim SS

Ook in Turkije kwam indertijd antisemitisme voor. Zo zagen sommige van zijn tegenstanders Atatürk aan voor een jood omdat hij in 1923 een einde maakte aan het kalifaat, het islamitische Turkse rijk.

Atatürk

Ook tijdens de burgeroorlog van de jaren 70 meenden sommigen dat de joden achter de onrust zaten. Ze zouden zo de Turkse natie kapot willen maken en de macht willen overnemen.

Voor, tijdens en ook na de Tweede Wereldoorlog wisten de Duitse nazi’s veel invloed te verwerven in het Midden-Oosten. Ze trachtten de koloniale macht van de Fransen en de Engelsen te ondermijnen. Hun raciale antisemitisme en hun plannen voor een totale uitroeiing van alle joden vielen bij sommigen in het Midden-Oosten in goede aarde. Zo onderhielden de nazi’s goede banden met onder meer Amin al-Husseini, de mufti van Jeruzalem.

De mufti met Hitler

Als geestelijk leider van de derde belangrijkste stad van de islam, had al-Husseini veel invloed in het Midden-Oosten. Hij hielp de nazi’s bij het oprichten van een speciale moslim SS-divisie en verklaarde alle joden dood te willen hebben.

De mufti met Himmler

En dat was dus lang voor de oprichting van Israël. Na de oorlog vluchtten veel nazi-leiders naar het Midden-Oosten, waar ze vaak in een gespreid bedje terecht kwamen. Vooral in Egypte hadden voormalige leiders van het Derde Rijk lange tijd veel invloed. Hun antisemitische ideologie vond gretig aftrek.

Vandaag de dag zijn moslimfundamentalisten de belangrijkste kracht in het Midden-Oosten. Die tonen zich vaak uiterst antisemitisch, en hebben wat dat betreft veel overgenomen van de nazistische ideologie. Overal zien de fundamentalisten de hand van de joden in. Zo zouden joden verantwoordelijk zijn voor het feminisme, progressieve veranderingen binnen gezinnen en afbrokkelende mannenmacht. Maar ook voor de modernisering, de secularisering, de democratie, de wetenschap en het kosmopolitisme. Stuk voor stuk progressieve zaken waar de conservatieve fundamentalisten niets van moeten hebben. De vermoorde Hamas-leider Sjeik Yassin beweerde bijvoorbeeld dat de joden achter alle oorlogen en linkse revoluties zouden zitten.

Yassin

Kortom, alles wat progressief is en wat vooruitgang brengt, wordt automatisch gekoppeld aan de hoofdvijand Jood en daarmee verdacht gemaakt.

Eerste cartoon uit een serie cartoons over Marx. Hij wordt door joodse engelen op de wereld gezet om verderop in de serie onrust te gaan zaaien.

Linkse mensen worden in de fundamentalistische propaganda steevast tot joden gebombardeerd, en dus tot zonen (en dochters) van de duivel. Zo kan antisemitisme een hele samenleving in de greep houden. Overigens maken de moslimfundamentalisten geen enkel onderscheid meer tussen Joden en Israëliërs, en van bekeerde joden zeggen ze dat het hoe dan ook joden blijven, vergelijkbaar met een rassenleer.

Alledaags antisemitisme

In het Midden-Oosten is antisemitisme inmiddels iets heel normaals geworden, iets alledaags. Antisemitisme is te vinden in de mainstream media, en niet alleen in marginale blaadjes, zoals in Nederland. Er is nauwelijks een voorstelling van te maken: antisemitisme in films kranten, soaps, muziek, schoolboeken, universiteiten, en ga zo maar door. Vertaalde edities van “Mein Kampf” en “De protocollen van de wijzen van Zion” zijn bestsellers. De ontkenning van de Holocaust is niet verboden, maar wordt juist bejubeld. De revisionist Garaudy kreeg in Egypte een staatsprijs en de Iraanse president Ahmedinejad schreef in 2006 een cartoon-wedstrijd uit over de Holocaust.

