VPRO-documentaire over Erdoğans aanhangers probeert daders tot slachtoffers te maken

Zondag vertoonde VPRO Tegenlicht de documentaire “Erdoğans aanhang”. Die zou een tipje van de sluier oplichten over de beweegredenen van de achterban van de Turkse president Recep Erdoğan. Helaas liet filmmaker Halil Ibrahim Özpamuk het na om een aantal van de meest essentiële en voor de hand liggende vragen te stellen.

De aanhangers van de AKP-leider voelen zich hier benadeeld, maar hoe denken ze over de onderdrukte minderheden in Turkije? Het Turkse staatsapparaat wordt volkomen beheerst door soennieten en de laatste tijd ook meer en meer door de ülkücüler, de seculiere extreem-rechtsen (Grijze Wolven). Betekent dat niet dat minderheden daar systematisch worden gediscrimineerd en uitgesloten?

Onder het mom van operaties tegen de moslimfundamentalistische prediker Fethullah Gülen, die ervan verdacht wordt het brein achter de couppoging te zijn, worden ook veel linkse, Koerdische en alevitische tv- en radiozenders platgelegd. Er worden journalisten opgepakt die nota bene al jaren geleden schreven over de duistere praktijken van Gülen. Hoe kijken de aanhangers van de president daar tegenaan?

Maanden van repressief ingrijpen tegen media, journalisten, wetenschappers en de politieke oppositie, is dat wat Erdoğan’s aanhangers democratie noemen? Is dat wat ze wilden redden tijdens de couppoging? Of zijn alle slachtoffers van de operaties in hun ogen “landverraders”? Hoe kijkt de aanhang aan tegen de jarenlange samenwerking van hun held met Gülen? En tegen het feit dat iedereen wordt opgepakt, behalve de AKP-ers zelf? Of denken ze dat die zich, ondanks zeer nauwe samenwerking met de gülenisten, nooit en te nimmer schuldig hebben gemaakt aan welke misdaad dan ook? Vinden ze het rechtvaardig dat noch corrupte AKP-ministers, noch Erdoğan ooit zijn berecht, doordat de hele rechtsgang door de president zelf is geblokkeerd?

Wat vinden ze van Diyanet, dat in Nederland als propagandamachine fungeert voor Erdoğan? Vinden ze het normaal dat alle moskeeën die onder Diyanet vallen in verkiezingstijd als AKP-bureaus functioneren? Het is niet verwonderlijk dat alevieten eisen dat de stichting wordt opgeheven. Want Diyanet is niet onpartijdig. Integendeel, de stichting staat in dienst van de president zelf.

Hoe vinden Erdoğans aanhangers het dat de Koerdische PKK van de ene op de andere dag van gesprekspartner tot militaire vijand is gebombardeerd? Volgt men daarin zonder nadenken de grote leider? Net als bij zijn abrupte koerswijzigingen als het gaat om de Russische president Vladimir Poetin en de Syrische dictator Bashar al-Assad?

De president vergeleek zijn achterban onlangs met schapen over wie hij heerst als een herder. Vinden ze dat een fijne beeldspraak?

Politieke keuzen

En zo zijn er nog veel meer vragen die in de documentaire niet worden gesteld, laat staan beantwoord. Alle pijnpunten worden ontweken. Er komen alleen jammerende en klagende mensen aan het woord, met wie de kijker geacht wordt te sympathiseren. De boodschap van de film is dat Erdoğans Nederlandse aanhangers allemaal worstelen met hun integratie en zich niet geaccepteerd en begrepen voelen. Alsof het niet gaat om aanhangers van een machtige partij die al meer dan tien jaar aan de macht is en die er alles aan doet om die macht te behouden en verder uit te breiden.

Filmmaker Özpamuk doet het voorkomen alsof de groep mensen die hun onvoorwaardelijke steun aan Erdoğan geeft, niet een bewuste ideologische keuze maakt. Hun idealisme en de utopie waarnaar ze streven, zien ze belichaamd in Erdoğan, en die utopie komt naderbij naarmate hun held sterker en machtiger wordt. In tegenstelling tot de minderheden in Turkije heeft de AKP-aanhang alle middelen tot haar beschikking om te profiteren van de voordelen en de privileges van de macht.

Partijen zijn simpelweg niet los te zien van hun aanhang. Leiding en aanhang zijn samen verantwoordelijk voor de daden van de partij en haar leiders, en dus voor de politieke realiteit van het moment. De AKP en de AKP-aanhang, ook die in Nederland, zijn verantwoordelijk voor de honderden slachtoffers die al zijn gevallen onder het bewind van de partij. En voor de nog eens duizenden mensen die momenteel zonder enige rechtsbescherming in de gevangenis zitten of de dupe zijn van zuiveringen.

AKP-aanhangers zijn geen slachtoffers waar we begrip voor moeten tonen, zoals Özpamuk ons wijs wil maken. Nee, ze zijn daders en medeschuldig aan alle huidige mensenrechtenschendingen. Net zoals ze schuldig zijn aan de misdrijven die werden gepleegd toen de AKP nog samenwerkte met Gülen. En zoals ze verantwoordelijk zullen zijn voor de misdaden die nog gepleegd gaan worden in samenwerking met de Grijze Wolven.

Met zijn film probeert Özpamuk van misdadigers slachtoffers te maken en bij ons sympathie los te maken, maar daar trappen we niet in.

Bülent Yilmaz