Stroomversnellers van de studentenbeweging

Het is heel duidelijk dat de tijd van de ongebreidelde macht van de managers in het onderwijs verleden tijd is. Een diepe onderstroom die sinds een paar dagen aan de oppervlakte komt, wil, vrij vertaald, macht aan de studenten en docenten. Symbool hiervoor zijn de Algemene Vergaderingen (General Assemblies) in de hal van het Maagdenhuis geworden waar iedereen aan kan meedoen. Daar nemen we, als deelnemers aan de acties, samen breed gedragen besluiten. Door de mensen over wie het gaat. Dat is in schril contrast met de achterkamertjes van hetzelfde gebouw waar Louise Gunning met haar vriendjes van het College van Bestuur (CvB) met “een kleine groep” orders bedacht voor de honderden medewerkers en studenten.

Minder managers, meer democratie

Het is eigenlijk niet verwonderlijk dat er een opstand tegen de macht en maniertjes van de nieuwe managerskliek is uitgebroken. Managers worden grondig gehaat, of ze zich nou politicus, bestuurder of directeur noemen. We weten allemaal dat er een tegenstelling zit tussen de mensen die orders verzinnen en degenen die ze moeten uitvoeren. Lange tijd waren de zoethoudertjes van meepraten zonder echt meebeslissen genoeg om de goegemeente rustig te houden. Maar die ban is gebroken.

Stroomversnellers Onder het motto “Samen leren de wereld te veranderen” biedt trainerscollectief Stroomversnellers ondersteuning voor sociale bewegingen aan in de vorm van advies, trainingen, workshops en het faciliteren van bijeenkomsten. Als jij en je groep slimmer, handiger en fijner samen wil strijden voor een rechtvaardigere en duurzamere wereld, neem dan contact op via Facebook.

Horizontaal

Op de vraag wat voor democratie we dan willen, in plaats van het CvB, geven de studenten in de praktijk dagelijks een antwoord. Niet door erover te lullen, maar door het te doen. De studenten laten zien dat we ook samen besluiten kunnen nemen zonder dat iemand de baas hoeft te zijn. Er zijn geen mensen gekozen die het voor ons doen, we doen het samen. Niet een vertegenwoordigerscircus met nieuwe bonsjes, maar een directe democratie met ruimte voor ieders stem. Zo kunnen we korte metten maken met de hiërarchische, verticale manier en een egalitaire, horizontale manier opbouwen.

Vormen van vrijheid

Door de eeuwen heen hebben allerlei opstandige vrijheidsstrijders gemerkt dat, als je samen besluiten wilt nemen, collectieve vrijheid dus, je ook een vorm moet vinden waarin dat gebeurt. Anders komt het vooral neer op heel enthousiast vooruit, langs en soms zelfs tegen elkaar in werken. Die ervaring hadden de arme Enragés al die meededen aan de directe sectiedemocratie tijdens de Franse Revolutie. Maar ook in de experimenten met pleindemocratieën op Gezi, Tahrir en Zucotti Park bleken collectief vastgestelde vormen en procedures van samenwerking nodig om te voorkomen dat alleen een groep mensen met veel energie, kennis, middelen of connecties konden bijsturen.

Rojava

Het meest inspirerende experiment met directe democratie vindt op dit moment plaats in Rojava, in het noorden van Syrië. Met vallen en opstaan proberen duizenden mensen daar uit hoe je mee kunt doen in de structuur van algemene vergaderingen per wijk of dorp. En hoe je deze kunt coördineren door een confederale structuur met afgevaardigden die besluiten van de vergadering inbrengen in overkoepelende vergaderingen. En dat terwijl de bevolking wordt aangevallen en tegengewerkt door meerdere staten en legers. In Nederland is zo’n revolutie van onderop misschien nog niet om de hoek, maar dat we af willen van de managers en meer zelf willen beslissen, hoor je tegenwoordig overal.

Consensus moet je doen

Als ik in de hal van het Maagdenhuis bij een vergadering aanschuif, hoor ik regelmatig diepe zuchten en ruik ik vieze zweetluchten. Want als je iedereen een stem wilt geven, dan kan het even duren voor je klaar bent. Dat is niet gek als je al dagen bijna niet slaapt om ruimten te bevrijden uit de klauwen van de dit-is-van-mij-klasse. Ondanks alles denken we oneindige energie te hebben, omdat we collectief verliefd zijn geworden op vrijheid.