Er zijn dagelijks antisemitische hypes in de media. Een paar voorbeelden. Joden zouden geilmakende kauwgom onder moslimvrouwen verspreiden, waardoor die zich vrijer gaan gedragen en vreemd zouden gaan. Joden zouden achter de vogelgriep zitten. Ook zouden ze aids hebben uitgevonden. Joden zouden het drinkwater vergiftigen en elkaar waarschuwen voor aanslagen, zoals die van 9/11, Londen en andere plaatsen. Uit die voorkennis zou blijken dat joden de hand in de aanslagen hadden. Soms is het zelfs lachwekkend. Zo werd in 2006 op de Iraanse tv verklaard dat de tekenfilms over Tom en Jerry gemaakt zouden zijn door de jood Walt Disney, om de wereldbevolking ervan te overtuigen dat Hitler ongelijk had toen hij joden met muizen vergeleek die vernietigd zouden moeten worden. Maar Walt Disney was helemaal geen jood. Hij was een conservatieve christen. Ook sprak Hitler niet van muizen, maar van ratten. En daarbij zijn Tom en Jerry geen creatie van Disney, maar van het duo Hanna en Barbara. In antisemitische cartoons uit de islamitische wereld komen steeds dezelfde traditionele thema’s terug. Hier een vrij willekeurige selectie uit duizenden en duizenden cartoons die regelmatig in Arabische kranten te vinden zijn. (Met dank aan de collectie van Hans Jansen, de theoloog)

De jood als octopus De jood als slang

De joodse slang schrijft fitna (burgeroorlog). Joden zouden achter interne tegenstellingen binnen de Arabische wereld zitten.

Joodse slangen vormen de vlag van de VS

"Vrede". Groene moslimhand en joodse slangenhand.

De joden als godsmoordenaars

Let op de doornenkroon.

Een joods-Amerikaanse pijl treft een gekruisigde vrouw. Joden met grote neuzen kijken verlekkerd toe.

Israëlische tanks belagen Palestijns kerstkind

Joden die bloed drinken

Cartoon uit India

Joden trekken achter de schermen aan de touwtjes

Joden als spin het web. Het symbool van de sleutel komt in veel cartoons voor. De sleutel van het land mag niet in handen zijn van joden, en moet dus weer worden toegeëigend door de moslims. Met andere woorden: Israël moet vernietigd worden.

Joden die mensen en vooral kinderen eten

In het onderschrift van deze cartoon wordt gesproken van koshere zwarten.

Baby jager

Joden, Amerikanen (en Hitler?) eten samen kinderen

Joden en abortus

Moslimfundamentalisten zijn tegen abortus. Maar in het geval van de VS die een wereldverslindende jood baart, adviseren ze toch maar om van het recht op vrije abortus gebruik te maken.

Joden zouden niet alleen vrouwen en kinderen pakken, maar ook ongeboren foetussen.

Joden zijn ratten

Joodse ratten in het Palestijnse huis

Joden zijn kapitalisten en handelaars

Handelaren in de dood

Joden willen de wereldheerschappij Joden zijn duivels De joden zijn zelf nazi’s

Deze cartoon doet door de vergelijking van Auschwitz met Gaza af aan de schaal van de Shoah.

Joden zijn pedofielen

Onderschrift luidde zoiets als: Weten jullie dat pedofilie volgens de Talmoed toegestaan is?

Joden zijn leugenaars en dieven

Dievengilde

En tot slot zijn er de cartoons die Israël dreigen met de totale vernietiging Tenslotte

Samen met de aanwezigen werd besproken welke antisemitische elementen er te zien zijn in deze cartoons.

Cartoon uit de burgeroorlog na de Russische revolutie. Communistenleider Trotsky wordt door de "witten"(de anti-communisten) afgebeeld als joodse duivel die massamoorden pleegt.

Relief met joden die bij een zwijn drinken, nog steeds te zien op veel Duitse kerken. Let op de hoeden.

Joodse geldhandel, let op de neuzen en de hoeden.

Joden prikken in hosties.

Joden tappen kinderbloed

Ook werd gevraagd werd uit welke hoek deze twee vergelijkbare cartoons kwamen: Antwoord:

Duitsland, 1876

Arabische wereld, van recente datum

En uit welke hoeken komen deze drie cartoons? Antwoord:

Arabische wereld, recent

Boekcover van een Franse uitgave van "De Protocollen van de wijzen van Zion" uit 1934

Cartoon van een pamflet van de anti-globaliseringsbeweging uit 1998. Op de papieren in de hand van de cowboy staat: "Freetrade agreements", op zijn zadel "MAI", de naam van een vrijhandelsverdrag. Let ook op zijn neus.

Terug