Massaal anti-racistisch protest tijdens hoorzitting over Zwarte Piet
In twee afgeladen zalen van het Amsterdamse stadhuis woonden gisteren enkele honderden mensen de hoorzitting bij over Zwarte Piet. Nadat de kunstenaar en activist Quinsy Gario in augustus een bezwaarschrift had ingediend tegen de aanwezigheid van die racistische figuur bij de komende intocht van Sinterklaas in Amsterdam, volgden nog eens twintig andere bezwaarmakers. Dertien van hen lichtten tijdens de hoorzitting hun kritiek toe bij de gemeentelijke bezwaarschriftencommissie. Dat leidde tot een strijdbaar en indrukwekkend protest.
Zeker honderd mensen hadden zich in een van de twee ter beschikking gestelde zalen van het Amsterdamse stadhuis gepropt om via een livestream op beeldschermen de hoorzitting in de andere volle zaal te kunnen bekijken. Het was zo druk dat sommigen noodgedwongen op de gang moesten blijven staan. Een handjevol witten, maar vooral veel Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders volgden de hoorzitting aandachtig. Er werd geklapt, toegejuicht en een enkele keer gejoeld, maar op iedere uitbarsting volgde een oproep tot stilte, want niemand wilde missen wat er werd gezegd.
Dertig procent van de Turkse, vijftig procent van de Surinaamse, vijfenvijftig procent van de Antilliaanse en achtenvijftig procent van de Marokkaanse Amsterdammers vinden dat zijzelf of anderen worden gediscrimineerd door het bestaan van de Zwarte Piet-figuur in de Sinterklaastraditie, aldus Gario. Dat Zwarte Piet een racistische karikatuur is, bleek voor alle bezwaarmakers als een paal boven water te staan. De kroeshaarpruik, de grote rode lippen en het zwart geschminkte gezicht maken onderdeel uit van de aloude racistische manier om zwarte mensen af te beelden, evenals het dommige, onhandige, en altijd jolige en vrolijke gedrag van de knecht van Sint. “Toen ik ouder werd, raakte ik bekend met de inmiddels afgeschafte blackface-traditie in Amerika. Ik zie geen verschil met Zwarte Piet”, aldus een van de bezwaarmakers.
Zwart als roet
De bezwaarmakers vonden het volstrekte onzin dat Zwarte Piet zwart zou zijn vanwege het kruipen door schoorstenen. Een van hen stelde: “Wetenschappers, opiniemakers, politici en invloedrijke personen wringen zich nog steeds in allerlei bochten om het uiterlijk van Zwarte Piet te verklaren. Maar ik en veel andere Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders vragen onszelf af: als hij zwart is omdat hij door de schoorsteen kruipt, waarom zijn de cadeaus dan zo schoon? Hoe blijft die kraag zo spierwit? Komt dat soms door Dash of Omo?” Een ander ging in op een berucht Sinterklaaslied: “Luister goed hoe het lied klinkt. Het is: ‘Want al ben ik zo zwart als roet, ik meen het toch wel goed’. Je zingt dus ‘zwart als roet’, niet ‘zwart van roet’. Oftewel: ik als zwarte man zou kwaadaardig van aard zijn. En dit wordt kinderen met de paplepel ingegoten.”
Dat zwarte Nederlanders vaak voor Zwarte Piet worden uitgemaakt, kwam sterk naar voren in de persoonlijke verhalen. Een jonge vrouw vertelde: “Ik zal jullie mijn eerste ervaring met racisme vertellen. Ik was zeven jaar en ging in Zeeland naar een zwembad. Daar waren een paar witte kinderen die tegen mij riepen: ‘Ga weg, vieze Zwarte Piet!’ Ze spuugden op mij. Door de beeldvorming van de racistische karikatuur meenden ze mij te herkennen als Zwarte Piet.” Een ander: “Ik was de enige donkere jongen in mijn klas op een school in Almelo. In november zeiden mijn klasgenoten: ‘Nog een paar dagen, dan komt je familie’. Ze vonden dat ik dan ook kunstjes moest doen.”
