Strijdbare anti-racistische geluiden op de stoep van de Amsterdamse burgemeester

Anousha Nzume (foto: Joke Jongejan)
Anousha Nzume (foto: Joke Jongejan)

Afgelopen zondag vond in Amsterdam de aftrap plaats van een maand lang activiteiten in het kader van de herdenking van de Nederlandse slavernij, die wettelijk gezien in 1863 werd afgeschaft, maar in feite pas tien jaar later werd opgeheven. Ruim tweehonderd deelnemers liepen mee in een indrukwekkende herinneringstocht langs monumentale grachtenpanden, die vroeger in bezit waren van slavenhandelaren. Bij de ambtswoning van burgemeester Eberhard van der Laan aan de Herengracht 502 vielen strijdbare toespraken, muziek en poëzie te horen. Daar werden ook kransen gelegd bij een herdenkingssteen.

Als enige bobo in de nabije omgeving wist de burgervader zelf een smet op de herdenking te werpen. Terwijl de deelnemers aan de tocht voor zijn woning stonden, kwam hij met een pompeuze hotemetotenhouding, de potsierlijke burgemeestersketting om zijn nek, naar buiten en posteerde hij zich achter de microfoon. De inhoud van zijn praatje over het slavernijverleden was zeker niet verkeerd. Het werd alleen uitgesproken door de verkeerde persoon. Van der Laan is namelijk niet een deel van de oplossing, maar een deel van het probleem. Hij sprak over de vele Afrikanen die vroeger waren ontvoerd, gebrandmerkt, als eigendom verkocht en op plantages onder gruwelijke omstandigheden te werk gesteld om Nederland rijk te maken. Hij zweeg echter over de vele Afrikaanse en andere vluchtelingen die hij nu, letterlijk op dezelfde dag van zijn toespraak over slavernij, op straat wilde laten zetten. Hij heeft de 125 vluchtelingen die in de Vluchthaven wonen en al jaren aan het strijden zijn voor onderdak en verblijfsrecht, namelijk een ultimatum gesteld: óf uit Nederland vertrekken, richting armoede en geweld, óf op straat verpauperen. Zo zijn de manieren van de PvdA-er. In plaats van naar zijn zalvende woorden te luisteren moet daarom vooral worden gekeken naar zijn achterbakse daden.

Oorringen

Aan het eind van zijn praatje ging Van der Laan nog in op de discussie rond de racistische karikatuur Zwarte Piet. “Sint en Piet, daar komen we samen wel uit. Het wordt een feest voor iedereen”, zo liet hij geruststellend weten. Dat leverde onder de toehoorders her en der hoongelach op. Menigeen trok zijn wenkbrauwen op. Want was deze man niet dezelfde die het voor elkaar had gekregen om de Zwarte Piet-figuur tijdens de Amsterdamse intocht op 17 november 2013 alleen miniem cosmetisch te veranderen door de Pieten geen gouden oorringen meer te laten dragen, maar wel het zwart schminken en daarmee dus de racistische blackface-traditie in stand te houden en zo anti-racisten voor lul te zetten? Was dit ook niet de man die erop had aangedrongen om het Zwarte Piet-racisme geleidelijk aan te passen, alsof racisme aangepast kan en mag worden, in plaats van meteen af te schaffen? Met deze man is het kwaad kersen eten, wisten ze. Zeker, samen met andere witten uit de hogere kringen komt hij er wel uit, het liefst met zo weinig mogelijk zwarten in de buurt die door het Zwarte Piet-racisme worden gekwetst en vernederd.

Tijdens de tocht (foto: Joke Jongejan)
Tijdens de tocht (foto: Joke Jongejan)

