Ultra-rechtse kerk opent nieuwe kapel

Eind september 2012 opende de omstreden priesterbroederschap Sint-Pius X officieel de deuren van haar nieuwe onderkomen aan de Sumatrastraat in Leiden. De broederschap staat bekend om haar ultra-conservatieve opvattingen en een notoire Holocaust-ontkenner in haar midden. Zelfs het Vaticaan is in de ogen van de Pius X-leden niet reactionair genoeg.

De broederschap is vernoemd naar paus Pius de tiende die van 1903 tot 1914 de scepter zwaaide binnen de katholieke kerk en met hart en ziel streed tegen de Verlichting, het liberalisme en het opkomende communisme. In totaal zou de broederschap wereldwijd zo’n 600 duizend volgelingen kennen, waarvan de meesten in Frankrijk en Argentinië. De organisatie heeft ongeveer 500 priesters in een dertigtal landen, telt honderden kerken en missies en heeft tientallen eigen scholen. In Nederland zou de beweging zo’n 600 aanhangers hebben. Daarvan kwamen er 200 naar de opening van de Leidse kerk. Die werd verricht door de huidige leider van Pius X, de Zwitserse “generaal-overste” Bernard Fellay. Naast de Leidse kerk heeft de Nederlandse tak ook nog een kapel in Nuenen.

Anti-modern

Pius X werd in 1970 opgericht door de inmiddels overleden Franse aartsbisschop Marcel Lefebvre. Hij deed dat uit protest tegen de hervormingen van het Tweede Vaticaanse Concilie. Dat moest de rooms-katholieke kerk meer in de pas brengen met de moderne tijd. Het concilie wees onder meer alle vormen van antisemitisme af, althans in theorie, en erkende het recht op godsdienstvrijheid. Lefebvre had grote bezwaren tegen die moderniseringen en wilde bijvoorbeeld dat kerkdiensten in het Latijn zouden blijven, inclusief de verwijzingen naar “het dwalende Joodse volk”. Hij verzamelde een groep gelijkgestemde orthodoxe katholieken om zich heen en stichtte zijn broederschap. In 1976 werd Lefebvre door de paus uit zijn ambt ontzet. Hij ging echter door met de opbouw van zijn anti-modernistische beweging en bleef priesters wijden. Omdat hij al op leeftijd kwam, wijdde hij in 1988 ook vier nieuwe bisschoppen. De paus echter had daar geen toestemming voor gegeven en excommuniceerde de nieuwe bisschoppen en Lefebvre, oftewel, ze werden uit de officiële katholieke kerk gezet.

Zowel voor als na de excommunicatie kwam Pius X veelvuldig in opspraak door orthodox-rechtse, antisemitische en anti-islamitische opvattingen. Prominente leden van de broederschap, waaronder Lefebvre zelf, spraken door de jaren heen hun afschuw uit over de Franse revolutie van 1789, waarbij de almacht van de adel en de geestelijkheid gebroken werd. Men ijvert nog steeds voor de terugkeer van de absolute monarchie in Frankrijk. Verder heeft Lefebvre in 1985 zijn steun uitgesproken voor Jean-Marie Le Pen, de voormalige leider van het extreem-rechtse Front National, omdat die partij zich fel tegen abortus keerde. Ook betuigde Lefebvre sympathie voor het Franse Vichy-regime van Philippe Pétain dat in de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de nazi-bezetters. De broederschap organiseerde meerdere pelgrimages naar het graf van Pétain. Bij de pelgrimage van 1987 refereerde Lefebvre naar Pétain als de man die de Franse “spiritualiteit en moraliteit heeft hersteld”. In 1989 werd Paul Touvier, een voormalige Vichy-official en gezocht oorlogsmisdadiger, gearresteerd in een broederschapspriorij in Nice. Pius X verklaarde toen dat men hem asiel had verleend uit een “daad van liefdadigheid voor een dakloze man”. Touvier werd na een rechtszaak veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf wegens zijn bevel voor de executie van zeven joden tijdens de oorlog. Na de dood van de oorlogsmisdadiger in 1996 organiseerde een Pius X-priester een herdenkingsmis.

Antisemitisme

Ondanks de excommunicatie in 1988 bleef er door de jaren heen contact tussen het Vaticaan en Pius X in een poging de breuk te lijmen. Op 21 januari 2009 was het uiteindelijk zo ver. De excommunicatie werd door de toenmalige paus opgeheven. Op dezelfde dag veroorzaakte een tv-interview met de Engelsman Richard Williamson, een van vier geëxcommuniceerde bisschoppen, wereldwijd beroering. Richardson bagatelliseerde in dat interview namelijk de Holocaust. Hij beweerde dat er “overweldigende bewijzen” zijn dat in de naziconcentratiekampen geen gaskamers hebben gestaan voor het vergassen van mensen. Ook stelde hij dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog geen zes miljoen, maar “slechts” ten hoogste 300 duizend Joden omgekomen waren. Duitse en Nederlandse bisschoppen distantieerden zich van de uitspraken van Williamson, die daar zelf tot op de dag van vandaag geen afstand van heeft gedaan. Ook het Vaticaan en Pius X zagen zich genoodzaakt afstand van Williamson te nemen.

