Het dwangarbeidcentrum onbeheersbaar maken

De strijd tegen het Leidse dwangarbeidcentrum gaat door. Na het succes van de acties van 1 en 2 mei gaat Doorbraak de komende maanden wat meer nadruk proberen te leggen op het ondermijnen van de beheersbaarheid in het centrum.

This text in English

Op 1 mei organiseerde Doorbraak voor het tweede opeenvolgende jaar een Dag van de Arbeid-viering op het plein voor het Leidse dwangarbeidcentrum DZB. Tot onze verbazing gaf de directie twee uur voor ons feestje onverwacht alle dwangarbeiders de rest van de dag vrij. De meesten vertrokken begrijpelijkerwijs direct naar huis. Slechts een enkeling bleef achter voor de viering. Met het jaarlijkse feestje willen we dwangarbeiders een hart onder de riem steken, en de bestaande contacten met hen verder uitbouwen. Dat lukte dus niet die dag. Maar het afdwingen van een dag vrij voor alle dwangarbeiders was wel een kleine overwinning. Voor die vrije dag werden we door diverse dwangarbeiders bedankt. We besloten het de dag erop nog eens over te doen. Het was een win/win-situatie: óf de dwangarbeiders zouden weer een dag niet gratis hoeven te werken, óf we konden eindelijk samen de 1 mei vieren. Had de directie weer vrij gegeven, dan hadden we er de volgende dag vanzelfsprekend weer gestaan en was de dwangarbeid in Leiden de facto afgeschaft geweest. Dat zag de directie natuurlijk niet zitten, en daardoor konden we de tweede dag eindelijk onze Dag van de Arbeid vieren.

Op de eerste actiedag kwam DZB-adjunct-directeur Rob van Rijn persoonlijk naar buiten om poolshoogte te nemen. Hij beweerde toen dat de vrije dag niets met de viering van doen had. “DZB plots vrij op 1 mei”, kopte het Leidsch Dagblad. “Dat was om interne redenen”, had Van Rijn ook tegen de krant gezegd. “Het heeft niets met Doorbraak te maken.” Verder wilde hij er niets over kwijt, meldde de krant nog. Ook zijn baas, de verantwoordelijke CDA-wethouder Jan-Jaap de Haan, werd nog even aan het woord gelaten. Die erkende echter dat de werkende werklozen wel degelijk naar huis waren gestuurd vanwege de Doorbraak-actie. “Niet omdat DZB het gesprek met de demonstranten uit de weg wilde gaan, maar omdat de leidinggevenden zich niet meer in staat voelden tot leiding geven.”

Afleidingsmanoeuvre

Op 3 mei wijdde de krant nogmaals een artikel aan de vieringen bij het centrum. De wethouder noemde daarin “de methoden” van Doorbraak “verwerpelijk”. Hij doelde op het werpen van ballen tegen portretten van DZB-medewerkers, en zei dat hij overwoog om aangifte te gaan doen. Dat zou hij vorig jaar ook al gedaan hebben, maar toen heeft Justitie er in ieder geval niets mee gedaan. “Ik heb geen idee waarmee we ze zouden beledigen, maar laat de gemeente maar weer aangifte doen”, zo citeerde de krant ons antwoord, want “dat is koren op de molen voor actievoerders”.

“Tijdens demonstraties noemen zij leidinggevenden van DZB ‘kampbewaker’. Dat is onacceptabel”, beweerde De Haan ook in het artikel. Maar Doorbraak heeft in werkelijkheid het woord kamp nooit gebruikt. “Wij houden ons verre van vergelijkingen met het fascisme. We gebruiken wel het woord ‘bewaker’, want zo noemen de arbeiders dat zelf. We zijn heel precies met de woorden die we gebruiken”, aldus onze repliek in het artikel.

