Na Brexit: brrrrrrr

Het Britse referendum is voorbij, en er is zowaar iets positiefs over te melden: een van de twee heeft verloren. Aangezien beide opties weerzin, walging en verwerping verdienden, is dat toch aardig: je moet er toch niet aan denken dat beide kampen hadden gewonnen… Minder aardig is natuurlijk dat daarmee de andere van die twee verfoeilijkheden dus wel met de overwinning is gaan strijken.

Het werd dus Brexit, en niet Remain. Hard nationalistisch rechts won, met effectief opgestookt straat- en café-racisme als breekijzer, met moord als uiterste consequentie zoals Labour-parlementslid Jo Cox ondervond. Hard neo-liberaal rechts, met het bureaucratisch opererend racisme van grensbewaking, opsluiting en deportatie als ander soort breekijzer, verloor. De voorstanders van de tweede optie incasseerden een dreun, en die is ze gegund. Maar hatelijke krachten behaalden de overwinning, en die gun ik ze absoluut niet. Het betreft immers krachten die de vrijheid en de solidariteit net zo bedreigen als de EU, haar neo-liberale prioriteiten en haar moorddadige grensbewakingsbeleid dat doet. Dit soort referenda verdienen twee verliezers tegelijk, niet slechts een.

Remain

Laat ik beginnen met degenen die dus verloren hebben; het “pro-Europees establishment”, zo zou je ze kunnen noemen. De EU en zijn instellingen waar het “ja”-kamp zijn perspectief op bouwde, verdienen furieuze kritiek, volledige verwerping en snelle ontbinding. Ze voeren een neo-liberale politiek. Ze drukken die met harde hand door en stellen daartoe zelfs afzonderlijke regeringen onder curatele. Twee van de drie instellingen die samen de Troika uitmaken – de driehoek die Griekenland tot haar extreme bezuinigingsbeleid dwong – zijn EU-instellingen: de EU zelf en de Europese Centrale Bank. Die Troika heeft mensen in Griekenland ruw van pensioensrechten, arbeidsplaatsen en inkomen helpen beroven. Of de Griekse regeringen nu rechts, links of midden waren qua politieke samenstelling maakte voor het afgedwongen beleid niet uit. Iedere pretentie dat de EU iets met democratie te maken had, werd aldus een lachertje. Dít is de EU van de voorstanders.

Die kunnen dan meteen ook dat andere aspect van deze EU tot zich laten doordringen, een aspect dat zich laat samenvatten met Frontex. Dat is het agentschap voor grensbewaking van de EU, het bureaucratische apparaat dat er voor zorgt dat zo min mogelijk vluchtelingen de lidstaten binnenkomen. Voeg daar het akkoord aan toe dat de EU met Turkije afsloot. Dat komt er op neer dat Turkije, een politiestaat in volle ontwikkeling, druk doende Koerden te verpletteren en kritische journalisten te vervolgen, als grensbewaker voor de EU dienst mag doen. Zo weet de EU, geheel volgens neo-liberale principes eigenlijk, de repressie en vervolging van vluchtelingen keurig te ‘outsourcen’ zonder zelf er vuile handen aan te maken, ogenschijnlijk dan.

Steun aan het “ja”-kamp kwam dan ook neer op samenwerking met de hierboven beschreven neo-liberale en bureaucratisch-racistische vijand. Deze EU verdient geen “ja”. Deze EU verdient ook geen papieren “nee”. Deze EU verdient de sloop. Dat voorstanders van Remain, in Groot-Brittannië maar vooral daarbuiten, nu in paniek zijn, daar kan ik geen seconde om rouwen.

Dat het establishment de Brexit-victorie ziet als zware tegenslag is intussen op allerlei manieren duidelijk. De beurskoersen die omlaag vlogen, spreken boekdelen, net als de val van het Britse pond toen het Brexit-nieuws door begon te dringen. De wereld van het grote geld is overwegend niet blij. Dat was al vantevoren duidelijk: IMF-chef Christine Lagarde waarschuwde al in mei voor de gevolgen van een mogelijk “nee”. Ook niet happy zijn ongetwijfeld premier Cameron, die het in diezelfde maand al nodig vond om te zeggen dat de kans op oorlog groter zou worden bij een Brits vertrek uit de EU. Of bij een Brexit het licht ook uit zou gaan, vertelde Cameron er niet bij, hetgeen een gemiste kans kan worden genoemd. Waarschuwingen om toch vooral geen “nee” te stemmen, kwamen ook van de kant van NAVO-baas Stoltenberg en van President Dronebama Himself. De kapitalistenklassen van de belangrijkste westerse staten, plus de elites in de daarmee verbonden belangrijke economische en militaire instituties zagen een Brexit niet zitten. Voor hen was en is een sterke EU met de Britse staat als partner om economische en strategische redenen belangrijk. Deze stroming in ‘onze’ heersende klassen heeft nu even een hele nare tijd.