Maar Williamson is niet de enige binnen Pius X die er onalledaagse opvattingen op na houdt. Begin 2009 kwam namelijk ook priester Florian Abrahamowicz, die leiding gaf aan de Italiaanse tak van de broederschap, in opspraak wegens antisemitisme. Over de gaskamers zei hij dat die “in elk geval hebben bestaan om te desinfecteren”. Hij durfde niet met zekerheid te zeggen “of ze doden hebben veroorzaakt of niet, want ik heb me niet in de kwestie verdiept”. Na de ophef hierover werd de priester geroyeerd. De Italiaanse afdeling van Pius X had daarbij wel de nodige boter op het hoofd. Het was immers al jaren bekend dat Abrahamowicz nauwe banden onderhield met de extreem-rechtse Italiaanse partij Lega Nord en dat hij sympathieën had voor de Italiaanse dictator Benito Mussolini. Dat was geen enkel probleem. Volgens de Anti-Defamation League, een vooraanstaande Amerikaanse ngo tegen racisme en antisemitisme, is de broederschap “blijven steken in antisemitisme”, ondanks de afstand die men genomen heeft van de gewraakte uitspraken van Williamson.

Achterlijk

Pius X heeft niets op met andere godsdiensten als de islam. Dat zouden “valse religies” zijn. Ook dat standpunt botst met de lijn van het Vaticaan. Dat staat immers naar eigen zeggen voor een interreligieuze dialoog met andere godsdiensten. Lefebvre werd een jaar voor zijn overlijden in 1991 veroordeeld tot een boete wegens islamofobe uitspraken. Pius X is voorts geen voorstander van gelijkheid tussen man en vrouw. Zo deed een aan de broederschap gelieerde school in het Amerikaanse Kansas in 2008 niet mee aan een basketbalwedstrijd die zou worden geleid door een vrouwelijke scheidsrechter. Officieel omdat jongens “mannelijke rolmodellen” nodig hebben. Officieus omdat een vrouw in de Pius-optiek geen zeggenschap over een man mag hebben. Verder is homoseksualiteit in de ogen van de broederschap een zonde. Jaarlijks protesteren Pius X-priesters tegen de gaypride in het Duitse Stuttgart. Ze scanderen daarbij homofobe slogans. Ook verklaarde de huidige Pius X-leider Bernard Fellay dat homoseksuelen zoveel mogelijk van het priesterambt gehouden moeten worden om het seksueel misbruik in de kerk tegen te gaan. Volgens Fellay zouden de pedofilienetwerken binnen de katholieke kerk namelijk niet veroorzaakt worden door mannelijke machtswellust, maar door homoseksualiteit.

Splitsing?

Na de dood van Lefebvre in 1991 nam bisschop Fellay het stokje over. Hij was net als de Holocaust-ontkenner Williamson een van de vier bisschoppen die in 1988 geëxcommuniceerd werden. Fellay is al jaren in onderhandeling met het Vaticaan om een einde te maken aan het schisma. Hoewel de paus in 2009 de excommunicatie ongedaan maakte, wordt Pius X nog steeds niet erkend als officieel onderdeel van de rooms-katholieke kerk. Daartoe moet men de uitgangspunten van het Tweede Vaticaanse Concilie onderschrijven. Bij de opening van het Leidse filiaal merkte Fellay op dat zich een splitsing aftekent binnen Pius X: “Ik kan de weg die Williamson is ingeslagen niet accepteren, zijn uitlatingen over de Holocaust zijn volstrekt onacceptabel en onwaar. Daarom is hij ook op non-actief gesteld. Ik vind het vervelend om een bisschop te verliezen en daarmee waarschijnlijk volgelingen. Maar ik wil terug naar de rooms-katholieke kerk, niet verder weg ervan.”

Toch benadrukte Fellay dat het lang zal duren voordat zijn broederschap weer onderdeel uitmaakt van de rooms-katholieke kerk. “De kerk heeft door het Tweede Vaticaanse Concilie de deuren naar de wereld te wijd opengezet, die geschiedenis is niet zomaar uit te wissen.” Fellay kortom houdt vast aan de oerconservatieve opvattingen van de broederschap en lijkt zich voor de beeldvorming enkel te willen ontdoen van al te extreme elementen. Er wordt in kerkelijke kringen op gespeculeerd dat Williamson binnenkort uit de broederschap gezet kan worden, omdat hij en twee andere bisschoppen zich blijven verzetten tegen een verzoening met Rome. In dat geval zal Williamson wellicht een nieuwe organisatie starten. De paus heeft er op zijn beurt belang bij dat Pius X zich weer bij hem aansluit, omdat hun opvattingen dichter bij hem staan dan die van de meer liberale stromingen binnen de katholieke kerk. Zo is de paus net als Pius X fel tegen homoseksuele praktijken. Wat de uitkomst van de broedertwisten ook moge zijn, het is duidelijk dat de broederschap een bastion is en blijft van ultra-rechtse en reactionaire opvattingen. In iets mindere mate geldt dat ook voor verreweg de meeste andere stromingen binnen de rooms-katholieke kerk.

Gerrit de Wit