De Haan zei verder nog: “Wij respecteren het recht om te demonstreren, maar ze richten het aan het verkeerde adres.” Doorbraak is echter met de acties wel degelijk aan het goede adres: het zijn immers de DZB-medewerkers die dag in dag uit mensen dwingen om zonder betaling te werken. De Haan: “Ze mogen mij als wethouder aanspreken, maar moeten niet ambtenaren met naam en toenaam noemen.”. Doorbraak: “Wij noemen ambtenaren bij naam en toenaam omdat werklozen tijdens rollenspelen en cursussen ook alles op tafel moeten gooien.” De Haan: “In de raadszaal heb ik ze nooit gezien.” Maar dan had hij niet goed opgelet, zo bleek ook uit ons daaropvolgende antwoord: “Op 17 februari 2011 hebben we ingesproken in een commissievergadering. Bij de ingang van het stadhuis deelden we folders uit.” Al met al een positieve berichtgeving, waarin de wethouder alle zeilen moest bijzetten om het vooral maar niet over de dwangarbeid zelf te hoeven hebben.

Open brief

Tijdens de twee acties was DZB-directeur Bas van Drooge op vakantie. Daarom hebben we hem drie weken later nog een open bedankbrief gestuurd. De integrale tekst:

“Beste Bas van Drooge,

Hopelijk heb je een fijne vakantie gehad. Helaas heb je wel een leuk feestje gemist! Je hebt waarschijnlijk al wel het een en ander gehoord over ons feestje, op 1 mei voor de deur bij jouw De Zijl Bedrijven (DZB). Met deze brief willen wij jou en de rest van de directie heel erg bedanken voor de vrije dag die jullie de dwangarbeiders op 1 mei plotseling gegeven hebben. De eerste mei is, zoals jullie weten, voor velen wereldwijd een betekenisvolle dag. Een dag waarop arbeiders hun strijd en hun opgebouwde arbeidsrechten vieren. Helaas worden deze arbeidsrechten in Nederland door onder meer dwangarbeid flink ondergraven. Daarom juichen wij het toe dat adjunct-directeur Rob van Rijn het die dag nodig achtte om vlak voor ons feestje alle dwangarbeiders vrij te geven.

Van Rijn deed zelf korte tijd ook even mee aan ons feestje, en speldde ons toen op de mouw dat hij de dwangarbeiders om interne redenen naar huis had gestuurd. Tegen het Leidsch Dagblad verklaarde hij even later ook: “Het heeft niets met Doorbraak te maken”. Maar gelukkig toonde jouw baas, wethouder Jan-Jaap de Haan, zich oprechter. Hij gaf in dezelfde krant eerlijk toe dat “de leidinggevenden zich niet meer in staat voelden tot leiding geven”. Via de paniekreactie op ons feestje hebben jullie alle ‘werklozen’ laten zien hoe wankel jullie positie kennelijk is, hoe makkelijk jullie dwangregime feitelijk te verstoren is. Voor dat signaal zijn we jullie dankbaar, want het geeft iedereen die met ons strijdt tegen de ontduiking van het minimumloon en de verkwanseling van arbeidsrechten extra moed en hoop. Volgend jaar weer ‘1 mei, iedereen vrij’?”

Tot zover de brief. De dagen daarop hebben we ons schrijven vanzelfsprekend ook verspreid onder de dwangarbeiders. Degenen die we erover spraken, konden de humor wel waarderen.

Destabiliseren

Belangrijker dan het loze geklets over zijn ambtenaren, was natuurlijk De Haans erkenning dat “de leidinggevenden” de controle dreigden kwijt te raken. Als een klein feestje in de pauze al funest kan zijn, dan opereren de “leidinggevenden”, oftewel de bewakers op de werkvloer, kennelijk altijd op het randje van onbeheersbaarheid. Men weet natuurlijk dondersgoed dat er veel woede en frustratie heerst onder de dwangarbeiders. Dat is het gevolg van het continue disciplineringsproces waaraan ze worden blootgesteld, van het gevoel volkomen onrechtvaardig en onrechtmatig te worden behandeld. Het dagelijks kleineren en tegelijk verhinderen dat de woede en frustratie die daaruit voortkomen openlijk opspelen en tot ontploffing komen, vereist van de leiding een voortdurend koorddansen. Kennelijk was de inschatting dat het 1 mei-feestje het wankele evenwicht kon verstoren.

