Karig minimabeleid van de gemeente Amsterdam moet op de schop

Gisteren besteedde Het Parool met het artikel “Amsterdamse regeling voor toeslagen minima deugt niet” aandacht aan de perikelen rond het krenterige minimabeleid van de gemeente Amsterdam. Begin april heeft advocaat Marc van Hoof voor een cliënt een rechtszaak gevoerd over de individuele inkomenstoeslag. In zijn uitspraak van 5 april stelde de rechtbank de gemeentelijke verordening over de individuele inkomenstoeslag buiten werking. De gemeente moet zijn huiswerk gaan overdoen, maar lijkt daar bijzonder weinig zin in te hebben. Als Bijstandsbond zijn wij daarom de druk aan het opvoeren, samen met onze achterban van bijstandsgerechtigden.

In de verordening over de individuele inkomenstoeslag staat dat alleen armen met schulden in aanmerking komen voor een toeslag in de vorm van een VVV-bon, en binnen deze groep bovendien alleen nog maar degenen die met succes een schuldsaneringstraject doorlopen. Enkel de schuldhulpverlener kan die toeslag dan aanvragen. De cliënt van Van Hoof stelde zich op het standpunt dat de verordening in strijd is met de Participatiewet. Tot 2015 bestond er een rijksregeling voor de langdurigheidstoeslag, waarbij alle langdurige minima enige honderden euro’s per jaar kregen om het verlies in koopkracht vanwege de bezuinigingen enigszins te compenseren. Bij de invoering van de Participatiewet op 1 januari 2015 werd die rijksregeling afgeschaft. De mensen die langdurig op een minimuminkomen zaten, dreigden er daardoor honderden euro’s per jaar op achteruit te gaan.

Daarom besloot de regering bij de invoering van de Participatiewet de gemeenten extra geld te geven om op basis van individuele beoordeling de mensen met een minimuminkomen toch een compensatie te geven. Categoraal beleid (automatische toekenning op basis van enkele groepskenmerken) werd verboden. Maatwerk was de slogan. De Amsterdamse verordening over de langdurigheidstoeslag, individuele inkomenstoeslag genoemd, betekende echter dat veel minima er financieel erg op achteruit gingen. Een Amsterdamse bijstandsgerechtigde vond dat niet eerlijk en stapte naar de Amsterdamse rechtbank, die hem gelijk gaf. Volgens de rechter is er op de manier van de Amsterdamse verordening inderdaad sprake van verboden categoraal beleid met betrekking tot de inkomenstoeslag. Iedereen moet namelijk de toeslag kunnen aanvragen en die aanvragen moeten vervolgens individueel worden beoordeeld. De rechter sprak uit dat de aanvraag van de cliënt opnieuw in behandeling moet worden genomen en individueel moet worden beoordeeld.

Oproep

Als Bijstandsbond hebben wij daarop de mensen die ervoor in aanmerking denken te komen, opgeroepen om de toeslag alvast aan te vragen, in afwachting van een nieuwe gemeentelijke verordening. Immers, volgens de wet moeten al die aanvragen in behandeling worden genomen. De afgelopen zes weken speelde zich vervolgens het tafereel af dat, via welke weg mensen de toeslag ook aanvroegen, per brief, mail of telefonisch, ze steeds te horen kregen dat de toeslag alleen voor mensen in de schuldsanering is bedoeld. Daarbij werd gerefereerd aan de inmiddels door de rechter buiten werking gestelde verordening. Verder bleken de ambtenaren van niets te weten. De uitspraak van de rechter was door de top van de gemeentelijke dienst Werk, Participatie en Inkomen niet aan de rest van het personeel doorgegeven. En de gemeenteraad wist ook van niets. Geen enkele aanvraag werd in behandeling genomen, ook niet van de man die de rechtszaak had gewonnen. De gemeente saboteerde dus de rechterlijke uitspraak. Maar men besefte wel dat, als men één zaak in behandeling zou nemen, men ook alle andere aanvragen in behandeling moest nemen. De mensen die telefonisch een toeslag wilden aanvragen, kregen te horen dat ze er niets van begrepen en dat de ambtenaar veel beter wist hoe het zat. Veel bijstandsgerechtigden voelden zich daardoor beledigd. “Je wordt weer neergezet als een nitwit in de bijstand die er niets van begrijpt”, aldus een van hen.

