Vluchtelingen in Duitsland: op de vlucht en in het offensief
De vluchtelingenprotesten in Duitsland zijn sterk en radicaal als nooit tevoren. In het beleid van de staat tegenover vluchtelingen zijn evenwel de laatste tijd wat verbeteringen te bespeuren.
Dat hebben we in zeker elf jaar niet meer gezien: zelfs de Tagesschau (1) berichtte in haar acht uur-journaal op een relatief positieve manier over “de protestmars van asielzoekers”, direct nadat de eurocrisis aan bod kwam. De laatste keer dat binnenlandse vluchtelingenprotesten zo prominent aan bod kwamen in Duitse media, was het No Border Camp in juli 2001, toen activisten het vliegveld van Frankfurt blokkeerden. Zo’n beetje alle landelijke media en vele televisiezenders hebben bericht over de acties waarmee vluchtelingen en “gedoogde” migranten voor betere levensomstandigheden strijden.
Toen het vluchtelingenprotest na een mars van zeshonderd kilometer Berlijn bereikte, was de juichstemming over die aandacht groot op de relevante email-lijsten. Dat het protest onder de aandacht van de mainstream media gebracht kon worden, was geluk noch toeval: de intensiteit en de organisatiegraad van de huidige protesten was hoger dan bij alle andere acties die in het verleden hebben plaatsgevonden. Een zo lang durende en radicale strijdcyclus heeft de vluchtelingenbeweging in Duitsland niet eerder in gang weten te brengen.
Nadat de Iraniër Mohammed Rahsepar zichzelf op 29 januari 2012 in een asielzoekerscentrum in Würzburg – ondergebracht in de voormalige “Adolf Hitler kazerne” – om het leven had gebracht (zie ook de Jungle World 18 en 32), begon in Beieren een reeks vluchtelingenprotesten. Al jaren was er vooral in Beieren sprake van veelvuldige acties tegen het onderbrengen van mensen in afgelegen, vervallen en overvolle centra, tegen de residentieplicht en het uitgeven van levensmiddelenpakketten in plaats van contant geld. Die protesten ebden echter steeds na verloop van tijd weg. De minister van Sociale Zaken van de deelstaat Beieren, CSU-politica Christine Haderthauer, bleef volharden in haar kilheid ten opzichte van de vluchtelingen. “Meer dan tweederde van de personen die een asielaanvraag indienen, misbruiken ons gastrecht. Wie het hier niet bevalt, kan simpelweg vertrekken.” Met die en vergelijkbare woorden heeft Haderthauer de eisen van vluchtelingen herhaaldelijk afgewezen.
Na de dood van Rahsepar konden de vluchtelingen niet meer stil blijven. Voor hen was het duidelijk: het opvangsysteem dat hen allen kwelt, heeft de labiele Rahsepar tot zelfmoord gedreven. “Wij leiden onder de langdurige jaren aanhoudende asielprocedures en hopen elke dag dat de folter van de onzekerheid zo snel mogelijk tot een einde komt. Deze onzekerheid, alsmede het feit dat ons in het dagelijks leven geen enkele vorm van zelfstandigheid gegund is, als ook dat wij worden behandeld als gevangenen, put ons uit en drijft ons stap voor stap de dood in.” Met die drastische woorden zochten ze in maart vorig jaar de openbaarheid. In Würzburg en het plaatsje Aub, ten zuiden van Würzburg, bouwden ze tenten voor langdurige wakes in de binnenstad. Ze naaiden hun monden dicht en kregen het via een gang naar de rechter voor elkaar dat ze op deze wijze in voetgangersgebied konden protesten. Maandenlang namen ze geen vaste voeding tot zich. Hun escalatiebereidheid maakte hen snel bekend in heel Duitsland. In korte tijd sloten vluchtelingen in andere steden zich aan.