In de omgang met Doorbraak en de dwarsliggende dwangarbeiders kiest het centrum waarschijnlijk om die reden steeds voor dezelfde strategie: het directe conflict uit de weg gaan. Doorbraak-activisten mogen daarom niet meer naar binnen om in de kantine met dwangarbeiders te komen praten. Werkloze Doorbrakers hoeven niet te dwangarbeiden: ze worden actief van de werkvloer geweerd om te voorkomen dat ze daar aan het organiseren slaan. De leiding probeert bijna wanhopig om de dwangarbeiders uit de buurt van Doorbraak-activisten te houden, en schuwt daarbij zelfs waarschuwende gesprekken en intimidatie niet. Daarom kregen de dwangarbeiders dus op 1 mei vrij, en de leiding mikte er daarbij op dat de dagelijkse frustratie zo groot zou zijn dat de meesten geen minuut langer dan nodig op het centrum zouden blijven.

Op een afstand houden

Bij ons Leidse experiment tegen dwangarbeid staat het organiseren en het zoeken naar aanknopingspunten voor concrete strijd centraal. Door ons voortdurend op afstand te houden, zorgt het dwangarbeidcentrum ervoor dat die doelen niet snel naderbij komen. Maar dat op afstand houden leidt tegelijkertijd wel tot concrete successen: onder meer vrijstellingen van dwangarbeid voor politiek actieve werklozen en nu dus een vrije dag voor alle dwangarbeiders. Met het oog op het delen van onze ervaringen met andere linksen geven we steeds veel openheid over onze strategieën, komende activiteiten en evaluaties. Diezelfde openheid biedt de leiding van het centrum natuurlijk ook voortdurend de kans om op onze activiteiten te anticiperen, om ons zo nieuwe successen toe te staan of ruimte te bieden voor organisatie en concrete strijd. Minimaal maakt het hen zenuwachtig en dat komt de stabiliteit en beheersbaarheid niet ten goede. Het lijkt er zo een beetje op dat die vrije 1 mei een soort paniekbesluit is geweest.

Met de minimale middelen en menskracht die radicaal-links heeft, is het moeilijk om werkelijke invloed uit te oefenen op het regeringsbeleid rond dwangarbeid. Veel steun is er niet van politieke partijen en de bonden. Zelfs de in dit geval meest sympathieke, zoals de SP en de FNV, kunnen vaak drie maanden dwangarbeid nog wel billijken, zo blijkt steeds weer. Ook lokaal in Leiden hebben we weinig mogelijkheden, aangezien de bonden nauwelijks actief te krijgen zijn en de SP als collegepartij instemt met de dwangarbeid. Het enige dat ons momenteel rest, is concrete strijd tegen het dwangarbeidcentrum, waarbij we mikken op het onbeheersbaar maken ervan, en het onttrekken van zoveel mogelijk werklozen aan het regime van de dwangarbeid. We blijven tegen het centrum aan duwen, tot ze niet meer kunnen meegeven, en er een gevecht op gang komt dat leidt tot tegenmacht en publiciteit. En wanneer we ter plekke eenmaal enige macht van onderop hebben opgebouwd, dan kunnen we verder kijken. Ondertussen steunen we natuurlijk waar mogelijk ook protesten tegen dwangarbeid in andere steden en op landelijk niveau. En we zullen steeds proberen om de lokale politiek voor de voeten te lopen, iets waar we rond de komende gemeenteraadsverkiezingen voldoende kans voor zullen krijgen.

Aanwezigheid

We hebben na 1 en 2 mei twee bijeenkomsten georganiseerd met dwangarbeiders, voormalige dwangarbeiders, andere werklozen en sympathiserende werkenden. De meeste dwangarbeiders bleken echter niet zo gewend om te vergaderen en hebben ook weinig zin om na weer zo’n emotioneel slopende dag dwangarbeid er ook ’s avonds weer mee bezig te zijn. Ze denken volkomen begrijpelijk in hun vrije tijd liefst zo weinig mogelijk aan hun dwangarbeid. Een formele organisatie, een officieel Leids comité Dwangarbeid Nee, zit er daarom voorlopig niet in. Maar wat niet is kan nog komen, want er komen steeds nieuwe werklozen bij, en wie werk vindt is dat vaak net zo makkelijk weer kwijt. Maar voorlopig organiseren we geen bijeenkomsten meer in ons kantoor.