Gelukkig werd het gênante glamouroptreden van de burgervader weggevaagd door gloedvolle betogen van anti-racisten, zoals van de nog steeds strijdbare feministe Anja Meulenbelt. Ze hield witten een spiegel voor en schetste de koloniale beeldvorming waar haar generatie, opgegroeid vlak na de Tweede Wereldoorlog, mee is doordrenkt. “Ik wist het niet. Als kind ben ik net als zovele witte Nederlanders opgegroeid met Sjors en Sjimmie, en liedjes als ‘Ook al is hij zwart als roet, hij meent het toch goed’. Ik hielp mee zilverpapier en melkdoppen te verzamelen voor de arme negertjes in Afrika, sorry dat ik het woord nog één keer zeg, en vond het best aardig van mezelf dat ik wat deed voor al die zielige kinderen daar ver weg. Van Suriname zag ik alleen de beelden op de tv van zwarte kindertjes die met vlaggetjes zwaaiden als de koningin daar op bezoek ging. Niemand vertelde mij wat er echt was gebeurd. Op school leerde ik alleen hoe zwarte mensen in Amerika eens werden onderdrukt maar nu vrij waren, dankzij grote mensen als Martin Luther King waar we bewondering voor hadden. Niemand vertelde ons over Anton de Kom. Over ons eigen Nederlandse verleden leerde ik alleen dat we koloniën hadden gehad die nu vrij waren. Vele jaren later ben ik er achter gekomen wat er werkelijk is gebeurd, en mijn kennis is nog lang niet volledig. Maar het gaat niet alleen om geschiedenis, het gaat ook om de actualiteit. De afgelopen jaren is het mij duidelijk geworden dat het racisme nog steeds leeft, en is uitgebreid, naar moslimmigranten, naar vluchtelingen. De golf van angstige agressie die volgde op de acties tegen Zwarte Piet – toch een heel bescheiden wens dat we het Sinterklaasfeest aanpassen zodat het niet meer zo kwetsend is voor zwarte Nederlanders – heeft mij duidelijk gemaakt hoezeer wit Nederland nog vast zit aan een onverwerkt verleden. Te veel mensen ontkennen, draaien er omheen, willen het niet weten, willen niet luisteren. Die doen nog steeds alsof jullie hier maar toevallige buitenlanders zijn, die blij mogen zijn dat jullie hier mogen wonen en vergeten dat wij kolonialen zelf ons lot onverbrekelijk hebben verbonden aan dat van jullie. You are here, because we were there.”

Strijdbaarheid

Nadat Van der Laan weer naar binnen was gegaan, kwamen Kno’Ledge Cesare en Kunta Rincho, doorgewinterde activisten tegen Zwarte Piet, aan het woord. “Vandaag, ongeveer 141 jaar na de afschaffing van de slavernij, wil ik het volgende tegen Nederland zeggen: wij kunnen niet op dezelfde voet verder”, aldus Kno’Ledge, activist van de organisatie Nederland Wordt Beter, die zijn visie op wit Nederland uiteenzette. “Witte suprematie is knellend. Het gaat zelfs zover dat veel zwarte mensen hun huid bleken tot ze eruit zien als ruimtewezens. Ze vergeten wie ze zijn, ze zetten een masker op wanneer een witte persoon in de buurt is. Ik hoor niet bij die categorie. Ik wil niet wit zijn, noch wil ik gelijkheid. Ik wil gelijke kansen. Dan bepaal ik wel of ik een huis wil kopen net als jij, of ik bij de redactie wil werken waar jij werkt, of mijn kind bij jouw kind op school gaat of niet. Vrijheid is dat ik bepaal hoe ik mijn leven invul en dat ik anderen dat niet voor mij laat bepalen. Ik wil niet gelijk aan je zijn. Ik wil zo ver mogelijk van je af staan. Om te kunnen bereiken wat jij hebt bereikt, moet ik in staat zijn om andere rassen te onderdrukken of tot slaaf te maken, moet ik het normaal vinden om de positie van vrouwen te negeren, inclusief de positie van mijn eigen vrouw en dochter, moet ik de lucht vervuilen en de natuur kapot maken. Allemaal onder het mom van vooruitgang. U ziet: mijn hart is niet sterk genoeg om zulke misdaden te plegen en te bagatelliseren. Ik zou niet weten hoe ik ermee moet leven, ik zou niet weten hoe snel ik mezelf van kant moet maken. Noem mij dan maar een lafaard, emotioneel, zwak of niet fit genoeg voor de handelsgeest. Ik noem het menselijk.”

(Foto: Joke Jongejan)
(Foto: Joke Jongejan)

Zwarte Piet Niet-activist Kunta greep daarna de gelegenheid aan om de laffe houding van Van der Laan in het Zwarte Piet-debat aan te vallen. “Jullie burgemeester en vele andere politici benadrukten vorig jaar dat de politiek zich niet zal bemoeien met de invulling van het kinderfeest zolang er geen juridische uitspraak is, en dat de discussie in de maatschappij gevoerd moet worden. Met andere woorden: zolang deze vorm van discriminatie geen juridische betekenis heeft, is het gelegitimeerd om een racistisch klimaat waarin we kinderen vergiftigen met koloniale denkbeelden, in stand te houden. Hé, komt die houding ons niet bekend voor? Net als hoe Nederland toen een van de laatste landen was die de slavernij afschafte, is Nederland nu een van de laatste landen met deze blackface-traditie. Zelfs toen op 1 juli 1863 de kanonschoten klonken omdat men besefte dat slavernij absoluut niet meer kon, moesten tot slaaf gemaakten nog tien jaar verplicht verder werken. Waar hebben we dat (vrij recent) toch eerder gehoord? Was het niet diezelfde meneer Van der Laan die aangaf dat Zwarte Piet ongeveer tien jaar nodig heeft om zich te “ontwikkelen”? Stel je voor dat je tegen een misbruikt kind zou zeggen dat haar misbruik nog tien jaar in afnemende mate voortduurt, omdat dat ongeveer de tijd is die de daders nodig hebben om iets minder schadelijks te ontwikkelen? Als je weet dat iets fout is, stop je er per direct mee.”

