Sociale strijd in Europese landen (deel 1): Griekenland en verder
Op het moment dat je dit leest, is België wellicht al platgelegd door de algemene staking die vakbonden voor vandaag, maandag 15 december, hebben aangekondigd. Maar België is bepaald niet het enige land waar hevige protesten tegen bezuinigingsbeleid zijn losgebrand. Ook Italië en Griekenland – waar ook rond andere thema’s fel strijd wordt gevoerd – en vooral Ierland zien mensenmenigten in actie. Radicaal-linkse partijen rukken op in Griekenland en Spanje. Staat de strijd er echter zo sterk voor als deze paar zinnetjes wellicht doen vermoeden? Het is tijd voor een rondje langs diverse Europese tonelen in de sociale strijd. Dat rondje begin ik in Griekenland, in zekere zin waar deze ronde van strijd op gang kwam en de grootste hoogte heeft bereikt.
Protest tegen bezuinigingsbeleid kwam in Griekenland op gang toen de Griekse staat in 2009 en 2010 in een diepe schuldencrisis was beland. Om aan kredieten te komen, zocht ze steun bij de EU, de Europese Centrale Bank en het IMF, samen al snel bekend als de trojka. Die kwam met leningen – en strenge voorwaarden. Zo kwam een proces op gang waarbij Europese regeringen belastinggeld overhevelden naar de Griekse regering, die er Griekse en andere Europese banken en financierders van afbetaalde, met rente. Financierders helpen financierders, schuldeisers helpen degenen die schulden innen zodat die weer schuldeisers kunnen helpen – op kosten van de belastingbetalers in West-Europese landen maar vooral op kosten van de Griekse bevolking.
Van Europese ‘hulp’ aan ‘de arme Grieken’ was in de kern geen sprake. De voorwaarde voor de kredietverstrekking was: streng bezuinigingsbeleid waar Grieken juist armer van werden. Dus drukte de Griekse regering – eerst onder de sociaal-democratische PASOK, later onder de conservatieve Nieuwe Democratie – privatiseringen, sloop van pensioenen en pensioenrechten, massaontslagen en loonsverlagingen van vele procenten door, in een reeks bezuinigingspakketten. Tegen die pakketten liepen arbeiders via de vakbonden keer op keer te hoop. Er kwam een algemene staking in 2010 op gang, en er zijn er intussen al meer dan twintig geweest. Meestal duurden ze een dag, maar er waren er ook van 48 uur. En ze haalden vrijwel niets uit.
Eendagsprotesten
Dat lag niet aan gebrek aan felheid of inzet van de stakers. De stakingen gingen veelal gepaard met stevige demonstraties, en vaak ook met forse straatgevechten met de politie. Dat laatste hing samen met andere zaken die in Griekenland fel verzet oproepen: de strijd tegen politiegeweld, en tegen racisme en fascisme. Politiegeweld had al in december 2008 de vijftienjarige jongen Alexis Grigoropoulos de dood in gejaagd. Een opstand van tienduizenden woedende jongeren, met een stevige anarchistische inbreng, was de reactie. De jaren daarop deed dit type van verzet steeds weer van zich spreken, rond diverse thema’s zoals bijvoorbeeld ook als antwoord op de snelle opkomst van de neo-nazistische partij Gouden Dageraad. Nadat mensen van die club de afgelopen zomer een radicale rapper om het leven hadden gebracht, vonden er zeer hevige anti-fascistische tegendemonstraties plaats. Vervolgens kwam het de staat beter uit om de repressie en de agressie tegen links in eigen hand te houden: ze kortwiekte de Gouden Dageraad met arrestaties en aanklachten, en ging over tot de orde van de dag – een repressieve en diepracistische orde, want in de tussentijd had het met grof geweld weren van vluchtelingen door de Griekse staat een macabere vlucht genomen, zo ernstig dat een groepering als Amnesty International er kritische aandacht aan besteedde.
Het is intussen eind 2014, en de cyclus van strijd is nog steeds gaande. Op 27 november was het weer zover: “Tienduizenden stakers leggen Griekenland plat”, berichtte toen de NRC. De “tienduizenden” sloeg op de aantallen demonstranten; het aantal mensen dat in staking was gegaan moet aanzienlijk hoger hebben gelegen. De aanleiding was een nieuwe regeringsbegroting met weer bezuinigingen. Het zag eruit als een herhaling van zetten, waarbij je kunt vaststellen dat het protest zo enorm terecht is – de mensen hebben al veel te veel geleden – maar waar je ook vraagtekens kunt zetten bij de effectiviteit ervan. Al die eerdere bezuinigingsplannen zijn doorgedrukt, tegen die enkele tientallen algemene stakingen in. Misschien zou zonder die herhaaldelijke demonstraties van afwijzing het bezuinigingsbeleid nog veel harder zijn geweest. Maar de acties hebben iets van een gebaar dat niet wortelt in de keuzes van arbeiders zelf, maar veel eerder van de vakbondstop, die met haar machtsvertoon wil laten zien dat haar suggesties om tot mildere en minder bezuinigingen te komen, serieus genomen moeten worden, or else. “Nu hebben we onze achterban nog in de hand. Als je niet naar ons luistert, staan we daar niet meer voor in…” Dat lijkt de onuitgesproken boodschap van vakbondsleiders aan de regering te zijn. Arbeiders doen mee aan dit ritueel: niet meedoen betekent immers de regering nog meer ruimte geven om haar sloopwerk te verrichten. Echter, het is maar op een zeer indirecte en beperkte wijze hun eigen strijd. Het is een actiemodel dat doodloopt: bezuinigingsplan beantwoord met eendagsprotest, bezuinigingsplan met minieme aanpassingen doorgedrukt, weer een één- of misschien tweedagsprotest, regering drukt door, arbeiders gaan met bebloede koppen en nieuw inkomensverlies naar huis, om door de vakbonden opgetrommeld te worden voor het volgende eendagsprotest als de regering het volgende bezuinigingspakket heeft aangekondigd.