Dat is vooral aan een groep jonge Iraanse activisten te danken. Zij zijn van cruciaal belang bij deze lopende protestgolf. Velen van hen zijn nauwelijks ouder dan midden 20 en radicaliseerden via hun deelname in “de Groene Beweging”, de Iraanse oppositieprotesten tegen de verkiezingsfarce in het jaar 2009. Na hun vlucht naar Duitsland belandden ze in Noord-Beierse opvangcentra. Hun erkenning als politieke vluchtelingen vanuit de overheid bleef lang uit. Als reden voor hun hongerstaking stelden ze: ”Wij zien de passiviteit van hen die politiek verantwoordelijk zijn voor onze asielverzoeken als het gedogen van het handelen van het fascistische Iraanse regime. Wij willen benadrukken dat onze beslissing noch als heldendom gezien moet worden noch dat wij daarmee een zelfmoordwens tot uitdrukking willen brengen.” Uit het karakter van hun woorden spreekt de verbinding van hun radicaal-linkse houding met hun nog verse politieke ervaring uit hun land van herkomst. Dat onderscheidt hen van vele andere vluchtelingenactivisten in Duitsland, die vaak pas in Duitsland voor het eerst politiek actief werden, als reactie op de isolatie en rechteloosheid die ze ervaren.
Zo kan verklaard worden dat de vluchtelingenstrijd radicaliseerde, uitgerekend aan het einde van een bijna twintig jaar durende ijstijd rondom asielpolitiek. Sinds het “asielcompromis” van 1993 ging het met vluchtelingenrechten voortdurend bergafwaarts. Lang kon de strijd van groepen zoals The Voice, Der Karawane (de Karavaan), van vluchtelingenraden en andere tegenstanders van het Duitse grensregime regelmatig daadwerkelijk deportaties tegenhouden en bepaalde thema’s onder de aandacht brengen. Die strijd bracht echter geen verandering teweeg in de politieke trends. Maar sinds enige tijd is er nu een reeks verbeteringen zichtbaar op bijna alle punten waar de protestmars zich tegen richt. De in Europa unieke residentieplicht, die het vluchtelingen verbiedt om zich zonder een geld kostende toestemming te begeven buiten het hen aangewezen gebied (van vaak hooguit enkele tientallen kilometers om hun verblijfplaats heen), werd versoepeld. In zeven van de bewuste deelstaten is de bewegingsvrijheid niet meer beperkt tot alleen de Landskreis (een klein gebied van een aantal gemeenten tezamen) maar nog slechts tot de deelstaat. Datzelfde geldt in ieder geval ook voor de stadstaten Berlijn, Hamburg en Bremen, die technisch gezien geen onderdeel uitmaken van de om hen heen liggende deelstaten. Thüringen had in 2010 al een enigszins bizarre tussenoplossing ingevoerd die echter geen lang leven beschoren was. Op de middellange termijn is het mogelijk dat deze tergende regeling in zijn geheel afgeschaft zal worden.
Ook de discriminerende asielwetgeving zal mogelijk veranderen. In juli besliste de hoogste Duitse rechtbank, het Bundesverfassungsgericht, dat “gedoogde” vluchtelingen en migranten (oftewel mensen die niet in een lopende procedure zitten, maar die ook niet uitzetbaar zijn) met betrekking tot sociale zekerheid gelijkgesteld moeten worden met “asielzoekers”. Binnenkort zal het ministerie van Sociale Zaken, het Bundessozialministerium, een voorstel voor nieuwe maatregelen voorleggen waarvan verwacht wordt dat die zich ongeveer zullen bevinden op het Hartz-IV-niveau, het algemene sociale zekerheidsstelsel. De door rood-groene coalities geregeerde deelstaten Schleswig-Holstein en Rheinland-Pfalz willen de wet direct in zijn geheel omgooien – dat heeft voor hen ook nog het voordeel dat de landelijke regering voor het eerst aan de kosten daarvan zal moeten bijdragen.
