Leidse wethouder belooft zich aan eigen dwangarbeid-afspraken te houden

Leidse werklozen wordt voortaan expliciet duidelijk gemaakt dat hun voorgeschreven periode van zes weken dwangarbeid alleen nog vrijwillig kan worden verlengd. Dat schrijft CDA-wethouder Jan Jaap de Haan in antwoord op raadsvragen van de SP. Opnieuw een klein succesje op de lange weg naar de volledige afschaffing van dwangarbeid in Leiden. Maar wat is de toezegging waard?

Eind juni bracht Doorbraak dwangarbeider Achmed in contact met SP-raadslid Louk Rademaker. Hoewel er maximaal zes weken voor staan, moet Achmed al een jaar gratis werken voor het Leidse dwangarbeidcentrum DZB. Hij meldde zich ziek en werd vervolgens na een volkomen vernederend gesprek met maar liefst honderd procent gekort op zijn uitkering. Naar aanleiding van zijn gesprek met de gestresste dwangarbeider stelde Rademaker een aantal raadsvragen.

Creatief

In een antwoordbrief erkende de wethouder vorige week dat een aantal “werkzoekenden” inderdaad langer dan zes weken in het dwangarbeidcentrum is blijven werken. Bij een was dat gedwongen, maar de rest zou er “vrijwillig” voor gekozen hebben. Wel gaf hij toe dat uit de “schriftelijke verslaglegging” niet goed meer na te gaan was of “het vrijwillige karakter” van de verlenging “bij de cliënt” steeds “voldoende duidelijk” was geweest. “Het vervallen van de verplichting na zes weken zal daarom opgenomen worden in het afsprakenformulier en het vrijwillig verlengen van een traject zal vastgelegd worden.” Ook zal de beperking van zes weken voortaan mondeling worden benoemd, zo beloofde hij.

Het is bekend dat de wethouder erg creatief is met cijfers. Zo doet hij steevast alsof de “uitstroom”-cijfers van de bijstand uitsluitend betrekking hebben op mensen die een baan hebben gevonden, terwijl een fiks aantal van die uitstromers feitelijk de uitkering uitgepest wordt via de dwangarbeid en andere “drempels”, en zonder inkomen komt te zitten. Ook nu pakt De Haan het weer geniepig aan. Hij komt met cijfers over de werklozen die vanaf 1 januari aan de dwangarbeid zijn gezet. Daarvan zouden er twaalf een verlenging hebben gehad. Maar Achmed, bijvoorbeeld, zit er al vanaf augustus vorig jaar, en zo zijn er wel meer. Die groep dwangarbeiders wordt zo stiekem door de wethouder uit zijn statistieken weggehouden. Doorbraak heeft de afgelopen anderhalf jaar met vele tientallen dwangarbeiders gesproken, en daaruit is gebleken dat een overschrijding van die zes weken-termijn bijzonder vaak voorkomt. Een van de redenen waarom het dwangarbeidcentrum tevergeefs probeert de Doorbraak-activisten weg te houden van de werklozen is om te voorkomen dat dit soort gegevens naar buiten komt. Daarbij wordt zelfs intimidatie en dreiging met geweld niet geschuwd. Het is dan ook niet verstandig om uit te gaan van de cijfers waar de wethouder mee naar buiten komt, het gaat immers om een onbetrouwbaar sujet.

“Vrijwillig”

De invoering van dwangarbeid voor werklozen is een aanval op onze bestaanszekerheid. Raak je werkloos en wil je niet onder het minimumloon werken, dan bestaat er een gerede kans dat je zonder geld komt te zitten. Met de dwangarbeid is er voor werklozen een nieuwe, nog repressievere sfeer geïntroduceerd, een sfeer van permanente dreiging en onzekerheid. Consulenten en bewakers bespieden je en maken verslagen over je bereidwilligheid tot meewerken. Werklozen zijn aan hun willekeur overgeleverd, en dat geeft een ontzettend machteloos gevoel. De vernederende behandeling die Achmed te verduren kreeg van consulent Angelique van Delft was geen incident, maar een structureel ingebakken effect van het instituut dwangarbeid waar alle werkende werklozen mee te maken krijgen. De enige manier om deze misstanden daadwerkelijk tegen te gaan is daarom de complete afschaffing van alle dwangarbeid. Maar die dwangarbeid is juist ingevoerd om werklozen te vernederen en te disciplineren. Nu al weten heel wat werklozen best dat ze maar zes weken hoeven te dwangarbeiden, maar zijn ze te bang om in opstand te komen als hun periode steeds maar weer “stilzwijgend” verlengd wordt. Voor je het weet, word je gekort. Bij zulke machtsverhoudingen bestaat er simpelweg geen “vrijwilligheid”. Wie dat ontkent, staat aan de kant van de bewakers.