Zo gaat het al sinds 2010, en vakbewegingen in landen als Italië, Spanje en Portugal hanteren een soortgelijk model, met vergelijkbare magere resultaten. Aan de opkomst, de deelname van arbeiders, de georganiseerde woede, ligt het niet. De actievorm en de vakbondsregie ervan is het probleem. Het is te hopen dat de Belgische stakingen blijven escaleren, zodat ze door de grenzen van dit routinepatroon en haar beperkingen weten te breken. Het tempo waarin de stakingsstrijd wordt opgebouwd, geeft enige hoop in die richting, evenals het opmerkelijke bericht dat een van de Belgische vakbonden al een stakingsaanzegging vanaf 16 december heeft gedaan – voor onbepaalde tijd. Het is geen concrete oproep, het is meer een stap die deze bond – een vakbond voor personeel in overheidsdienst en de collectieve sector – zet om de handen vrij te hebben voor het geval de regering niet inbindt. Maar het laat in ieder geval zijn dat in Belgisch vakbondsland er een sfeer is van erop of eronder. Zijn vakbondsbestuurders in België scherper dan hun Griekse collega’s? Minder in ingesleten actiepaden vastgeroest, gewoon omdat er minder actie was in België dan in Griekenland, en de huidige campagne dus frisser wordt aangepakt? Is de druk door gewone vakbondsleden om de strijd te escaleren groter, misschien omdat de woede ‘verser’ is vanwege een nog maar onlangs ingezet bezuinigingsproject onder een nieuwe rechtse regering?
Verkiezingen
Terug naar Griekenland. De vakbondsgreep aldaar wordt gedeeltelijk doorbroken vanuit andere stukken strijdbeweging, in Griekenland vooral door de talloze anarchistische, autonome en anti-autoritaire netwerken, groeperingen en initiatieven. We zagen al hoe de moord op Alexandros Grigoropoulos fel protest uitlokte. Sindsdien zag Griekenland op kleinere schaal soortgelijke confrontaties. De dood van de jongen wordt intussen jaarlijks met demonstraties – en dus straatgevechten – herdacht, net als de studentenopstand van 1973 tegen de toenmalige militaire dictatuur jaarlijks met demonstraties wordt herdacht. Die laatste herdenking bracht dit jaar veertigduizend betogers de straten op in een optocht naar de Amerikaanse ambassade, als protest tegen de rol van de VS in het steunen van de dictatuur. Oproerpolitie was er met zevenduizend agenten en vuurde traangas af.
Ook dit verloopt allemaal redelijk volgens een gangbaar, bijna ritueel patroon. Er is een stevige en goede traditie van heftig anti-autoritair straatprotest opgebouwd in Griekenland. Maar die traditie slaagt er (nog?) onvoldoende in om door te breken naar bredere lagen van de door bezuinigingen geteisterde bevolking, naar de herhaaldelijk onder strakke vakbondsregie stakende vakbonden bijvoorbeeld. Het zijn bijna parallelle universa van strijd. Op de zeldzame maar prachtige momenten waarop deze universa samenvloeiden, werd er prompt hardop geroepen over sociale explosie, wankelende regeringen en dergelijke. Op 12 februari 2012 en de nacht erna vonden felle botsingen met de politie plaats toen tienduizenden mensen heftig protesteerden tijdens een 48-uursstaking tegen weer een bezuinigingsplan. Niet voor niets stonden de betogers voor het parlementsgebouw waar over dat plan werd beraadslaagd. De NRC sprak van een “recordaantal burgers” dat was samengestroomd.
Het was het hoogtepunt in de strijdgolf – maar een doorbraak bleef uit. Wat volgde, was een terugval – en de groei van een grote, gevaarlijke illusie. Syriza, een aanvankelijk kleine, in een democratische en links-radicale vleugel van de traditionele Communistische Partij wortelende linkse groepering, groeide pijlsnel. Het zag er in de afgelopen zomer zelfs even naar uit dat ze de verkiezingen zou winnen. Enorme chantagetaal van rechts – “stem Syriza en je krijgt chaos”, die toonzetting – kwam er aan te pas om deze linkse overwinning te voorkomen. Rechts won uiteindelijk, maar Syriza bleef een factor van groot gewicht. Momenteel, met weer verkiezingen in aantocht, staat Syriza wederom op grote winst. In een recente, op 6 december bekend gemaakte peiling is Syriza de grootste met 34 procent geschatte stemmen, met een voorsprong van 5,2 procent op de huidige regeringspartij Nieuwe Democratie. Het betreft hier schattingen van het stemgedrag; in gepeilde kiezersvoorkeur bedragen de cijfers 24,3 procent, een voorsprong van 4,5 op Nieuwe Democratie.
Demoralisatie
In deze voorsprong van Syriza zit een dubbele en daardoor riskante boodschap verpakt. Ongetwijfeld gebruiken heel veel mensen een (voorgenomen) stem op Syriza om hun afwijzing van het bezuinigingsbeleid te laten blijken. En die is ingebed in een overwegend links verhaal, slechts een beperkt aantal anti-bezuinigingsmensen wijkt momenteel uit naar Gouden Dageraad dat in deze peiling op 7 procent geschatte stemmen, en een kiezersvoorkeur van 5 procent, staat. Mensen zijn dus nog altijd boos op de regering, de trojka en het bezuinigingsbeleid, en zijn niet in overgrote meerderheid gecapituleerd voor extreem-rechts. Dat is de positieve boodschap: rechts heeft weliswaar de macht behouden, maar niet zonder meer de politieke hegemonie in de opvattingen van de bevolking.
Maar de steun voor Syriza weerspiegelt ook iets van demoralisatie. De strijd is de afgelopen twee jaar niet op het zinderende peil van 2010, 2011 en de eerste maanden van 2012 gebleven. De steun voor Syriza is geen rechtstreekse uitdrukking van strijd en strijdwil, maar functioneert enigszins als een alternatief daarvoor. Het is alsof mensen willen zeggen: “We zijn er met al onze stakingen, demonstraties, straatgevechten, rellen en bezettingsacties niet in geslaagd onze lonen, uitkeringen, pensioenen, banen en collectieve voorzieningen te verdedigen. Wat we ook hebben geprobeerd, we zijn de armoede ingetrapt door dat stel politici, bankiers en bureaucraten. Wat ons niet lukte, dat lukt misschien de politici van Syriza wel. Laten we hen een kans geven, hen groot maken, en hopen dat zij de bezuinigingspolitiek kunnen stoppen.” De taak om de sociale sloop te stoppen, wordt weer eens uitbesteed aan hogerhand. Het heeft iets van onmacht.