Kritiek op de Zwarte Piet-figuur kan rekenen op een heleboel racistische reacties. Dat bleek onlangs weer, na de uitzending van het praatprogramma Pauw en Witteman waarin Gario aan het woord kwam. Nog steeds wordt het debat over Zwarte Piet gesaboteerd. Zwarte Piet-critici worden agressief en vol haat tegemoet getreden. “Ga terug naar je eigen land, wordt er tegen ons gezegd”, aldus een jonge vrouw, “maar dit is mijn eigen land.” Een man: “Ook blijkt weer dat tegenstanders van Zwarte Piet, zoals wij, nauwelijks aan het woord komen. Van links naar rechts lees je overal: ‘Dat gezeur over Zwarte Piet. Stelletje onruststokers.’ Er zijn bedreigingen. Er is onverholen racisme in ingezonden stukken. En geen enkel Nederlands instituut heeft ingegrepen. Racisme is strafbaar gesteld, het is een misdrijf. Justitie zou in actie moeten komen. Maar juist de tegenstanders van Zwarte Piet worden negatief benaderd door de media.”
Er is veel angst onder zwarte Nederlanders om zich uit te spreken over dit onderwerp. Een witte kunstenaar, ook een van de bezwaarmakers, hoorde van zijn witte vrienden dat “al hun gekleurde vrienden er geen problemen mee hadden”. Hij besloot zelf onderzoek te doen en vroeg zijn zwarte vrienden: ‘Ik ben tegen Zwarte Piet. Wat vind jij?’ “Toen bleek dat vrijwel al mijn gekleurde vrienden er wel een probleem mee hebben. Maar dat durven ze niet te zeggen omdat ze bang zijn voor agressieve reacties. De afgelopen tijd is die agressie wel weer duidelijk gebleken. Een deel van de bevolking wordt zo monddood gemaakt.” Een van de zwarte insprekers gaf aan dat nu Gario openlijk stelling had durven te nemen, hijzelf niet meer achter kon blijven. “Nu zullen meer mensen het aandurven om hun mond open te doen en kritiek op Zwarte Piet te leveren.”
Stereotyperingen
“Al heel lang toont toegankelijke wetenschappelijke literatuur aan dat Zwarte Piet een racistisch fenomeen is”, aldus Patricia Schor, die als ouder van een tweeling actief is tegen Zwarte Piet in het onderwijs en ook bezwaar had gemaakt. “Het is al lang bekend dat mensen zich gekwetst voelen door Zwarte Piet. De karikatuur heeft in de negentiende eeuw zijn intrede gedaan, toen het Nederlandse kolonialisme en het wetenschappelijk racisme hoogtijdagen meemaakten. Nederland speelde een grote rol in de internationale slavenhandel.” Een ander: “Het beeld dat wordt neergezet, is dat van zwarte slaaf en witte meester. Dit jaar is het honderdvijftig jaar geleden dat de slavernij werd afgeschaft, maar deze figuur is nog steeds storend aanwezig. Dat bewijst dat in het collectieve geheugen van dit land kolonialisme en slavernij niet goed zijn verwerkt. Heel veel mensen begrijpen daarom niet waarom Zwarte Piet weg moet. Ook al wordt duidelijk aangegeven dat velen de figuur kwetsend vinden, bagatelliseren veel anderen dat.” Een witte student vulde aan: “Ik schaam me dat ik pas kort in de gaten heb dat het een probleem is. Maar het Zwarte Piet-racisme en het slavernijverleden komen niet aan bod op school. Daarom ben ik hier.”