Brexit

Maar kijk ook eens wie er nu feest vieren! Natuurlijk Nigel Farage van de extreem-nationalistische partij UKIP, die nog maar enkele dagen terug een campagneposter liet verspreiden waar zonder veel moeite een griezelige gelijkenis met nazi-propaganda in te vinden was. Het thema: vluchtelingen, de spreekwoordelijke “stromen” vluchtelingen. Precies de opgeklopte paniek rond de komst van vluchtelingen en arbeidsmigranten doortrok sowieso de Brexit-campagne. Dezelfde Farage noemde de dag waarop Brexit gewonnen heeft intussen al “onafhankelijkheidsdag”. Hij heeft gelijk dat hij blij is: zijn soort politiek heeft gescoord. Wie ook wel blij zal zijn: mediamagnaat Rupert Murdoch. Ook hij was voor Brexit, zo liet hij via zijn vodje The Sun weten.

Donald Trump is ook al opgewekt: “Brexit is een geweldige zaak”, liet hij weten. Mensen “hebben hun land teruggenomen”. Ook hij heeft gelijk dat hij vrolijk is: zijn soort politiek – nationalistisch en racistisch – heeft gewonnen. Geert Wilders surft ook mee op de golven van de overwinning. “Groot-Brittannië wijst Europa de weg naar de toekomst en de bevrijding”, kraait hij. “De eurofiele elite is verslagen.” Hij belooft een soortgelijk referendum “als ik premier word”. En ja, ook hij heeft groot gelijk dat hij vrolijk is, want zijn soort van politiek – rechts-radicale rebellie onder de vlag van volk en vaderland – heeft gewonnen. Ik kan daar dus niet vrolijk van worden, en iets dat dit soort lui zo blij maakt, dienen we toch met de grootst mogelijke argwaan te bekijken.

Precies in het aspect van rebellie ligt vermoedelijk een deel van de verklaring van de Brexit-zege. Waar het “ja” een establishment-ding was, daar slaagde “nee” erin een wijdverspreide anti-establishment-houding te benutten. Ik denk bijvoorbeeld dat met elke hoge EU-functionaris die opzichtig voor een “ja”-stem pleitte, het aantal “nee”-stemmen groeide. Ik denk daarom ook dat de delen van links die voor een “ja”-stem waren, zowel strategisch en principieel de plank finaal missloegen. Waar links meedoet met wat het establishment wil, wordt links des te makkelijker met die gevestigde orde vereenzelvigd. De afkeer die de orde oproept, slaat dan op links terug. Zo wordt het makkelijk voor lui als Wilders om te scoren met praat over “de linkse elite”. Zo draagt een links gemotiveerd “ja”-geluid bij aan de groei van uiterst rechts.

Links

Als linkse en radicale mensen tegen de hoofdstroom van de heersende klasse aanschurken, dan incasseren ze de haat die die hoofdstroom oproept. Veel van die haat is reactionair verwoord, radicaal rechts ingekleurd. Maar veel van het sentiment er onder – het sentiment van “ze doen daarboven maar wat, niemand houdt rekening met ons hier beneden” – is op zichzelf heel legitiem. In plaats van dat gevoel af te wijzen, doen linkse en radicale mensen er goed aan zich met dat anti-establishmentsgevoel te verbinden, maar tegelijk de rechtse stootrichting ervan te bestrijden met argumenten van solidariteit over grenzen van nationaliteit en huidskleur heen.

Voorstanders van een “ja” konden natuurlijk wijzen op de progressieve EU-regelgeving wat betreft arbeidsrechten, sociale zekerheid en homo-emancipatie. Maar waar homorechten standaard onderdeel zijn van een neo-liberaal, racistisch project als de EU, hoeven we niet verbaasd te zijn als sommige tegenstanders van dat neo-liberalisme en dat racisme ook weinig sympathie voor homorechten weten te vinden. Wat als package deal wordt gepresenteerd, wordt des te makkelijker als package deal ook weer verworpen. In die zin is de wijze waarop de EU homorechten propageert beleidsdoel, naast andere beleidsdoelen zoals begrotingsoverschot en afbetaling van schulden. Bloedlink is dat, juist voor de strijd van LHBT-emancipatie zelf. Iets van de woede die het EU-beleid oproept, slaat immers al te makkelijk op die homorechten terug. Wie haar emancipatie uitbesteedt aan een of ander bureaucratisch overheidsapparaat als de EU, maakt die emancipatie ondergeschikt aan de kerndoelen van dat apparaat. En die kerndoelen hebben uiteindelijk met emancipatie bitter weinig te maken, en met ondernemersbelangen des te meer.