Dat is zeer riskant. Om te beginnen is een overwinning helemaal geen uitgemaakte zaak. De rechtse campagne van paniek en chantage kan wederom succes scoren. Dat is geen drama op zich, want de strijd gaat door en hangt niet af van de regeringssamenstelling. Het is echter wél een drama voor degenen die zoveel zijn gaan verwachten van Syrizia, zich er verregaand mee zijn gaan identificeren, en met een Syriza-nederlaag zelf ook de demoralisatie zullen moeten incasseren. Wie meegaat in een hype, is ook de klos als de hype een zeepbel blijkt.
Eigen kracht
Het is echter ook heel goed denkbaar dat Syriza de verkiezingen wint en – samen met coalitiepartners, want een absolute meerderheid zit er niet in – gaat regeren. Nu al kunnen we zien wat voor chantage ondernemers in zullen zetten: kapitaalvlucht die we al enigszins zagen in de val op de Griekse aandelenbeurs met een Syriza-overwinning enkel nog maar als vooruitzicht. Wat gaat een Syriza-regering daartegen ondernemen? Ook een Syriza-regering is ingebed in een ambtenarenapparaat dat op haar beurt ingebed is in de Griekse ondernemerswereld en als functie heeft: een soepel functioneren van de Griekse markteconomie te garanderen. Zijn twintig onervaren linkse ministers opgewassen tegen een goed ingewerkt bureaucratisch overheidsapparaat met hele andere prioriteiten en loyaliteiten? Het Syriza-programma is overigens een stuk minder radicaal dan haar imago als “extreem-linkse” partij doet vermoeden. Het behelst het in overleg treden met de trojka om de bezuinigingspolitiek te kunnen stoppen. Maar wat als die trojka ieder overleg weigert? Wat als de trojka wel overlegt, maar slechts minieme concessies doet? En hoe gaat Syriza aan haar kiezers uitleggen dat ze wel stevigere veranderingen wil, maar dat ze gezien de politieke krachtsverhoudingen met slechts zeer magere verbeteringen genoegen moet nemen? En hoe gaan die kiezers dat oppikken? Dit is een scenario voor een kortstondige linkse regering met hoogst halfslachtig en teleurstellend beleid, gevolgd door verkiezingen waar heel veel linkse kiezers zullen thuisblijven waardoor rechts met overmacht de regering herovert. Als rechts tenminste het geduld kan opbrengen om op een parlementaire herovering van de macht te wachten, en niet al eerder een staatsgreep produceert.
Zou Syriza iets meer voet bij stuk houden en stevig progressief beleid neerzetten, dan kan ze haar populariteit vasthouden en een aantal maatregelen verwezenlijken. Dan zitten we in een scenario dat we kennen uit Chili onder de linkse president Allende van 1970 tot hij op 11 september 1973 door Pinochet en zijn militairen werd afgezet en vermoord. Ook Syriza zal in zo’n geval druk van rechts tegenkomen. Dat rechts heeft in Griekenland met haar staatsgreep in 1967 al eens laten zien dat het niet terugdeinst voor bruut buitenparlementair optreden als macht, rijkdom en prestige van haar steenrijke sociale basis worden bedreigd. Syriza zal, door haar achterban wijs te maken dat mensen vooral op “de politiek” (lees: de parlementaire politiek) moeten vertrouwen, precies die enige kracht hebben verzwakt die een dreigende staatsgreep geloofwaardig kan ontmoedigen en eventueel kan verslaan. Die kracht bestaat nu juist uit een zelfgeorganiseerde, actieve beweging van onderop die voor rechten en vrijheden strijdt, ongeacht wie er precies in de regering zitten. Staatsgrepen wijken zelden voor parlementen, maar soms wel voor barricadenstrijd en stakingen, indien wijdverbreid, breedgedragen en goed, dus door deelnemers zelf, georganiseerd. Je kaarten vooral zetten op verkiezingen en een regering van links, is energie weghalen uit die eigen kracht om hem te stoppen in via de stembus aangewezen anderen.
Solidariteit
Intussen is niet iedereen door verkiezingskoorts bevangen. Sterker: juist van het radicale, anti-autoritaire strijdtoneel is relatief goed nieuws te melden. Ik noemde al de herdenkingsdemonstratie voor de studentenopstand. Er is meer. Ruim een week geleden herdachten zo’n zesduizend demonstranten de dood van de jonge Grigoropoulos, intussen alweer zes crisisjaren geleden. Voor die moord is trouwens in 2010 een agent tot levenslang veroordeeld, maar daarmee bleef de verantwoordelijkheid van de politie als apparaat goeddeels uit de wind. De woede sluimert intussen voort en laait op dit soort dagen hoog op. Actievoerders vochten met politie die traangas afvuurde en het waterkanon inzette. Sommige geldautomaten, auto’s en winkels waren ook doelwit van actie. Dat is allemaal niet zeer uitzonderlijk, net zo min als de honderd arrestanten helaas erg uitzonderlijk zijn.
Bijzonder was een ander aspect: de via de actie geuite solidariteit met een anarchistische hongerstaker. Het ging om Nikos Romanos, vriend van Alexis Grigoropoulos en destijds aanwezig bij de politiemoord op hem. Romanos zit in de gevangenis na wegens deelname aan een poging tot bankoverval tot maar liefst vijftien jaar celstraf te zijn veroordeeld. Met die poging tot bankroof zouden Romanos en vrienden, die een anarchistische groep hadden gevormd als antwoord op de dood van Grigoropoulos, aan geld hebben willen komen voor hun activiteiten. Het proces was dubieus, er dook fotomateriaal op waaruit een poging bleek om verwondingen, na hun arrestatie toegebracht, uit te wissen of onzichtbaar te maken. Kortom: Romanos en zijn mede-arrestanten zijn door de politie in gevangenschap mishandeld. Die vijftien jaar zijn ook een idioot hoge straf voor iets waar klaarblijkelijk niemand bij gewond of gedood is geraakt, behalve dus de opgepakte Romanos en zijn drie maten.
In de cel is Romanos gaan studeren, en volgens de Griekse wet heeft hij daarom recht op een soort studieverlof. Dat weigerde de regering hem echter toe te kennen, waarna hij in hongerstaking ging. Solidariteit met Romanos en zijn actie voegde zich nu bij de nog altijd levende woede over de politiemoord op Grigoropoulos. Aanvankelijk reageerde de regering op de actie door een maatregel in te voeren waarmee gevangenen in de cel onder bepaalde voorwaarden konden studeren. Het zou neerkomen op een verslechtering van rechten voor al die gevangenen en voor bepaalde studies ook zinloos zijn. Romanos wees het dan ook af en ging door met zijn actie. “Romanos kondigde via zijn advocaat Fragkiskos Ragkousis aan dat hij zou ophouden water te drinken als deze wetgeving doorgevoerd zou worden. Hij zei dat hij geen excuus wilde worden voor de regering om de rechten van gevangenen verder in te perken.” Romanos werd intussen met de dreiging van zijn dood een symboolfiguur voor de anarchistische strijd in Griekenland.