Een Haïtiaanse man vertelde: “In de eerste jaren van hun leven ontwikkelen kinderen een gevoel van goed en kwaad. Daarom vertellen we hen ook sprookjes van bijvoorbeeld de boze wolf. Maar bij het Sinterklaasfeest gaat het niet om een verhaal van ‘er was eens..’. Het speelt zich elke herfst en winter voor onze ogen af, in het echt. Dat heeft effect op de psyche van kinderen, zowel witte als zwarte. Zwarte Piet heeft altijd de rol van knecht. Hij zal nooit op dat paard zitten.” Schor: “De kinderen zijn onschuldig. Maar ze zijn beïnvloedbaar. Ze internaliseren de raciale stereotyperingen.” Een witte moeder: “Als blanke word ik ook gekwetst door de traditie. Mijn kinderen en die van andere ouders worden geconfronteerd met dit racisme. Ik vind het heel erg dat de rest van de samenleving dat niet ziet. Zwarte Piet wordt neergezet als dom. Op school schrijft hij spelfouten op het bord. Mijn beste vriendin is Surinaamse. Nadat Zwarte Piet op school was langs geweest, kwamen haar kinderen thuis en vroegen ze haar: mama, waarom zijn wij dom?” Schor: “Ook van Joden zijn eeuwenlang stereotyperingen gemaakt. Gelukkig is het vandaag de dag ondenkbaar dat een stereotypering van een Jood een rol zou spelen in een door de gemeente goedgekeurd kinderfeest. Het racistische idee van de infantiele zwarte en de wijze witte moeten we niet doorgeven aan de volgende generatie. De gemeente heeft de verantwoordelijkheid om minderheden te beschermen, ook als dat niet in de smaak valt bij de meerderheid.”
Inkapseling
Zoals te verwachten viel, reageerde de vertegenwoordigster van de gemeente Amsterdam nauwelijks op deze politieke betogen en persoonlijke ervaringsverhalen van de sprekers. “Vergunningen worden aan juridische criteria getoetst”, zo legde ze uit. “Er is veel overleg tussen allerlei diensten. Uit dat overleg is er geen reden gekomen om de vergunning voor de intocht te weigeren. Maar het gaat u natuurlijk voornamelijk om uw inhoudelijke bezwaren. De burgemeester is zich bewust van de gevoeligheden hierbij. Vorig jaar is hij daarom gesprekken aangegaan met de organisatie Zwart van roet, met meneer Gario en met het comité dat de Sinterklaasintocht organiseert. Deze gesprekken zijn wat de burgemeester betreft nog niet afgelopen. Hij wil er graag mee doorgaan om met de betrokkenen een oplossing te zoeken zonder de traditie geweld aan te doen.”
De voorzitter van de bezwaarschriftencommissie zag die poging tot inkapseling wel zitten. Hij nam nog even de tijd om te benadrukken dat de hoorzitting uitstekend verliep en er heel serieus op het onderwerp werd ingegaan. “Wat vinden jullie ervan dat de burgemeester de gesprekken wil voortzetten”, vroeg hij. Gario antwoordde slechts droogjes: “Er zijn al gesprekken over het Zwarte Piet-racisme sinds 1930”, waarop het flauwe antwoord van de voorzitter was: “Maar niet met deze burgemeester.” Gario voegde eraan toe dat de gemeente er niet op was ingegaan dat het evenement tegen de wet is, omdat er racisme wordt gepropagandeerd. Maar volgens de gemeente is nooit komen vast te staan dat het om racisme gaat, omdat er geen strafrechtelijke veroordeling is geweest. “Het is duidelijk dat u het als kwetsend ziet”, voegde de vertegenwoordigster van de gemeente er nog aan toe.
Geen halfslachtige oplossing
Het ook aanwezige Sinterklaascomité blonk vooral uit in het benadrukken hoe vervelend en onprettig men het allemaal wel niet vond. Men liet weten dat men nooit de intentie had gehad om mensen te kwetsen. “We horen heel goed wat er gezegd wordt”, huichelden ze. “Maar deze traditie is niet van ons. Verandering moet geleidelijk, net zoals de samenleving geleidelijk verandert. We kunnen wel een handreiking doen.”