De delen van links die Brexit steunden, sloegen de plank echter eveneens finaal mis. Het idee dat je een links geluid in kunt brengen in een door rechtse verhalen volstrekt gedomineerde Brexit-fanfare was en is nogal onwerkelijk. Nauwkeuriger: een links, radicaal geluid is wel denkbaar. Maar met een oproep om bij het referendum hetzelfde te kiezen als Nigel Farage en zijn maten, maak je in de stembus zelf je linkse geluid meteen weer onhoorbaar. Linkse standpunten voegden zich in de praktijk van de stembus in een hard rechtse hoofdstroom. Dat komt neer op samenwerking met een vleugel van de klassenvijand, op het terrein waar die al supersterk was. Nee, zo is het niet bedoeld. Ja, zo pakt het wel uit.

Inhoudelijk rammelde het linkse Brexit-verhaal ook nog. De trotskistische Socialist Worker wist weliswaar prima uit te leggen wat er mis was met de EU, dat veel van de argumenten die sommige progressieve mensen ten gunste van de EU aanvoerden niet klopten, en dat de EU ook niet wezenlijk te verbeteren was via hervormingsbeleid. Maar al die argumenten gelden ook voor de Britse staat zelf. Die argumenten zijn wel een argument tegen “ja”, maar niet automatisch voor een “nee”. Toch voorzag ook Socialist Worker, door voor Brexit op te roepen, precies de Britse staat, de nationalistische krachten voor wie haar zelfstandige machtspositie boven alles gaat en de radicale racistische rechterzijde die vandaag ook feest viert, van stembussteun door voor “nee” te pleiten. De oproep “Laat de woede jegens het establishment niet aan racistisch rechts over in het EU-referendum” klinkt mooi. Maar met precies dat racistische rechts meehobbelen, de stembus in, is de verkeerde methode.

Vaststellen dat het “nee” het establishment in “diepe crisis” stort, zoals Charlie Kimber in een op Socialisme.nu in vertaling verschenen stuk na Brexit doet, is op zichzelf ook geen argument voor een “nee”. De opkomst van Trump, van Wilders, van Le Pen, droeg ook bij tot crises in het establishment. Dat maakt het stemmen op die figuren toch ook nog niet tot een verstandig idee. Waarom zou een stem voor Brexit, waarvan dit soort figuren deel uitmaken, dan wel een goed idee zijn? Ik zie de “dreun voor establishment” uit het artikel ook. Maar de “openingen voor links” die hetzelfde artikel constateert, zijn er vooral omdat er ook nog mensen zijn die zich niet door een valse keus tussen twee vleugels van rechts hebben laten verlammen.

Intussen zie ik vooral een grote opening naar rechts, waar Wilders dus al in is gesprongen. “Als het inderdaad van een Brexit komt, morgen, dan zal dit een rechtse overwinning zijn”, zo schreef Mathijs van de Sande in weer een voortreffelijk stuk op de Doorbraak-website, na vastgesteld te hebben: “Ieder links, genuanceerd geluid is volledig verloren gegaan in de bak reactionaire herrie”. Misschien dat “volledig” iets overdreven is, maar het beeld dat Mathijs oproept, klopt, net als zijn conclusie dat het “handjevol (…) dat zich (…) hard gemaakt heeft voor een links gemotiveerde ‘Leave’ campagne, toch ook (moet) vaststellen zich uiteindelijk voor een rechts karretje heeft laten spannen”. De Brexit-victorie, en daarmee die rechtse zegepraal, is intussen een feit.

Tegenover een reactionair “nee” en een reactionair “ja” paste slechts afwijzing van beide kampen, gecombineerd met strijd buiten de stembus op basis van solidariteit. Nu een van die kampen – helaas met linkse steun – heeft gewonnen, gaat de strijd in iets gewijzigde omstandigheden verder. Het innemen van een onafhankelijke radicale positie, gecombineerd met daadwerkelijk verzet tegen zowel establishment als haar rechtse rivalen – daar ergens ligt een uitweg uit de bijzonder akelige politieke situatie die zich na Brexit aftekent.

Peter Storm
(Dit stuk verscheen eerder op zijn zeer aan te raden weblog Ravotr)