Kennelijk vond de regering het voortduren van Romanos’ weerstand en de sympathie die hij zo losmaakte voor zichzelf en voor de strijd, uiteindelijk toch schadelijker dan toegeven onder druk. Al op 2 december was zichtbaar hoe groot de steun voor Romanos én voor het anarchisme was. “Een grote demonstratie door het centrum van Athene zond een duidelijke boodschap van steun aan Romanos uit. Het was waarschijnlijk een van de grootste demonstraties voor een anarchistische zaak in recente jaren, met volgens sommige schatting wel vijftienduizend mensen die marcheerden”, aldus een verslag en analyse op Libcom.
Isolement doorbreken
Op 10 december, na dertig dagen van hongerstaking, gaf de regering toe. “De staking bracht Romanos aan de rand van de dood en Griekenland dichtbij het punt van opstand.” Een dode anarchist, daar ligt geen regering al te lang wakker van, tenzij die dood gevolgd wordt door een omvangrijke opstand uit woede over diens dood. Romanos mocht studeren, maar wel met banden om zodat hij gelokaliseerd kan worden. Het is, zoals het verslag op Libcom over de gang van zaken het stelt, “een kleine overwinning in een lange en voortdurende slag, maar een noodzakelijke overwinning desondanks”. Inderdaad: het blijkt mogelijk om brede sympathie en steun te verwerven op basis van openlijk anarchistische opvattingen en inzet – zoveel steun dat de regering eieren voor haar geld koos.
Evengoed signaleert de schrijver van het Libcom-stuk waar ik me hier op baseer ook de voortdurende beperkingen van een anarchistisch isolement: “Als anarchie wil groeien, dan zal het uit zijn eigen comfortzone moeten breken en iets nieuws moeten aanbieden. De onderbuikreflex om terug te vallen op Exarchia, de buurt van de anarchisten, en het daar met de politie uit te vechten, is niet iets nieuws. Het is een afgesleten patroon van gebeurtenissen dat de Griekse maatschappij grotendeels heeft geaccepteerd en geabsorbeerd.” Dat sluit aan bij mijn eerdere observatie dat ook het anarchistische strijdfront enigszins aan routinevorming onderhevig is en niet uit haar isolement heeft weten te breken – tot nu toe.
De solidariteit die de hongerstaking van Romanos heeft opgeroepen, laat echter zien dat precies dat isolement doorbroken kan worden – en dat dan een regering terugdeinst om tot het uiterste te gaan. Waar revolutionaire, anarchistische opvattingen samengaan met de bredere woede die regeringen, bezuinigingen en repressie oproepen, daar vinden we de kracht om werkelijk veranderingen door te duwen.
Peter Storm
(Blogt op Ravotr)
Waarom zijn er bij ons geen grote protesten tegen het harde bezuinigingsbeleid van de kabinetten van Rutte, terwijl dat in België wel het geval is? Heeft dat er mee te maken dat Rutte meer op de zwakkeren in onze samenleving bezuinigt en dat in België vooral de werkenden worden getroffen door bezuinigingen en hervormingen?
Misschien omdat we hier teveel vrijblijvend zitten te klagen op internet en ons te weinig organiseren en de straat op gaan?
Dat klopt; maar voor werkende mensen la bijvoorbeeld een schoonmaker is het makkelijker het publieke debat op te zoeken en aan demonstraties deel te nemen dan voor een WWB’er. Ze hoeven geen verantwoording aan het publiek af te leggen, waarom ze meer loon willen, een betere behandeling etc. De WWB’er krijgt al snel te horen: “Wij moeten ook werken voor ons geld,” of: “Als je hier tijd en energie voor hebt, waarom ga je dan niet werken?” En omdat veel bijstandsgerechtigden dat weten en niet graag met hun uitkeringsafhankelijkheid te koop lopen, vechten ze wat in hun eentje of posten wat op een forum.
Waarom zo weinig protest in Nederland? “Heeft dat er mee te maken dat Rutte meer op de zwakkeren in onze samenleving bezuinigt en dat in België vooral de werkenden worden getroffen door bezuinigingen en hervormingen?” Dat speelt een rol momenteel. Maar Rutte I en kabinetten ervoor vielen ook werkenden aan. De verhoging van de pensioenleeftijd bijvoorbeeld, wat nu in België pas gebeurt. daar kwam van vakbondskant maar een tamme reactie op in Nederland. Na een paar stoere uitspraken en wat manifestaties koos de vakbondstop eieren voor haal geld. Zelfde beleid, andere reactie uit de vakbonden. De vraag naar het verschil blijft overeind. Ik denk dat we het verschil moeten zoeken in de positie van de bonden zelf. Die zijn in Nederland veel verder ingekapseld, steeds meer ‘sociale partner’ geworden, dan in België. Maar ook dat verschuift de vraag weer. Waaróm is dat dan zo?
Een ander verschil heeft met timing te maken. In Nederland vonden het soort aanvallen dat we nu in België zien, al eerder, en vaak sluipenderwijs, plaats. In België is het één grootschalige aanval, nu er voor het eerst sinds 1988 een rechtse regering zonder sociaaldemocraten erin is aangetreden. Zo ’n frontale aanval roept breder en sneller een algemene woede op waar de vakbonden hun campagne op kunnen bouwen.
Wordt ongetwijfeld vervolgd…
Ik ben het wel met jou eens DRM dat het moeilijk is om hier in Nederland eenheid te krijgen. En ja, daarin heb je wel gelijk dat er de verdeel en heerstactiek wordt toegepast hier. De zwakkeren worden vooral gepakt hier ja en de werkenden veel en veel minder. Dat zorgt voor verdeeldheid.
Peter schrijft:
” In Nederland vonden het soort aanvallen dat we nu in België zien, al eerder,
en vaak sluipenderwijs, plaats. In België is het één grootschalige aanval,”
In werkelijkheid is er sprake van een Europese estafette.
Het begon in Duitsland met de SPD / Die Grünen regering van Gerhard Schröder
en Joschka Fischer in de periode 1998 – 2005.
Daarna kwam Rutte 1, oktober 2010 tot april 2012, en nu dus België.