Het is goed voorstelbaar dat andere deelstaten, zoals Baden-Württemberg, Beieren of Brandenburg, hen zullen volgen, en dat de neerbuigende en betuttelende praktijk van het uitdelen van voedselbonnen of voedselpakketten (in plaats van geld) eveneens tot een einde komt. Het onderbrengen van vluchtelingen in de opvangcentra, wat door hen als bijzonder belastend wordt ervaren, is ook op haar retour. Lang hebben de gemeenten, Landskreisen en andere regionale instanties de centra gebruikt als een middel om de vluchtelingen te isoleren en een verblijf in Duitsland onaantrekkelijk te maken. Ze waren in meeste gevallen daarvoor bereid om particuliere vastgoedbezitters meer te betalen dan het bedrag dat vluchtelingen in het reguliere sociale zekerheidssysteem aan huurkosten toegewezen krijgen. Die bereidheid neemt echter af. Landelijk gaan steeds meer gemeenten over op goedkopere zogenaamde “decentrale” vormen van opvang. De verbeteringen zijn echter niet overal te zien. En laat nu net Beieren een van de deelstaten zijn die zichzelf de rol van hardliner heeft toebedeeld.
Ook nu het nog onduidelijk is hoe de protestacties concreet verder zullen gaan, is het wel duidelijk wat de vluchtelingen in beginsel willen. In de woorden van de woordvoerder van de protestmars, de Iraniër Ashkan Khorasani: “Wij willen net zo lang in Berlijn blijven tot wij met gebundelde kracht de decennialange strijd om menswaardige asielrechten tot een lang gewenst resultaat hebben kunnen brengen.”
Hoe het verder ging
Tot zover de vertaling.
Zoals gezegd zijn de vluchtelingen, nadat ze in Berlijn aankwamen, een tentenactie gestart aan de Brandenburger Tor, midden in het regeringscentrum. Daarbij zijn ze ook in hongerstaking gegaan. Tevens vond er een bezetting plaats van de Nigeriaanse ambassade. Die richtte zich tegen de samenwerking van de Duitse overheid met de Nigeriaanse staat. Nigeria werkt moedwillig mee aan het Duitse uitzetbeleid door deportaties mogelijk te maken, en heeft daartoe ook verdragen afgesloten met Duitsland. De bezetters werden door de politie aangevallen en het gebouw werd ontruimd me behulp van pepperspray en wapenstok. In antwoord op dit politiegeweld werden er solidariteitsacties georganiseerd bij de ambassade zelf en bij de gevangenis waar de arrestanten naartoe werden gebracht.
De activiteiten zijn niet alleen gericht op de Duitse overheid die bestaande wetten en regelgeving moet veranderen. Er vindt ook praktische solidariteit met de vluchtelingen plaats. Een voorbeeld daarvan is het omwisselen van voedselbonnen voor contant geld. Vluchtelingen hebben namelijk op veel plekken te maken met de betuttelende maatregel dat ze enkel voedselbonnen uitgedeeld krijgen. Daarmee kunnen ze slechts bij een beperkt aantal supermarkten inkopen doen. Activisten kopen de voedselbonnen van de vluchtelingen en doen daarmee hun eigen boodschappen. De vluchtelingen kunnen dan zelf kiezen waar ze hun boodschappen en andere nodige inkopen kunnen doen.
Protesten tegen het Duitse vluchtelingenbeleid zijn er dus in onder meer Aub, Bamberg, Dusseldorf, Regensburg, Osnabruck, Wurzburg, Passau en Hessen. Ook in Finland, Polen en Hongarije vonden acties plaats vanuit vluchtelingen zelf. In Wenen was er ook een tentenkampactie, maar dat werd onlangs ontruimd door de politie. En zoals bekend zijn er in Nederland het afgelopen jaar ook diverse tentenkampacties en kraakacties door en voor vluchtelingen georganiseerd!
André Robben
Noten
(De noten en de links zijn aan het artikel toegevoegd door Doorbraak)
1. Journaal van de publieke omroep.
2. Er waren toen ook contacten met een vergelijkbare Nederlandse karavaan.
3. Oury Jalloh stierf gekneveld aan handen en benen door een brand in een politiecel nadat hij in “preventieve hechtenis” genomen was.