Wel willen we nog meer dan voorheen op het plein voor het centrum aanwezig zijn om met dwangarbeiders te praten. We gaan actief ook andere mensen uitnodigen om mee te komen, werklozen, werkenden, iedereen. De gesprekken ter plekke zijn tot nu toe steeds het meest vruchtbaar en inspirerend geweest voor iedereen. Daar worden nieuwe ideeën bedacht, daar worden afspraken gemaakt, daar wordt gescholden op de leiding en gelachen bij het bedenken wat we zouden kunnen uithalen. Buiten op een bankje in de zon, of aan de rand van het plein, waar gerookt mag worden, daar gebeurt het. Daar bestaat bij tijd en wijle een gezamenlijke sfeer van opstandigheid en zelfrespect, een sfeer die we willen uitbreiden en collectiever maken, waar we meer mensen mee willen laten kennismaken. Een sfeer waaruit op den duur zeker ook authentieke aanzetten tot organisatie zullen voortkomen, organisatie waarvan de noodzaak dan echt door iedereen gevoeld wordt.

We hebben de afgelopen weken ter plekke stapje voor stapje een paar actiepunten voor de komende tijd ontwikkeld. Dwangarbeiders gaan proberen aan te vechten dat ze vaak veel langer dan de door de gemeente zelf voorgeschreven zes weken moeten dwangarbeiden. Er komt wellicht een standaard-verzoekschrift tot stopzetting na zes weken, dat dwangarbeiders onderling kunnen doorgeven. Volgens de wethouder zijn die zes weken er overigens voor “de leiding”, zodat die kan kijken of een ‘werkloze’ kan werken, en wat zijn of haar probleem is. Want het kan in de ogen van de beleidsmakers natuurlijk niet aan de economische situatie of de politieke keuzen voor bezuinigingen liggen dat mensen hun baan verliezen. Maar als de leidinggevenden daar in sommige gevallen vele maanden of zelfs een jaar voor nodig lijken te hebben, dan wordt het misschien tijd om hen zelf eens aan een functioneringsonderzoekje te onderwerpen, van onderop wel te verstaan.

Daarnaast hebben sommige dwangarbeiders buttons en t-shirts gevraagd met Doorbraak erop en de leus “Zet de wereld op zijn kop, organiseer van onderop”. Zodat ze de leiding kunnen irriteren zonder dat ze iets hoeven te zeggen en daardoor gekort kunnen worden. Zo zou het protest voortdurend zichtbaar aanwezig kunnen zijn op de werkvloer, en wordt “de leiding” er voortdurend aan herinnerd dat dwangarbeid niet normaal is. Eventueel ingrijpen door de bewakers tegen deze symbolen zouden we natuurlijk aangrijpen voor concrete strijd en solidariteit met de benadeelden. Zo kunnen we de beheersbaarheid voortdurend blijven ondermijnen.

Wil je meer weten over hoe we de afgelopen tweeënhalf jaar te werk zijn gegaan? Hieronder een lijst van maar liefst 44 artikelen die samen een goed beeld geven van wat we gedaan en gezegd hebben in het kader van ons strijdexperiment.

Eric Krebbers

Voortgangsrapportages van het Leidse strijdproject
– “Werken aan een platform tegen de bezuinigingen” (11 januari 2011)
– “De strijd tegen de Leidse dwangarbeid” (4 januari 2012)
– “Doorbraak in Leiden: ‘Al doende leert men organizen’” (16 januari 2012)
– “Dwangarbeid voor Leidse werklozen niet langer ‘normaal’” (8 juni 2012)
– “Leids strijdexperiment tegen dwangarbeid werpt eerste vruchten af” (8 oktober 2012)
– “Directe actie als aanvulling op organizing?” (9 mei 2013)
– “Het dwangarbeidcentrum onbeheersbaar maken” (21 juni 2013)