Peter schrijft:
“Waar revolutionaire, anarchistische opvattingen samengaan met de bredere woede die regeringen, bezuinigingen en repressie oproepen, daar vinden we de kracht om werkelijk veranderingen door te duwen.”
Mijn visie:
Anarchistische opvattingen zijn niet revolutionair maar ondermijnen het klassenbewustzijn.
Werkelijke veranderingen komen er alleen als de arbeidersklasse effectief
is georganiseerd in een internationale, revolutionaire arbeiderspartij.
Klopt NN. Zo denk ik er ook over! Met anarchie komen we niet echt ver.
“Anarchistische opvattingen zijn niet revolutionair maar ondermijnen het klassenbewustzijn.” Interessant. Zoiets heb ik ook jarenlang gedacht. Vraagje. Waar is dan dat “klassenbewustzijn” dat door anarchistische opvattingen zou worden “ondermijnd”? Is dat sterker in landen met nauwelijks anarchistische aanwezigheid om dat “klassenbewustzijn” te “ondermijnen”, zoals Nederland, dan in landen met sterkere anarchistische aanwezigheid – en dus meer “ondermijners” – , zoals Spanje en Griekenland?
Hoi Raven, jij komt soms met nogal grote uitspraken die je niet echt uitwerkt, zoals eerder al over socialisme en kapitalisme, en nu weer over anarchisme. Kun je misschien uitleggen wat jij onder anarchisme en anarchie verstaat? Zodat het duidelijk wordt waarom je denkt dat we daar niet ver mee komen?
“Anarchistische opvattingen zijn niet revolutionair maar ondermijnen het klassenbewustzijn.”
Eric Je kunt het Raven niet aanrekenen dat hij niet van de hoed en de rand weet.
In de 1980 jaren was ik lid van Offensief.
Toen dacht ik ook de juiste weg te hebben gevonden.
Nadat ik in een neo-fascistische hinderlaag liep bij Undercover in Nederland SBS6,
heb ik mijzelf voorgenomen de politiek tot op de bodem uit te zoeken.
Het heeft me daarna nog meerdere jaren gekost.
Ik ben ervan overtuigd nu de juiste weg te hebben gevonden.
Als het mij al zoveel moeite kost terwijl ik me al een leven lang bemoei met politiek,
wat wil je dan in godsnaam anderen verwijten.
Een zeer belangrijke graadmeter is dat ik nu wereldwijd op de hoogte ben
van zeer belangrijke politieke ontwikkelingen, terwijl ik eerst die informatie niet kreeg.
Deze informatie wordt vervolgens ook in het juiste perspectief geplaatst
en dat is van zeer groot belang.
Het hoe en waarom. Toen ik dat allemaal las, dacht ik:
Eindelijk heb ik nu duidelijk antwoord op vragen, die eigenlijk
al tientallen jaren bij mij, en vele anderen, leefden, maar die nooit
een helder antwoord gaven en het sluimerde maar zo door.
Dan nog even antwoord op de opmerking van Peter,
in hoeverre dan het anarchisme het klassenbewustzijn ondermijnt.
Het anarchisme is een ongeorganiseerd zooitje.
Wat we nodig hebben, is een socialistische maatschappij.
Daarvoor is het nodig om het kapitalisme wereldwijd te laten verdwijnen.
Daarvoor is het noodzakelijk dat arbeiders zich wereldwijd verenigen
met dezelfde doelstelling en hetzelfde ideaal.
Daarvoor is het noodzakelijk aangesloten te zijn bij dezelfde
internationale, revolutionaire arbeiderspartij.
Anarchisten zien die noodzaak niet.
Als eindresultaat beschadigen anarchisten de politieke strijd
en stimuleren dat politieke activisten door de heersende elite
het functioneren onmogelijk wordt gemaakt.
Anarchisten lokken strengere wetten uit,
gericht tegen de arbeidersklasse.
Karl Marx schreef vroeger al dat de arbeidersklasse een strakke discipline
nodig heeft, als de arbeidersklasse succesvol wil zijn.
Daarvoor zijn ook opofferingen nodig.
De strijd dient gevoerd te worden vanuit het democratisch centralisme.
Vanuit het trotskisme en niet vanuit het stalinisme.
Ik ben geen theoreticus. Ik lees geen boeken.
Maar mijn gevoel zegt, dat ik op het goede spoor zit
n.a.v. opgedane levenservaring op politiek gebied.
Eric. Ik zal proberen het uit te leggen. Best lastig. Maar ik probeer het. De letterlijke betekenis van anarchie is een toestand van ordeloosheid. De toestand waarin de bewoners van een staat niet aan wetten gehoorzamen en geen overheidsgezag erkennen. Ik persoonlijk heb er een beeld bij van punkers, krakers, mensen die zich constant afzetten tegen van alles en nog wat. Dat vind ik zelf niet realistisch. Want we hebben nu eenmaal met een overheid te maken. Of we dat nu leuk vinden of niet. Datzelfde gevoel heb ik bij het kapitalisme. Je kan daar wel constant tegenaan trappen en het kapitalisme weg willen hebben. Maar we leven nu eenmaal hier in het westen in een kapitalistische samenleving. Dus ik denk dat het realistischer is om binnen dat systeem tegen bepaalde zaken te vechten met kleine stappen (zoals bijvoorbeeld tegen dwangarbeid en armoede), dan het systeem omver te willen werpen. Want dat zie ik zomaar niet gebeuren! Dan denk ik dat een goede arbeidsbeweging zoals bijvoorbeeld nu met de FNV in België gebeurd meer zoden aan de dijk zet.
Laat ik het nog duidelijker zeggen: geld zorgt ook voor een heleboel problemen en ongelijkheid in onze maatschappij. Desondanks kunnen we het niet afschaffen omdat er nu eenmaal de afspraak is gemaakt dat geld ons wettelijke ruilmiddel is. Dus afschaffen van het geld zal niet gebeuren. Wel kunnen we binnen dat geldsysteem proberen om het geld beter en eerlijker te verdelen. En om wetten te maken die rechtvaardig zijn. Dat is realistischer. Nu ben ik ook niet zo bezig met allerlei theorieën zoals die van Karl Marx enzovoorts. Ik richt me liever op de huidige problemen van alledag zoals bijvoorbeeld de dwangarbeid waar we nu tegenaan lopen en de problemen rondom de bijstand. Ik zie liever kleine resultaten gebeuren op korte termijn en dan steeds een stapje verder dan me bezig te houden met hele grote dingen die eeuwen duren zoals het afschaffen van het kapitalisme. En dan nog als je het al afgeschaft krijgt waar vervang je het dan door?