Dat is de rauwe werkelijkheid zoals die impliciet ook naar voren komt in de brief van De Haan. Maar dan bezien van bovenaf natuurlijk. In elf van de twaalf gevallen is “verlenging met akkoord of zonder (kenbaar gemaakt) bezwaar van werkzoekende gegaan”, zo schrijft hij. De werkloze houdt zijn mond, durft niet tegen te spreken, dus hij is het ermee eens! De almachtige consulenten blijken niet geïnteresseerd in de wensen en gedachten van ‘hun’ werklozen en vinden het kennelijk niet eens nodig om melding te maken van hun eventuele instemming met een verlenging. Alles dat tegen de dwangarbeider gebruikt kan worden, wordt daarentegen vanzelfsprekend steeds minutieus vastgelegd.

Nieuwe redenen

Bij de invoering en de evaluatie van de dwangarbeid heeft de wethouder steeds verzekerd dat het hem niet om goedkope arbeidskrachten gaat voor productiewerk. Nee, het gaat erom dat de bewakers en de consulenten de dwangarbeiders voor zes weken kunnen observeren om na te gaan waarom ze geen werk hebben (het ligt immers aan henzelf en niet aan de crisis), en om arbeidsritme en ervaring op te doen. Men zou zeggen dat Big Brother de werklozen in die zes weken wel voldoende moet kunnen bespieden om een beeld te krijgen, en dat de werklozen na zes weken wel weten hoe ze een sticker moeten plakken of een sponsje moeten inpakken. Daarom komen de wethouder en de directie van het centrum steeds met nieuwe argumenten op de proppen waarom het gratis werken goed zou zijn voor de werklozen, ook na zes weken nog.

Zo schrijft de wethouder in zijn brief dat één dwangarbeider een verlenging kreeg wegens “taaloefening”. Een taalcursus kan er voor de dwangarbeiders niet vanaf, zo blijkt ook in het geval van Achmed, maar stickers plakken helpt volgens de wethouder kennelijk ook om het Nederlands goed te leren beheersen. Ook werd iemand langer vastgehouden vanwege “psychosociale problematiek”. Terwijl menig werkloze geestelijk ten onder dreigt te gaan aan de dwangarbeid, zoals ook in het geval van Achmed, probeert de CDA-er het te verkopen als een soort therapie. Bij weer een ander zou er zijn verlengd wegens schoolgaande kinderen (wat juist een reden zou moeten zijn om geen dwangarbeid op te leggen), en bij twee dwangarbeiders “om redenen van dagritme en arbeidsgewenning”. Maar uit onze eigen gesprekken met dwangarbeiders blijkt dat ze over het algemeen helemaal geen reden voorgeschoteld krijgen, of het moest de vage belofte zijn dat als ze nog “een poosje” blijven er misschien een stage ergens voor hen gevonden kon worden. Alsof dat zonder dwangarbeid niet zou kunnen. “Maatwerk in het belang van de cliënt”, zoals men dat van bovenaf graag noemt.

Waarde

De vraag resteert wat de toezeggingen van De Haan eigenlijk waard zijn. Op zich is een vermelding van het maximum van zes weken in het ‘contract’ mooi meegenomen. Maar de druk om dan maar “vrijwillig” te verlengen zal blijven. Sowieso zijn de wethouder, de directie en de medewerkers van het dwangarbeidcentrum niet te vertrouwen. Het gaat om mensen die al anderhalf jaar lang willens en wetens mensen dwingen nog langer dan al afgesproken onder het minimumloon en zonder enige arbeidsrechten aan het werk te zetten. Om mensen die denken dat ze kunnen doen wat ze willen, vanuit het idee dat hun slachtoffers toch niet durven te protesteren. Om mensen die niet schuwen om critici met fysiek geweld te bedreigen, zodanig dat de politie eraan te pas moet komen om ze te beteugelen. Om mensen die weten dat ze dan misschien niet de letter, maar wel de geest van de raadsbesluiten uitvoeren: intimideren, disciplineren en wegpesten van uitkeringsgerechtigden. Hoe harder, hoe beter. Het gaat om mensen die zich gedekt weten door de politici in de raad. Pas als hun vuile spelletjes niet meer te ontkennen vallen, en de rechter eraan te pas dreigt te komen, doen ze een klein stapje achteruit. Maar wat dat in de praktijk zal betekenen, zullen we ter plekke moeten blijven achterhalen.

Eric Krebbers