VVD geeft gastouders volop de vrijheid om au pairs te kunnen uitbuiten

Everybody happy?! Au pairs in de beeldvorming.
Everybody happy?! Au pairs in de beeldvorming.

“Gooi dit stompzinnige plan in de prullenbak”, riep de VVD. En: “Zelden trokken bewindspersonen een plan zo snel weer in”, aldus dagblad NRC op 8 oktober. Wat was dat voor plan? Werd er voorgesteld dat niemand meer met de auto mocht rijden? Of werd er aangekondigd dat iedereen verplicht vegetariër moest worden? Of ging het misschien om een verbod om meer dan een ton per jaar te verdienen? Welnee! Staatssecretaris Fred Teeven en minister Lodewijk Asscher hadden veranderingen voorgesteld in de regeling voor au pairs en die zouden in het nadeel van hun gastgezinnen kunnen uitpakken.

Het verhaal van een au pair

Arti is student. In haar tussenjaar werkt ze als au pair in Nederland. Haar “gastmoeder” is Indonesisch, net als zijzelf. Haar “gastvader” is Nederlander. Het echtpaar heeft een klein kind dat nog niet naar school gaat. Meteen na de kennismaking zegt de gastmoeder: “Het is niet belangrijk om te praten over werkuren en huishoudelijke taken. Je bent nu onderdeel van het gezin en het huis. Je komt hier om te leren. We moeten gewoon flexibel zijn.”

Al snel heeft Arti door dat vooral zijzelf flexibel moet zijn. Ze moet zich aanpassen aan de eisen van de gastouders. “Ik sta vijf dagen in de week voor zeven uur ’s morgens op, begin met werken en hou daarmee op als de heer des huizes rond half zeven ’s avonds thuis komt. Dat is ook de routine op dagen dat de moeder des huizes niet buitenshuis werkt. Ik doe alle huishoudelijke klussen in huis, ook de zware. De dagen in het weekend zijn officieel mijn vrije dagen, maar als de gastouders een etentje hebben of iets anders ondernemen, dan moet ik thuisblijven voor het kind of ik moet eerder terugkomen van mijn sociale activiteiten. Ik mis dan het lol maken met mijn vrienden.” Die weekenduren krijgt ze nooit gecompenseerd: niet in vrije tijd, niet in geld.

De gastouders betalen wel de Nederlandse les en de schoolboeken. Maar de gastmoeder bemoeit zich ook met het privéleven van Arti. Als de gastvader niet zou ingrijpen, dan zou ze in het weekend nooit een nachtje elders kunnen slapen. Arti heeft besloten om niet te klagen: “Ik ben niet stom”. Enerzijds heeft ze trucjes om te ontkomen aan alle eisen, anderzijds ziet ze het au pair zijn als een leerexperiment. “Ik ben veel geduldiger geworden en klaag minder over zaken die ik eerst vanzelfsprekend vond.”

Ze kent veel andere au pairs. Via Facebook kun je gemakkelijk met anderen in contact komen. “Ik ken positieve verhalen van au pairs die bijvoorbeeld maar tien uur per week hoeven te werken, maar de meesten moeten wekelijks net als ik meer dan dertig uur per week aan de slag zijn. Zo ken ik de situatie van sommige au pairs die geen enkele dag in de week vrij hebben. En dat wordt ook niet gecompenseerd. In het huis van het gastgezin van een van de au pairs hangen overal camera’s, ook in haar eigen slaapkamertje. Ze mag niet gewoon even op de bank zitten en een boek lezen of tv kijken terwijl de kinderen waar ze voor zorgt, zichzelf vermaken. Nee, ze moet echt voortdurend met de kinderen bezig zijn en met hen spelen.”

Arti ziet een groot verschil in behandeling tussen au pairs die uit Europa komen en die uit Azië komen. Bij de eerste groep wordt veel meer vastgehouden aan de werktijden en de mogelijkheden voor au pairs om zich te ontwikkelen. Bij de tweede groep merkt Arti dat racisme een rol speelt: “Gastgezinnen hebben stereotiepe denkbeelden over Aziatische vrouwen, namelijk dat ze onderdaniger en gehoorzamer zouden zijn. Ze kiezen daarom bewust voor au pairs uit Azië, in de verwachting dat die ‘gemakkelijker’ zouden zijn.”