Tot slot wil ik nog wel even een reactie geven op het klassenbewust zijn. Wij leven nu eenmaal in een klassenmaatschappij. In Engeland geven ze dat eerlijk toe. Hier in Nederland wil men net doen alsof klassen niet bestaan. Iedereen is gelijk en iedereen kan alles bereiken. Een dubbeltje kan altijd een kwartje worden. Nou was dat maar zo! Dat is dus niet zo! Een kind van rijke ouders zal veel gemakkelijker iets bereiken in zijn leven dan een kind van arme ouders. Dat zijn feiten. Is dat eerlijk? Nee. Rechtvaardig? Nee. Maar wel vaak de realiteit. Men heeft ook statistisch onderzocht dat kinderen van ouders die in een uitkering zitten later ook grote kans hebben zelf in een uitkering te geraken (of om een werkende arme te worden). En natuurlijk zijn er uitzonderingen. Maar de statistieken wijzen dit wel uit. De bijstandsbond houdt deze statistieken bijvoorbeeld bij. En daar moeten we ons bewust van zijn vind ik. En dan heb ik het niet over het Marxisme of wat dan ook. Nee, ik heb het over de huidige stand van zaken.
Even reageren op NN. Ik citeer: “Het anarchisme is een ongeorganiseerd zooitje.” Bewijs? Argument? Enig idee hoe anarchistische clubs werken? Ervaring ermee? Enig idee wat anarchisten denken over organisatie?
“Wat we nodig hebben, is een socialistische maatschappij.” Ja. Dat vinden veel anarchisten – ik bijvoorbeeld – ook. Zij spreken niet voor niets van libertair socialisme, anti-autoritair socialisme. Daar zit het meningsverschil niet. De vraag is hoe socialisme er uit ziet en hoe je er komt. Socialisme tegenover anarchisme zetten is net zoiets als fruit tegenover appels zetten, en over het hoofd zien dat appels een soort fruit zijn, zoals anarchisten veelal een soort socialisten beschouwd kunnen worden, al hanteren velen van ons die term ‘socialisme’ liever niet, om verwarring met autoritaire takken van socialisme te voorkomen..
De andere dingen die je over anarchisten schrijft, worden niet van onderbouwing voorzien en laat ik verder rusten. Verwijzen naar je levenservaring – zonder dat de lezer daar iets van weet – is evenmin overtuigend. Ik heb ook levenservaring, juist dáárom heb ik het idee van een revolutionaire partij – dat ik vele jaren heb verdedigd – losgelaten. Levenservaring bewijst niets, de één leert er dit uit en de ander weer dat. Hetzelfde geldt voor dat gevoel dat jou zegt dat je gelijk hebt. Mijn gevoel zegt weer iets anders. Langs die weg komen we er nooit uit.
En dan nog even over dat ‘ondermijnen’ door anarchisten van het ‘klassenbewustzijn’. Wat denkt die internationale revolutionaire arbeiderspartij, als ze sterk wordt, tegen die anarchisten en hun ondermijning te gaan doen?
Het is de Nederlander schijbaar niet opgevallen dat alle Politieken Partijen op een lijn zitten,.
dat is met oorlogsvoeringzo.
Dat is met de bezuinigingen in de zorg zo.
De huren worden drastig verhoogd en ga zo maar door.
Alleen maar omdat Nederland 816 miljard aan schuld heeft, ,dat alleen al aan rente 150 miljoen aan rente per dag kost.
Er wordt niet bezuinigd op het koninklijk huis, of op de Hypotheek aftrek boven de 50.000 p/j of op salarissen boven de 50.000. nee de allerarmsten moeten deze oorlogen betalen.
De enigste redding voor Europa zou zijn de opstanding van een partij voor het gewone volk en van het gewone volk, zoals bijvoorbeeld de communistische partij knokte voor de arbeider.
Zo,n Partij is er niet in Europa, dus Is er een sterk alternatief, EENSGEZIND NIET MEER STEMMEN OP WAT VOOR EEN PARTIJ DAN OOK IN EUROPA:
Stuurllos zullen zij dobberen op die oceaan wat Politiek heet…
Nederland heeft 816 miljard aan schuld en ondanks de bezuinigingen op de burgers, blijft de schuld maar stijgen met gemiddeld 25 miljard per jaar sinds de VVD aan de macht is. Voor die schuld is de overheid zelf verantwoordelijk, maar doet er niks aan om deze schuld terug te brengen of te beperken.
Behalve de burgers weer de schuld geven van deze enorme schuld en vervolgens nog meer geld weg te halen bij de burgers. Maar op een gegeven moment is daar niks meer weg te halen. Het zal nu wel duidelijk zijn dat deze situatie onhoudbaar is en dit wel fout moet gaan.
Zo lang er bij de overheid, bij de burgers nog geld kan ophalen, zal het systeem niet gereset en verandert word en blijven we met de steeds groter wordende problemen zitten.
Peter: “En dan nog even over dat ‘ondermijnen’ door anarchisten van het ‘klassenbewustzijn’.
Wat denkt die internationale revolutionaire arbeiderspartij, als ze sterk wordt,
tegen die anarchisten en hun ondermijning te gaan doen?”
Leuk bedacht Peter. Dat is net zo’n opmerking als “ik denk niet dat de heersende elite hier wakker van ligt.”
Beide punten zijn onbelangrijk en niet van toepassing. Het gaat om het alternatief dat je kunt bieden.
Als een Opel dealer een nieuw model aanbiedt, vraagt hij zich niet af wat de collega Ford dealer
in de eigen woonplaats daarvan zal vinden.
Raven bedankt voor de mededeling dat je niet gelooft in een socialistisch alternatief. Je denkt in termen van omver gooien. Tsja. Het is een geen partijtje kegelen hoor. Het gaat om het verkondigen van politieke feiten en dat de gewone bevolking wereldwijd dan de eigen juiste conclusies trekt.
Peter dat jij mijn levenservaring graag relativeert, vind ik prima.
Daar heb ik geen enkele moeite mee.
Ik weet wat het voor mij betekent en dat is voor mij van doorslaggevend belang.
Ik wil Doorbraak graag bedanken dat mijn eerdere reactie geplaatst is.