Dossier dwangarbeid in Leiden
– “Dossier dwangarbeid in Leiden deel 1: het regime” (2 mei 2012)
– “Dossier dwangarbeid in Leiden deel 2: de dwangarbeiders” (3 mei 2012)
– “Dossier dwangarbeid in Leiden deel 3: de profiteurs” (4 mei 2012)
– “Dossier dwangarbeid in Leiden deel 4: de bobo’s” (7 mei 2012)
– “Dossier dwangarbeid in Leiden deel 5: het onderzoek” (8 mei 2012)

Ervaringen van dwangarbeiders en andere werklozen in Leiden
– “Noisejob: Gladiator” (30 april 2012)
– “Zonder papieren: Deportatie, racisme en dwangarbeid” (9 november 2013)
– “Noisejob: Wegens zes euro voor de leeuwen gegooid” (30 april 2013)
– “In verzet tegen het schrikbewind van een Leidse reïntegratie-ambtenaar” (18 juni 2013)

Inspreekronde Leidse gemeenteraad
– “Doorbraak spreekt zich uit tegen dwangarbeid voor werklozen” (14 februari 2011)
– “Stop de dwangarbeid voor werklozen, ook in Leiden” (18 februari 2011)
– “Ambtenaren straks vervolgd wegens het opleggen van dwangarbeid aan bijstandsgerechtigden?” (18 februari 2011)

Kritiek op onderzoek en voorstellen Leidse SP en PvdA
– “Kritisch rapport SP en PvdA over Leidse dwangarbeid gaat principiële vragen uit de weg” (28 augustus 2012)
– “‘Dwangarbeid light’ met de Leidse SP en PvdA?” (19 september 2012)
– “‘Regie over het eigen leven’ via dwangarbeid?” (24 september 2012)

Leidse acties en bijeenkomsten
– “Doorbraak in actie tegen opening Leids dwangarbeidcentrum” (7 november 2011)
– “Cliëntenraad-bijeenkomst blijkt eenrichtingsverkeer van bovenaf” (21 november 2011)
– “Leiden: actie tegen sociale kaalslag” (6 februari 2012)
– “Kennisquiz en ballenwerpen tegen de sociale kaalslag” (15 februari 2012)
– “Actiequiz ‘Bekogel de bestuurders’” (16 februari 2012)
– “Leidse dwangarbeiders vieren Dag van de Arbeid” (1 mei 2012)
– “Leids succes: uit angst voor 1 mei-viering geeft dwangarbeidcentrum plots een dag vrij” (1 mei 2013)
– “Ook tweede viering Dag van de Arbeid in Leiden zeer geslaagd” (2 mei 2013)
– “Bijeenkomst tegen dwangarbeid” (14 mei 2013)

Argumenten voor actievoerders
– “Dwangarbeid is niet te verkopen” (3 januari 2012)
– “Verdringing brengt ieders inkomen en levensplezier in gevaar” (27 februari 2013)

Translokale inspiratie
– “Franse werklozen-activisten vertellen over hun strijd” (14 maart 2012)
– “Laten zien dat de collectieve oplossing beter is dan de individuele houding” (19 maart 2012)
– “Frankrijk: is je dossier geblokkeerd? Geef gratis koffie!” (27 maart 2012)
– “‘Hoe vaak mag ik seks hebben voordat ik word gekort op mijn uitkering?’” (2 april 2012)
– “Grote opstanden beginnen in de dagelijkse strijd” (14 mei 2012)
– “Militant onderzoek en organizing van werklozen in Berlijn” (10 mei 2012)
– “Wij wilden de rollen een keer omdraaien” (4 maart 2013)
– “Duitsland: militant onderzoek bij het Jobcenter in Berlijn-Neukölln” (18 april)
– “Leiden en Amsterdam: bijeenkomsten met Berlijnse activisten over werklozenstrijd” (22/23 juni 2013)

Leidse nieuwsberichten
– “Gemeente Leiden steelt van bijstandsgerechtigden om tekorten te dekken” (31 oktober 2011)
– “Leidse PvdA keurt dwangarbeid af en stemt ermee in” (8 december 2011)