Maar halfslachtige oplossingen volstaan niet. Zwarte Piet is een door en door racistische figuur en moet verdwijnen, aldus de bezwaarmakers. Ze doen er goed aan om hun hoop niet al te zeer te vestigen op de gemeente, die over enkele weken moet komen met een reactie op de bezwaren. Doorgaan met gesprekken, zoeken naar een gulden middenweg, onvrede inpolderen, dat zijn allemaal manieren om het protest te laten verstommen en de uiteindelijke oplossing, het afschaffen van de Nederlandse blackface-traditie, weer een jaar voor zich uit te schuiven. Dat wil echter niet zeggen dat deze hoorzitting nutteloos was. Het was juist een krachtige en zichtbare manifestatie van de groeiende beweging tegen het Zwarte Piet-racisme. Veel critici konden elkaar in het openbaar ontmoeten en met elkaar van gedachten wisselen. Zo kon het debat ook uit de digitale wereld worden getrokken, waarbij iedereen in z’n eentje achter de computer zit en zich aan het verbijten is over al die racistische bagger die wordt uitgestort. Zo konden de tegenstanders van Zwarte Piet samen sterk zijn. Het is zaak dat ook meer anti-racistische witten van zich laten horen bij dit soort protesten. Het thema gaat immers iedereen aan, witten en zwarten, mensen met en zonder kinderen. En Zwarte Piet is een uitvinding van witten, dus ook voor de afschaffing van dat figuur dienen witten verantwoordelijkheid te nemen.
Na afloop van de hoorzitting werd Gario buiten de zaal als een volksheld ontvangen. De gangen van het stadhuis stroomden vol met enthousiaste tegenstanders van Zwarte Piet. “De slavernij is afgeschaft, nu Zwarte Piet nog”, onder dat motto gingen honderden mensen elkaar vrolijk begroeten en geagiteerd met elkaar napraten over de gebeurtenissen. In geen velden of wegen waren er Zwarte Piet-fans te bekennen. Wel probeerde PowNews-journalist Tom Staal zich met een microfoon in de aanslag en begeleid door een cameraman op te dringen aan de menigte, in de hoop op een relletje en op handtastelijkheden die PowNews vervolgens breed zou kunnen uitmeten. “Pow moet weg!”, scandeerden velen als reactie op het provocerende gedrag. “Niet met hem praten, niet met hem praten”, waarschuwden ze. Het voelde goed om zo’n rechts-populist eens een keer eenzaam en verlaten te zien staan te midden van honderden volhardende tegenstanders van Zwarte Piet.
Harry Westerink
Mariët van Bommel
Het niet zien van een verschil tussen black face en zwarte piet is natuurlijk een oppervlakkige vergelijking waarbij context volledig buiten beschouwing gelaten is. Ik dacht dat het de bedoeling was dat we juist niet op basis van huidskleur oordeelden, maar blijkbaar werkt dit voor sommige mensen slechts 1 kant op.
Met dezelfde moedwillige cultureel historische blindheid en gebrek aan context zou de beweging zonder blikken of blozen het Spaanse heilige feest van Semana Santa als extreem rechts racistisch betitelen. Spanjaarden die een week lang KKK pakjes dragen. Een traditie ook nog eens tijdens de conquistadores en de slaventijd naar de westerse koloniën is gebracht.
Het oppervlakkig, eenzijdig en zonder inclusie van zeitgeist begrippen interpreteren van en vergelijken van soortgelijke historische gegevens is niets minder dan een drogreden en pure geschiedenisvervalsing door bevooroordeelde amateurs.
Geschiedkunde is een lastig vak waarbij men zich bewust moet zijn van de hedendaagse tijdsgeest en die uit het verleden. Het is niet een kwestie van twee oppervlakkige gelijkenissen vinden en deze correleren. Dat is in het verleden wel gebeurd, maar daar ga ik verder niet op in vanwege grotesk Godwin gevaar…
Het gaat hier niet in de eerste plaats om een geschiedkundige discussie. De kern van het bezwaar tegen Zwarte Piet is simpel. We zien een witte, wijze bisschop, hoog te paard, duidelijk ‘in charge’. We zien knechten, tamelijk kinderlijk en dommig en allemaal zwart. Wit = baas en wijs, zwart = knecht en dom. Dat is het stereotype, racistische beeld, of iedere deelnemer aan het feest het zich nu bewust is of niet, en ongeacht de bedoelingen van Sinterklaasfeestvierders en – organisatoren. Tegen die racistische beeldvorming, dáártegen maken zwarte mensen steeds luider bezwaar, en daarin verdienen ze onverkort de steun van witte mensen die werkelijk met racisme willen breken.
“Het gaat hier niet in de eerste plaats om een geschiedkundige discussie.”