VOORWOORD
Met de grootste belangstelling en nimmer verslappende aandacht heb ik John Reeds boek ‘Tien dagen die de wereld deden wankelen’ gelezen. Zonder voorbehoud beveel ik het de arbeiders van de hele wereld aan. Dit is een boek, dat ik in een miljoenenoplaag gedrukt en in alle talen vertaald zou willen zien. Het geeft een waarheidsgetrouw en levendig beeld van de gebeurtenissen, die voor het begrijpen van het werkelijke wezen van de Proletarische Revolutie en de Dictatuur van het Proletariaat zo belangrijk zijn. Over deze problemen wordt veel gediscussieerd, maar alvorens men deze ideeën aanvaart of verwerpt, moet men de volledige betekenis van een dergelijke beslissing beseffen. John Reeds boek zal ongetwijfeld bijdragen tot een verduidelijking van dit vraagstuk, dat het fundamentele vraagstuk is van de internationale arbeidersbeweging.
NIKOLAI LENIN (Wladimir Iljitsj Oeljanow)
http://stanvanhoucke.blogspot.nl/2010/10/zaplog-3.html
Raven: “De letterlijke betekenis van anarchie is een toestand van ordeloosheid.”Nee dus. De letterlijke betekenis van anarchie is ‘zonder heersers’ (an = zonder; archos = heerser); ik ontleen dit aan Wikipedia:http://nl.wikipedia.org/wiki/Anarchisme De negatieve versie, anarchie als ordeloosheid, bestaat wel. Die is echter géén “letterlijke betekenis maar interpretatie
De claim van anarchisten is nu juist dat je een orde kunt hebben, een georganiseerde maatschappij, waarin mensen op vrijwillige basis, zonder hiërarchie, samenwerken. Misschien klopt die anarchistische claim niet, dat kunnen mensen dan vast netjes aantonen, maar daarvan zie ik dus nog maar erg weinig. Maar hoe dan ook, het is feitelijk onjuist om ‘anarchie’ te vertalen als ‘ordeloosheid’. Eén van de grondleggers van het anarchisme, Proudhon, zei al, uitdagend: l ‘anarchie, c’est l’ordre.
En tja: “Want we hebben nu eenmaal met een overheid te maken. Of we dat nu leuk vinden of niet.” Gedachtenexperiment: vervang ‘overheid’ door ‘slavernij”of door ‘apartheid’ of door ‘Berlijnse Muur’, of door welke wantoestand dan ook. In Zuid-Afrika zou iemand hebben kunnen zeggen: ‘we hebben nu eenmaal met apartheid te maken, of we dat nu leuk vinden of niet. Gelukkig waren er mensen die dat geen reden vonden om zich er maar bij neer te leggen alsof het iets onveranderlijks is. Wat mij betreft geldt dat voor de staat ook. We hebben er mee te maken ja. helaas, en voor zo lang als het duurt.
NN:
Het alternatief, zowel voor jou als voor mij, is socialisme (wat mij betreft anti-autoritair socialisme maar daar denken we blijkbaar anders over). Dat gaf ik al aan. De discussie gaat over hoe je daar komt, via een partij of via andere soorten van organisatie-van-onderop. Want ons meningsverschil is niet “wel of geen organisatie”: voor je bewering dat anarchisme een ongeorganiseerd zootje is, heb je nog geen enkel argument aangedragen. Logisch: het argument is onzin, anarchisme gaat over een vorm van organisatie, niet over organisatie als zodanig.
En mn vraag is geen kwestie van ‘leuk bedacht’. Ik ben gewoon benieuwd, en ik wil weten wat mij en mijn medestanders te wachten staat als jij je zin krijgt met je revolutionaire partij met bijbehorende ‘discipline’. Jouw opvattingen, en de poging om ze te verwezenlijken, hebben een geschiedenis, en dat was voor anarchisten geen erg aangename geschiedenis. Socialisten die anderen – soms andere socialisten! – zien als ‘ondermijners’ van klassenbewustzijn, doen maar al te vaak hele akelige dingen met die vermeende ‘ondermijners’ als ze de kans krijgen. Eerder in de geschiedenis leidde het idee dat anarchisten het klassenbewustzijn ondermijnden, tot grote narigheid toen een revolutionaire arbeiderspartij machtig genoeg werd om haar wil door te drukken. Die partij stuurde haar anarchistische tegenstanders in ballingschap, naar de gevangenis, naar het executiepeloton. Logisch ook. Wie anderen ziet, niet als bondgenoten-met-andere-mening (zoals ik jou probeer te zien) maar als tegenstanders, als vijanden, die gaat er vroeg of laat toe over die tegenstanders/ vijanden uit te schakelen. Ik zou op dat punt graag duidelijkheid willen waar jij staat. Omdat ik je graag als bondgenoot wil blijven zien, maar dat zonder duidelijkheid op dat punt niet echt makkelijk is. Jij bent vast totáál anders dan al die partijsocialisten die naar repressie grepen, tegen rechts maar ook tegen links als dat voor de voeten liep. Jij bent hopelijk totaal en volledig anders op dit punt (al lijkt je taal verontrustend veel op die van je voorgangers), en ik hoop dat ik daarvan ook tekenen ga zien. Maar mijn argwaan op dit punt komt wel ergens vandaan.
En ik relatieveer overigens niet alleen jouw levenservaring, maar ook die van mezelf. Levenservaring bewijst op zichzelf helemaal niets. We zien allemaal maar een déél van de realiteit, en het is erg riskant om aan je eigen ervaring een rotsvaste zekerheid te ontlenen over de maatschappij en hoe we die veranderen. Daar is meer voor nodig: een solide argumentatie bijvoorbeeld. Maar zodra ik naar argumenten begin te vragen krijg ik dingen te horen als: “leuk bedacht, Peter”. Erg constructief kan ik het niet vinden…
Ik ga er van uit dat we hier allemaal wel een wikipedialemma kunnen opzoeken, Peter Storm. Het leukste is toch voor een anarchist om het zelf authentiek te beredeneren, die woorddefinitie is ons toch allemaal wel bekend tenzij jij natuurlijk er een andere op na houdt dan de gangbare die uitleg behoeft.