Kunta spoorde zijn zwarte broeders en zusters aan tot strijdbaarheid. “Hoe lang gaan we nog smeken om menselijke waardigheid? Hoe lang gaan we nog bedelen om rechtvaardigheid? Sterker nog, iemand vragen om erkenning, vrijheid, acceptatie of gelijke rechten impliceert dat je ze van iemand moet krijgen. Iets dat iemand jou geeft, kan hij of zij jou ook weer afnemen. Laten we zo snel mogelijk stoppen met het bedelen om eerlijkheid en rechtvaardigheid. Wanneer je in jouw morele recht staat, dan eis je rechtvaardigheid, neem je jouw vrijheid en strijd je voor je waardigheid. Is de slavernij gestopt doordat de tot slaaf gemaakten hun ‘meesters’ vriendelijk verzochten om betere arbeidsomstandigheden? Of is het de strijd, by any means, die de pressie opvoerde en uiteindelijk leidde tot de afschaffing? Hoe lang willen we nog onderhandelen over onze destructie met hen die deze in stand houden? Het wordt tijd dat wij als zwarte gemeenschap ons meer focussen op onze krachten en meer verantwoordelijkheid nemen om onze situatie en positie te verbeteren en onderdrukkende systemen te vernietigen. Dat vergt strijd, moed en karakter. Maar dat hebben we. Onze geschiedenis is hier het bewijs van. Onze voorouders zijn levend verbrand, gemarteld, opgehangen, doodgezweept. Hun botten werden met hamers tot korrels geslagen omdat zij streden voor onze vrijheid. Laten we hen op zijn minst bedanken met dezelfde moed die zij getoond hebben.”

Onze woning

Aan het eind van zijn praatje riep Kunta iedereen op om mee te doen aan de demonstraties die op stapel staan tegen de nationale intocht van Sint en Piet op 15 november in Gouda en tegen de Amsterdamse intocht op 16 november. “We moeten daar niet met honderden zijn, zoals bij het protest op het Beursplein op 16 november vorig jaar, maar met duizenden.” De slavernij is afgeschaft, nu moet Zwarte Piet nog worden afgeschaft. Tegen die achtergrond wordt over enige tijd begonnen met de voorbereiding van de demonstraties in Gouda en Amsterdam. Onlangs schreef Danielle Oprel, een zwarte inwoner van Gouda, een in De Volkskrant gepubliceerde open brief aan de burgemeester van die stad. De brief vormt een soort voorproefje van de strijd die binnenkort rond de nationale intocht gaat losbarsten. Daarin spreekt ze zich uit tegen Zwarte Piet en zet ze een anti-racistisch toekomstbeeld neer: “Winston van vijf wordt in Gouda straks niet meer uitgescholden voor Zwarte Piet, Dilayla gaat in Gouda gewoon naar het gymnasium, Achmed kan de disco in, en Abdul vindt net als zijn klasgenoten Daan en Karel een stageplek.” Frappant genoeg blijkt Gouda een stedenband te hebben met de Ghanese stad Elmina, het vroegere centrum van de Nederlandse slavenhandel. Dat biedt allerlei aanknopingspunten voor een inhoudelijke discussie rond de intocht van Sint en Piet in Gouda en de demonstratie daartegen.

De slotspreker van de herdenkingstocht was presentator en theatermaker Anousha Nzume, die zich al een tijd inzet voor de afschaffing van Zwarte Piet. Ze werd in 2013 woedend over de houding van witte Nederlandse politici die het Zwarte Piet-racisme wegwuiven en de tegenstanders van dat racisme belachelijk maken. Net als Kunta wees ze er in haar praatje op dat de woning van de burgemeester in vroeger tijden toebehoorde aan de slavenhandelaar Paulus Godin. Die heeft de woning kunnen kopen omdat hij rijk werd door de slavenhandel. “Wij zouden daarom naar binnen moeten gaan, net als de burgemeester. Want de woning behoort ons toe, de nazaten. Maar hij is niet van ons.” Lachend voegde ze eraan toe: “Nog niet.” Dat vormde een prachtige afsluiting van een indrukwekkende herdenking.

Harry Westerink