Iedereen ziet de voordelen van het zoeken naar consensus door goed te luisteren naar elkaar. Maar toen ik vroeg of de vergaderingen korter zouden kunnen, werd er hard gelachen. Afspreken dat je via consensus besluiten neemt, is één, maar het op een goede manier doen, is lastig en moet je leren. Dat merkte ook de Occupybeweging in de VS die tegen vergelijkbare punten aanliep als de Maagdenhuisbevrijders. Er is al jaren ervaring opgedaan met consensus in onder meer de bewegingen tegen kernenergie en voor een andere globalisering. Die gezamenlijke ervaringen worden ook verwerkt tot handboeken, zoals het gratis te downloaden “The Five Fold Path Of Productive Meetings” (pdf).

Stroomversnellers

Uit eigen ervaring weet ik dat, als je midden in een heftige actie zit, je geen tijd maakt voor reflectie. Maar ik gun het niemand om al die fouten te maken die ik heb gezien. Waarom probeert elke beweging weer het wiel opnieuw uit te vinden? Samen met een aantal ervaren activisten hebben we het trainerscollectief Stroomversnellers opgericht om ervaringen over te dragen. Niet door iemand te vertellen hoe het moet, maar door manieren te vinden om activisten een spiegel voor te houden en tips mee te geven, zodat de beweging kan leren en kan bijsturen.

Workshop

Na het zoveelste gesprek in het Maagdenhuis waaruit bleek dat er veel langs elkaar heen werd gewerkt, werd ik door een ervaren activist gevraagd om een workshop te organiseren. Al snel kwamen we tot de conclusie dat het moest gaan over “hoe organiseren we een groeiende, democratische beweging?” Nadat de deelnemers aan de workshop elkaar beter hadden leren kennen, werd er in groepjes gesproken over wat goede samenwerking was. Nadat we elkaars punten hadden verzameld, bleek dat we in het Maagdenhuis nog wel wat konden verbeteren. Aan de hand van een paar concepten, zoals de tegenstelling tussen initiatief nemen en draagvlak bouwen, of niet-organiseren tegenover horizontaal organiseren, kwamen er allerlei praktische oplossingen bovendrijven. Na afloop rende iedereen de zaal uit om aan de slag te gaan. Toen ik twee dagen later weer in het Maagdenhuis was, merkte ik overal dat er een enorme stap vooruit was gezet. Er was zelfs een ingerichte infobalie met mensen die me konden helpen met mijn vraag!

Burnout-beweging

Hoe zorg je dat je de tijd neemt om te reflecteren op hoe je beweging werkt? Vooral als je het gevoel hebt dat de tegenstander nooit slaapt. Dat lukt alleen als je die tijd inplant en in je bewegingscultuur verankert. Doe je dat niet, dan word je als do-or-die-beweging een marathon waarin alleen de mensen met de minste verantwoordelijkheden en de meeste privileges en energie het vol kunnen houden. Niet het fundament om een nieuwe wereld op te bouwen.

Luxeproblemen

Tijdens de workshops in het Maagdenhuis hebben we veel problemen besproken en nog meer onbesproken gelaten. Maar het zijn allemaal problemen die je wilt hebben. Je hebt ze namelijk alleen als je een energieke, groeiende en democratische beweging aan het opbouwen bent. Er is een aantal punten die bewegingen zoals in het Maagdenhuis bespreekbaar zullen moeten maken om hun belofte waar te kunnen maken. Zoals: hoe gaan er besluiten worden genomen met meer mensen dan die in een vergadering passen? Hoe zet je afgevaardigden met een mandaat in een confederale structuur aan het werk?

Macht

Een ander punt is dat enkel door te zeggen dat we geen leiders hebben, ongelijke macht en leiderschap niet aan de deur op magische wijze zijn verdwenen. Het zou kunnen helpen om die twee duidelijk uit elkaar te trekken. Sociale macht, zoals klassen-, raciale en gendertegenstellingen, en de uitwerking die dat heeft op onze beweging, moet op tafel komen te liggen. Aan de andere kant is het goed om er een discussie over te starten of je leiderschap op een horizontale manier zou kunnen invullen door het nemen van initiatief te bevorderen en tegelijkertijd de herverdeling van kennis, macht en middelen te stimuleren. Na een paar korte nachten sta ik nog steeds in vuur en vlam over de mogelijkheden van onze nieuwe beweging, ondanks al onze problemen. Want we dromen niet alleen meer over een andere wereld, maar worden deze zelf, met elk stapje vooruit!

Bob Wester