Anarchisme omsluit als begrip geen enkele autoritaire gedachte die aan een daad vooraf gaat, en is daarmee even ondankbaar allesofnietsomvattend als discussieonderwerp als de goden waren in voorbije tijden voordat er één wrakend werd. Om daarna als aanbeden absolute autoriteit anarchisme als discussieonderwerp irrelevant te maken met het hem in gedachte en daad meemanifesterend religieuze autoritarisme van de gewelddadigste beul die het meeste gelijk aan zijn kant kreeg, wat nu overigens nog steeds de heersende geseculariseerde kapitalistische machtspolitieke mores is. Waarna toen pas het begrip anarchisme relevantie kreeg, daar waarvoor het nooit eerder als idee beredeneerd behoefde te worden, anarchisme was toen gewoon nog intrinsiek in ieders bestaan.
Wat het darwinisme mij vooral leert is dat alles mogelijk is, je hoeft het binnen een zekere context c.q. habitat alleen maar te bedenken. De levensvatbaarheid van een anarchistische gedachte die aan een daad voorafgaat is evenredig aan de hoeveelheid medewerking die die gedachte in de daad krijgt. Ik stel voor dit eenheid te noemen in plaats van autoriteit of (anarcho) dis-autoriteit. Als een veel beter alternatief na de nu toch hopelijk wel eindelijk voltooide bediscussiëring van deze geloofskwesties in een seculiere context c.q. habitat.
Een dis-autoritaire dus democratische eenheid heet in mijn terminologie democratisch centralisme. In een Dictatuur van het Proletariaat is dat kapitalisme zonder kapitalisten, ongeveer zoiets als Raven voorstaat, marxisme dus, maar dit beseft zij zoals zo velen niet.
Het grootste probleem voor een internationale arbeidersbeweging is dan ook het langs elkaar heen praten vanuit verschillende culturen in ook nog verschillende talen. Ik ben echt overtuigd voorstander van diversiteit maar dat langs elkaar heen praten vanuit verschillende religieuze of geseculariseerde culturen in ook nog verschillende talen vergt heel veel gezellige tolerantie en het besef overtuigd goed bezig te zijn. Maar:
Oorlogshitsers slaan mekaar er in figuurlijke zin de hersens bij in. Letterlijk genomen krijgen hun gedachtes die aan de daden vooraf gaan annonu nog steeds de grootste hoeveelheden medewerking. Waardoor dit zo is is de belangrijkste vraag die zich laat stellen.
Dit tekstje maken is voor mij leerzamer dan het lezen van de jouwe. En op 1e kerstdag ook nog helemaal passend in de kerstgedachte, maar dan zonder de herdenking van die geboorte en ter kribbe legging van een evangelische heiland in een beestenstal. Het is allemaal slaafse propaganda voor die oorlogshitsers, die met de gewelddadigste beul met het grootste gelijk vol angst en ontzag bewierrookt en geeerd worden. Elk beetje verzet er tegen is doodsverachtend anarchisme.
Sjuul, ik heb het geprobeerd, echt! Twee keer herlezen, maar ik snap nog steeds geen sikkepit van je stuk. En dan ben ik vast niet de enige. Waarom niet gewoon in simpeler taal schrijven wat je vindt? Moet het persé zo overdadig en ‘bloemrijk’? De bedoeling van een bijdrage zou toch moeten zijn dat anderen je begrijpen, anders kan je het net zo goed laten wat mij betreft.
Sjuul: “Ik ga er van uit dat we hier allemaal wel een wikipedialemma kunnen opzoeken, Peter Storm. Het leukste is toch voor een anarchist om het zelf authentiek te beredeneren, die woorddefinitie is ons toch allemaal wel bekend tenzij jij natuurlijk er een andere op na houdt dan de gangbare die uitleg behoeft.” Andersom! Raven hield er een andere op na dan de gangbare, en noemde zijn of haar betekenis ook nog de letterlijke. Dat is aantoonbaar onjuist. Verwijzen naar Wiki diende om dat duidelijk te maken.
Hallo Peter. Hartelijk dank voor jouw uitgebreide antwoord, waar goed over is nagedacht. Dat siert de mens. Ik groeide op in het platteland met veel spontaniteit. Toen ik 7 jaar was, zei ik tegen mijn ouders dat ik later naar Zuid-Afrika wilde om te helpen strijden tegen de Apartheid. Het is er nooit van gekomen. Gelukkig maar. Ik wilde een PvdA die voor de arbeiders opkwam. Ik werd teleurgesteld. In de 1980 jaren ging ik Offensief steunen. In 1990 stopte ik ermee. Ik wilde me niet meer met de politiek bemoeien. Alles veranderde toen ik jaren later in een fascistische hinderlaag liep van Undercover in Nederland SBS6. De enige reden was dat ik gebruik maakte van mijn recht op vrijheid van meningsuiting. De presentator gaf toe dat dit de enige reden was om mij in een TV hinderlaag te lokken. Achteraf kreeg ik met alles volkomen gelijk. Het was voor mij reden de politiek nu tot op de bodem uit te zoeken. Toen bleek dat er een politieke splitsing was geweest in 1992 met CWI en IMT tot gevolg. Na mijn TV ervaring wist ik dat CWI en IMT faalden en zocht verder. Uiteindelijk ging er een wereld voor mij open met de Socialist Equality Party en de World Socialist Web site. Zij legden alles uit. Het verraad van de sociaal-democratie en de vakbonden. Tientallen jaren moest ik gissen naar de waarheid, zoals zovelen maar nu viel alles op zijn plek en ben ik 100 procent overtuigd de waarheid te hebben gevonden.
Persoonlijk vergelijk ik de Socialist Equality Party en de World Socialist Web Site met de PvdA in de 1970 jaren.
Met het grote verschil dat ik me nu niet laat leiden door valse demagogie maar door de echte waarheid.
Dus zoals de burgers de PvdA graag hadden gezien maar wat achteraf niet meer was dan een farce.
Ik kan me thans geen machtiger instrument voorstellen dan wat ik nu gevonden heb. Het is mijn ultieme revanche op de smerige praktijken van SBS6. De waarheid verkondigen tegenover Leugens, list en bedrog. Dat is ook precies van de World Socialist Web Site elke werkdag doet. In de praktijk blijkt het prima te werken. Het wachten is nog op een Nederlandse voice Text To speech (TTS). Het is er wel via Yakitome.com. Echter niet gratis. Als je een fout maakt en het moet opnieuw, dan is het niet leuk als het niet gratis is. In Duits en Engels is het wel gratis te gebruiken. De website http://www.fromtexttospeech.com is ook gratis en het werkt grandioos. Met een DUTCH voice kun je zomaar een Nederlandse politieke oppositie opbouwen, als je dat zou willen.