Klachten

Wij hebben daarop velen geadviseerd om een klacht in te dienen. Dat is ook gebeurd. Aanvankelijk stelden de gemeente-ambtenaren zich bijzonder vriendelijk en welwillend op. Het zou worden uitgezocht en meerdere klachten werden in behandeling genomen. Maar deze week niet. Steeds een in gesprekstoon, volkomen onbereikbaar geworden, al dagenlang. Nu al zeven weken heeft de gemeente niets van zich laten horen. De uitvoerende ambtenaren wisten van niets en verwezen naar de oude regeling. Uit intern overleg en wandelgangengesprekken met beleidsmakers blijkt echter duidelijk dat de top van de uitvoeringsorganisatie en SP-wethouder Arjan Vliegenthart precies op de hoogte waren van de gang van zaken. Men heeft er bewust voor gekozen om eenvoudigweg niet te reageren. Wat betreft de cliënt die de rechtszaak heeft gevoerd, gaan wij volgende week de achtste week in. En de gemeente moet binnen acht weken reageren. Wij hebben al publiekelijk aangekondigd dat, als die acht weken zijn verstreken, wij de gemeente in gebreke gaan stellen en een dwangsom gaan eisen. Overigens had de gemeente ook zes weken de tijd om beroep in te stellen, en dat heeft men ook niet gedaan. Die termijn is nu verstreken, dus de uitspraak van de rechtbank is definitief. De verordening is naar de prullenmand verwezen en de gemeenteraad moet een nieuwe aannemen.

Al in een vroeg stadium is ook de Participatieraad in actie gekomen. Men heeft naar aanleiding van de uitspraak van de rechtbank een advies  opgesteld, dat naar het gemeentebestuur gestuurd gaat worden. De raad heeft zelfs geheel uit eigen beweging een ontwerp-verordening opgesteld, die de gemeenteraad zo kan aannemen. Maar twee maanden na de uitspraak van de rechtbank is de kwestie in de gemeenteraad nog steeds niet besproken.

Charitas

In het Parool-artikel reageert een woordvoerder van de gemeente voor het eerst in het openbaar op de gang van zaken: “Amsterdam heeft ervoor gekozen het geld voor de toeslag toe te kennen aan groepen: een VVV-bon voor mensen in de schuldhulp, een collectieve zorgverzekering voor minima en, indien nodig, geld voor de aanschaf van een ijskast of wasmachine. Het toekennen van individuele toeslagen is enorm arbeidsintensief. Dan zou de gemeente een deel van het geld kwijt zijn aan ambtenarentijd. Dat wilden we voorkomen.” Op zich is het lovenswaardig dat men zo weinig mogelijk geld kwijt wil zijn aan uitvoeringskosten. En dat daarom zoveel mogelijk collectieve (categorale) regelingen worden gemaakt. Maar in onze ogen is het beleid doorgeslagen. Door ervoor te kiezen om het schaarse geld te verdelen onder enkele specifieke groepen krijgen duizenden andere minima helemaal niets meer om het in de afgelopen jaren opgelopen verlies aan koopkracht te compenseren, ook niet als ze individueel in een schrijnende situatie zitten.

Bij de inzet voor enkele specifieke groepen is de bijzondere bijstand in feite op slot gegooid. Bijstandsgerechtigden komen nergens meer voor in aanmerking. Volgens de woordvoerder in het Parool-artikel zouden ze een koelkast of een wasmachine kunnen krijgen, maar dat is helemaal niet zo. Intern geven beleidsmedewerkers toe dat de gemeente ervan uitgaat dat, als mensen wat dat betreft vreselijk omhoog zitten, ze een beroep kunnen doen op het Fonds Bijzondere Noden, een charitatieve kerkelijke instelling. Dus de gemeente speculeert erop dat in geval van noodsituaties de charitas maar geheel buiten de wettelijke kaders om de problemen van de rechteloos geworden minima moet oplossen. En ondertussen gaat de pot van de bijzondere bijstand toch voor een groot gedeelte naar uitvoeringskosten. Want uit die pot worden de salarissen betaald van de bewindvoerders van mensen met schulden. Sommige mensen schijnen zelfs twee bewindvoerders te hebben.