Dat is mooi om te weten, want dan hoeft die onzin van de slavernij er niet meer bijgehaald te worden.
“We zien een witte, wijze bisschop, hoog te paard, duidelijk ‘in charge’. We zien knechten, tamelijk kinderlijk en dommig en allemaal zwart. Wit = baas en wijs, zwart = knecht en dom. Dat is het stereotype, racistische beeld”
Er is geen inherent probleem met het zijn van een knecht, gezien dit gewoon een baan is. Elke geforceerde negatieve koppeling tussen het knecht zijn en het zwart zijn is simpelweg geprojecteerde latente discriminatie. Het idee dat in deze de huidskleur gelijk moet zijn vanwege ongelijkheid in de hiërarchie is absurd.
Het feit dat Pieten kinderlijk, dom of sullig kunnen zijn is ook geen argument voor racisme. Het jeugdjournaal, klokhuis, de Bereboot of elk ander op kinderen georiënteerd(discriminatie jegens aziaten???) is kinderlijk gezien oreren uit Goethe de doelgroep over het algemeen niet kan bekoren.
Dus het racisme zou hem nu alleen zitten in het feit dat Piet dom is en zwart. Nu trek in in twijfel dat de figuur Piet per definitie dom is (men vindt hem dom), maar laten we voor het even aannemen dat Piet dom is. Is Piet dom omdat hij zwart is? Zou piet ook dom zijn als hij blank was, of vrouw? En zo ja, zou dit niet even schadelijk zijn als stereotype?
Zou een stereotype piet bestaand uit de attributen : blank, dom en kinderlijk een stereotype zijn van de gemiddelde blanke man? Ik dacht het eigenlijk niet. Ernst en Bobbie zijn anders next!
Ik heb geleerd dat we niet moeten discrimineren op basis van de kleur van iemands huid en ik heb geleerd dat discriminatie twee vormen kan aannemen. Ongelijke behandeling voor een gelijke situatie en een gelijke behandeling voor een ongelijke situatie.
De figuur Zwarte piet wordt binnen het kader van fictieve, niet racistische(immers geen historische discussie) entiteit ongelijk behandeld in een situatie waar gelijken deze hinder niet ondervinden. Het is dus inderdaad discriminatie, maar Piet(gelukkig fictief + dikke huid) is hier wellicht het slachtoffer.
“dáártegen maken zwarte mensen steeds luider bezwaar, en daarin verdienen ze onverkort de steun van witte mensen die werkelijk met racisme willen breken.”
Gezien vraagtekens zetten bij dit bezwaar, omdat deze in sommige gevallen op toevalligheden, oppervlakkige gelijkenissen en geforceerde juntaposities zijn gestoeld, nog niet de facto standaard als racistisch worden neergezet, stel ik voor deze ook te beoordelen op hun context en merites.
Ik twijfel geen moment aan het feit dat mensen zich beledigd kunnen voelen door Zwarte Piet. Als ik eens turf waar ik allemaal niet mijzelf beledig door voel, dan lijkt me Zwarte Piet geen uitzondering. Echter, dit recht, deze vrijheid om ons beledigd te voelen moet je niet zomaar gaan verwarren met een recht dat jou zou vrijwaarden om je niet beledigd te voelen. Ook moet je er niet vanuit gaan dat het feit dat jij beledigd bent betekend dat iemand jou heeft beledigd. Dit is een cruciaal punt en een punt waarop wij de vraag of het hier een historische kwestie betreft nog wel eens dunnetjes over mogen doen.(want op dat punt heb jij het ook fout).
Als je daadwerkelijk maatschappelijk racistische tendensen, ongelijkheid, onrecht wilt breken, dan stel ik voor dat we dit doen zonder een op-het-oog makkelijk oppervlakkig proxy-probleem te creëren en te misbruiken, maar gewoon taboe doorbrekend, contextueel een probleem aan te kaarten.
Vanaf vandaag worden in deze en andere draden rond Zwarte Piet alleen nog reacties doorgelaten die iets nieuws toevoegen aan de discussie. Reacties die vrijwel letterlijke herhalingen zijn van wat eerder al gezegd is dienen geen enkel doel. Lees dus eerst even de eerdere reacties voor je reageert.
