“VOC-dag” op de Bataviawerf: witte onschuld, jongensboekenromantiek en koloniale nostalgie

Een dag voor het witwassen van slavernij en andere vormen van koloniale terreur. Een dag vol witte onschuld, jongensboekenromantiek en Gouden Eeuw-nostalgie. Zo valt het evenement te omschrijven dat de Bataviawerf in Lelystad op zondag 14 mei organiseert en dat in het teken staat van “VOC en handel”. De bezoekers mogen zich op de scheepswerf komen verlekkeren aan “de sfeer van de Nederlandse hoogtijdagen in de zeventiende eeuw”. Daarbij wordt koloniale overheersing en onderdrukking doodleuk uit de geschiedenis geschreven, tot grote ergernis van anti-koloniale activisten.

De Bataviawerf is opgericht in 1985. In dat jaar werd gestart met de bouw en reconstructie van het VOC-schip de Batavia. “Sindsdien heeft de werf zich ontwikkeld tot een centrum voor historische scheepsbouw”, aldus de introductie op de website van de Bataviawerf. “De bouw van de historische houten schepen trok vanaf het begin veel aandacht van bezoekers. De werf is daardoor ook een toeristische attractie geworden, waar bezoekers de Batavia kunnen bezichtigen en kennis kunnen maken met het bijzondere verhaal achter dit icoon uit de Nederlandse VOC-geschiedenis. Vrijwilligers nemen je mee in een gepassioneerde rondleiding vol wetenswaardigheden, achtergronden en de grappige details uit vroeger tijden.”

Lolletje

Die “wetenswaardigheden, achtergronden en grappige details” blijken steeds hetzelfde patroon te volgen: het bejubelen van het koloniale verleden en van zeeschurken als Michiel de Ruyter, het reproduceren van wit privilege, en het verdonkeremanen van slavernij, plundering, verkrachting en moord. Om de “VOC-dag” op 14 mei heen hangt die typische nostalgische en chauvinistische leukigheid die de hele hedendaagse Gouden Eeuw-industrie kenmerkt. Talloze musea, festivals, markten en andere evenementen zetten het Nederlandse kolonialisme neer als een soort bordkartonnen vorm van amusement voor de hele familie. Zo kunnen witte Nederlanders zich verkneukelen aan de veronderstelde goede oude tijd, toen Nederland de machtigste natie (lees: roofstaat) ter wereld was met de eerste multinationale onderneming ooit, de VOC.

Met hetzelfde soort irritant en schaamteloos enthousiasme als waarmee de toenmalige minister-president Jan Peter Balkenende “de VOC-mentaliteit” verheerlijkte, prijst de Bataviawerf de replica’s van koloniale schepen aan die de geroofde en door dwangarbeid verkregen grondstoffen naar “het moederland” brachten. Tijdens “de VOC-dag” zal er op het VOC-schip de Batavia “volop bedrijvigheid” zijn “met de re-enactmentgroep ‘Leven aan boord’”, laat de werf weten. Blijkbaar bestaan er mensen die het een lolletje vinden om de koloniale tijd na te spelen. Op 14 mei “is de chirurgijn aan boord met zijn instrumentarium, de kok en de bottelier bekommeren zich om het eten en drinken en de opperkoopman en de schipper houden de bemanning in het gareel, of niet…?” En er is nog veel meer te doen op “de VOC-dag”, zo legt de werf uit: “Naast de werfeigen ambachten zijn er demonstraties netten boeten, kuipen, vilten, tanen en nog veel meer! Zelf kun je aan de slag met pijl en boog, proberen een rolpaard van zijn plek te krijgen, leren weven en zeekaart lezen maar ook met het waterkanon schieten! Leer wantklimmen, vergaap je aan het zwaardvechten of vermaak je met de dieren in de levende have! In de kraampjes maak je kennis met culinaire historie op gebied van thee, cacao, kruiden en specerijen.”

Machtsstructuren

Maar waar is op de Bataviawerf de replica te vinden van de schepen waarmee tot slaaf gemaakten werden ontvoerd, van hun vrijheid werden beroofd en de dood werden ingejaagd? Waarom spelen witten niet na hoe verschrikkelijk hun voorouders zich gedroegen als slavenhalers en slavenhouders? Hoe ze tot slaaf gemaakten tot dwangarbeid verplichtten, hoe ze hen uithongerden, brandmerkten, geselden, kielhaalden, radbraakten en vierendeelden? Hoe ze kolossale winsten boekten over de ruggen van zwarte en bruine mensen? Waarom moet “de VOC-dag” de zoveelste activiteit zijn die de gruwelijke koloniale tijd omtovert tot een onschuldig en vermakelijk feestje of spelletje voor het hele gezin? Waarom krijgen de bezoekers op 14 mei niet te horen dat de slavernij in “de Oost”, onder het regime van de VOC, minstens zo omvangrijk was als de slavernij in “de West”, onder het regime van de WIC?

Tegen het verheerlijken van het koloniale verleden via een “VOC-dag” is inmiddels al aardig wat kritiek gerezen. Zo heeft actiegroep De Grauwe Eeuw een mail gestuurd naar de Bataviawerf waarin wordt verzocht om te stoppen met koloniale propaganda. “Veel scholen, media en bedrijven (als het uwe) geven een vertekend beeld af over de koloniale geschiedenis van Nederland en hieruit vloeit een hele atmosfeer voort van racisme en misplaatste suprematie”, aldus De Grauwe Eeuw. “Aangezien Nederland een groot racismeprobleem heeft en dat racismeprobleem ontstaan is in de periode van de VOC is educatie over die VOC een belangrijk aspect bij het afbreken van dat racisme. Mensen weten simpelweg niet wat racisme is in Nederland en al helemaal niet wat voor grote rol Nederland daarin speelt. De machtsstructuren die ontstaan zijn door de Europese kolonisatiedrang en slavernij zijn tot op de dag van vandaag voelbaar voor een heel groot deel van de wereldbevolking en deze machtsstructuren kunnen we alleen afbreken wanneer wij ze kunnen benoemen.” De actiegroep dringt er bij de Bataviawerf op aan om snel een andere koers te gaan varen, want “enkele activisten onder ons” zijn “erg ongeduldig”.

Harry Westerink