Chronisch zieken en gehandicapten

De laatste zes jaar is er vreselijk bezuinigd op het inkomen van chronisch zieken en gehandicapten, onder meer door de afschaffing van de Wet Tegemoetkoming Chronisch Zieken (WTCG), de invoering van hogere eigen bijdragen en andere maatregelen. Velen zijn er financieel op achteruitgegaan, soms wel duizenden euro’s, zo heeft het Nibud berekent. Ook in Amsterdam zijn de regelingen voor chronisch zieken en gehandicapten de afgelopen jaren verslechterd. Het water staat velen tot de lippen. Ook in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) zijn bezuinigingen doorgevoerd. Zo zijn woningaanpassingen uit het pakket gehaald (ook met het argument van de uitvoeringskosten) en de acties van de canta-bezitters toonden aan dat de beoordelingscriteria in het kader van de WMO soms veel te streng zijn.

Wethouder Vliegenthart geeft toe dat de gemeente niet alle rijksbezuinigingen kan compenseren. “We hebben de bezuinigingen gepakt, maar dan wil ik ook beleidsvrijheid”, zegt hij. Dan moet er ook geen propaganda worden gemaakt over de zogenaamd vele mooie regelingen die er dankzij partijen als de SP zouden zijn gekomen. De SP laat het feit dat minima financieel gewoonweg niet kunnen rondkomen nogal ondersneeuwen bij alle juichtonen over wat de partij in Amsterdam zou hebben bereikt. Ook worden er geen openbare noodkreten vanuit de gemeenteraad naar politiek Den Haag gestuurd waaruit duidelijk zou worden dat het roer om moet. VVD-raadslid Marianne Poot begon zelfs een hetze tegen bijstandsgerechtigden door te suggereren dat de gemeente met de toeslagen voor Sinterklaas zou spelen, op basis van volkomen onjuiste berekeningen over de inkomens van werkenden en baanlozen. Laten we wel wezen: de gemeente heeft geld zat. Dat zegt zelfs VVD-wethouder Eric van der Burg. De Participatieraad wijst erop dat Van der Burg heeft gezegd dat er meer dan voldoende geld zit in de pot verkoop van grond. Er wordt namelijk flink verdiend aan de verkoop van grondzaken. Daar zou de inkomenstoeslag voor minima uit betaald kunnen worden. De Participatieraad vraagt om een bedrag van vijfhonderd euro, zowel voor alleenstaanden als voor gezinnen.

Beleidsvrijheid

Bovendien kunnen er vraagtekens worden geplaatst bij de beleidsvrijheid die wethouder Vliegenthart wil, voor zover die al bestaat. Het argument van de uitvoeringskosten speelt daarbij een belangrijke rol. Om misverstanden te voorkomen: wij willen niet dat de verschillende groepen die door het overheidsbeleid worden getroffen, elkaar gaan beschuldigen, in de zin van “jij hebt wat meer dan ik”. Dan weten we zeker dat iedereen minder krijgt. Op basis van solidariteit moeten we discussiëren over het beleid. En daarbij willen we het argument van de uitvoeringskosten nog wel eens ter discussie stellen. Waarom zouden die uitvoeringskosten hoog moeten zijn bij individuele beoordeling? Kan het niet wat minder met de neiging van de bureaucratie om zinloze regeltjesneukerij te ontwikkelen voor de bijstandsgerechtigden? En er zijn meer vragen. Die collectieve ziektekostenverzekering bij Zilveren Kruis bijvoorbeeld, zijn dat geen erg dure afspraken en is er ooit na het opslokken van Agis door Zilveren Kruis naar alternatieve ziektekostenverzekeraars gekeken? Agis had een monopoliepositie in Amsterdam en daar is men gewoon mee doorgegaan, hebben wij de indruk. Wij vragen ons af of men in andere gemeenten, zoals Rotterdam waar men zelfs een verzekering wil maken voor alle Rotterdammers, niet veel betere regelingen heeft.

Piet van der Lende