Vroeger was ik ook een voorstander van Zwarte Piet, maar nu begrijp ik dat zijn uiterlijk gebaseerd is op racistische elementen die rond 1850 normaal waren in de westerse wereld. Ik ben wel van mening dat Zwarte Piet niet weg moet. Hij moet echter niet 100% zwart zijn, niet die felle rode lippen hebben, dat zwarte krullend haar en ook geen typische ”neger” oorbellen. Het valt me vooral op dat de oudere generatie 50+, zich heel dogmatisch opstelt en beweert er geen racisme in te zien. Dat is misschien voor hun zo, maar ik lees dat veel zwarten er toch last van hebben. Vermoedelijk hebben vele hun mond gehouden omdat je niet aan Zwarte Piet mocht komen, dat is nog steeds een dogma in Nederland. Kinderen worden hiervoor gebruikt om inderdaad een racistische dogma in leven te laten. Ik herhaald dat Zwarte Piet niet weg moet, maar we moeten af van zijn racistisch uiterlijk.
Probleem is helaas dat door het rechtse populisme, mensen al snel de anti-racisten neerzetten als ”linkse idioten” of ”traditie haters”. Velen vinden dat Zwarte Piet bij Nederland hoort en dat niemand daar aan mag komen. Vreemd genoeg hoorde de slavernij ook bij Nederland, net zoals het imperialisme dat tot 1949 voor veel moord en doodslag zorgde in Indonesië.
Ik begrijp niet waarom de meerderheid van de Nederlandse bevolking niet in wil zien dat Zwarte Piet een racistisch stereotype is. Nu er kritiek op wordt geuit lijkt de reactie wel een massapsychose. Misschien kan dit deels verklaard worden als een verlaat effect van de ontzuiling van de Nederlandse samenleving in de tweede helft van de twintigste eeuw. In de verzuilde samenleving beleefde men tradities binnen de eigen zuil. Na het wegvallen van de zuilen bleven er weinig collectieve tradities over. Het Sinterklaasfeest (inclusief de racistische Zwarte Piet-figuur) is een van de weinige collectieve tradities die overbleven. En nu willen “ze” “ons” dat ook nog afpakken!
Wellicht is Nederland een land met weinig tradities en daardoor ook een land met weinig verankerde cultuur. Misschien kan dit de huidige krampachtige reacties deels verklaren.
De mensen die er tegen zijn zijn erg dom.
Ze hebben de verdwijning van piet met 100 jaar vertraagt.
Zo werkt het met verbieden.
het was aan het verdwijnen, ik zag al witte pietjes etc.
Veranderingen moeten natuurlijk gaan, het was aan het verdwijnen.
Nu duurt het nog veel langer en dat neem ik deze mensen erg kwalijk.
De mensen die de discussie hebben aangezwengeld, hebben voor zover ik weet nergens gesteld dat ze Zwarte Piet wilden verbieden of het Sinterklaasfeest wilden verbieden. Ze willen vooral dat Piet ‘met zijn tijd meegaat” en dat het feest wordt aangepast.
Veel witte Nederlanders willen niets van zulke aanpassingen weten en voelen zich aangevallen nu het racistische karakter van “onze” Piet ter discussie wordt gesteld.
Die discussie werd al in de jaren dertig begonnen. Lijkt me ruim genoeg tijd voor “natuurlijke” veranderingen en ik zag ook niets verdwijnen. Er is dus duidelijk veel meer aan de hand.
Het is onjuist om de tegenstanders van Zwarte Piet te verwijten dat de verdwijning ervan nu langer zou gaan duren.
Hier moet ik mezelf toch corrigeren. Het gaat er de mensen die het debat hebben aangezwengeld niet zozeer om dat Zwarte Piet verboden wordt, maar om een discussie over het Nederlandse verleden van slavernij en kolonialisme en de plek die dat verleden heeft in het heden. Een plotseling of langzaam stilzwijgend verdwijnen van Zwarte Piet als racistisch stereotype of een modernisering van Piet zou in dat geval niets opleveren.