Uit het recente WODC-onderzoeksrapport “Au pairs in Nederland: culturele uitwisseling of arbeidsmigratie?” blijkt dat meer dan de helft van de au pairs meer dan dertig uur per week voor hun gastgezin werkt. Ook verricht meer dan de helft zware huishoudelijke taken. Dat is volkomen in tegenspraak met de officiële regels voor au pairs. Volgens die regelgeving neemt een gastgezin een au pair een jaar in huis om een buitenlandse jongvolwassenene in het kader van “culturele uitwisseling” een kijkje in de Nederlandse samenleving te geven. Maar de gastouders blijken in de praktijk nogal eens veeleisende bazen te zijn die via de au pair-regeling een spotgoedkope en uiterst geflexibiliseerde huishoudelijk werker en kinderoppasser weten te strikken.

Profijt

Misbruik van au pairs is niet nieuw. In 2004 en zelfs in 1994 schreven we er ook al over. Al langere tijd blijkt dat het aspect van “culturele uitwisseling” steeds meer op de achtergrond is komen te staan, zeker voor de gastouders. Dat zijn vaak tweeverdieners die relatief veel buitenshuis werken, waardoor de zorg voor de kinderen en het huishouden erbij inschiet. Vergeleken met een hoop andere landen is kinderopvang in Nederland duur en gebonden aan vaste tijden. De au pair wordt daarom als een aantrekkelijk alternatief beschouwd. Bijkomend voordeel is dat de au pair inwonend is, waardoor er flexibel, dus ook in de avonduren en in de weekenden, een beroep op haar of zijn diensten kan worden gedaan. Flink wat au pairs moeten extreem lange werkdagen maken, krijgen geen compensatie voor te veel gewerkte uren, moeten steeds beschikbaar zijn, ook in hun vrije tijd, hebben te maken met beperking van sociale contacten en vergaande controle door hun gastouders, en worden soms zelfs seksueel lastig gevallen.

VVD-Kamerlid Malik Azmani toonde zich laaiend over het plan van Teeven en Asscher en trok er stevig tegen van leer, ook al was het mede een voorstel van zijn eigen staatssecretaris. Als vertegenwoordiger van het rijkere deel van de bevolking wenste de VVD-er uiteraard de belangen te behartigen van goed in de slappe was zittende tweeverdieners. Zij dienden in zijn ogen de vrijheid te blijven behouden om zoveel mogelijk profijt te trekken van hun au pairs. Bescherming van de au pairs tegen uitbuiting en tegen misbruik van de regeling was wat Azmani betreft uit den boze. Het zinde de VVD helemaal niet dat Teeven en Asscher het toegestane aantal werkuren voor au pairs wilden terugbrengen van dertig naar twintig en dat ze voor hen een taalcursus verplicht wilden stellen.

Migratiebeheersing

Geschrokken van zoveel commotie trokken beide bewindslieden hun plan ijlings weer in. Maar hun voorstel om gastouders een zogeheten “bewustverklaring” te laten ondertekenen, gaat wel door. Daarmee geven de gastouders aan dat ze zich bewust zijn van de voorwaarden waaronder au pairs mogen werken. Naar alle waarschijnlijkheid gaat het om een loos gebaar waar geen consequenties voor de gastouders aan zijn verbonden.

De VVD en hun achterban van rijkere tweeverdienersgezinnen beschouwen au pairs als handige en spotgoedkope arbeidsmigranten. Deze vorm van migratie vindt men wel “gewenst”, in tegenstelling tot de migratie van vluchtelingen die hier bescherming en veiligheid komen zoeken. De tijdelijke au pair-migratie wordt door de VVD zo noodzakelijk geacht dat men de ontduiking van de au pair-regels door gastouders maar voor lief neemt en daar geen paal en perk aan wenst te stellen. Maar als “ongewenste” migranten de beleidsregels ontduiken tijdens hun overlevingsstrijd om hier te zijn en te blijven, dan schreeuwen de liberalen daar moord en brand over. Wie “bruikbaar genoeg” is, wordt tijdelijk toegelaten, dat is een van de fundamenten van de politiek van migratiebeheersing.

Ellen de Waard
Harry Westerink