Italië: hooivorken, huiver en hype

In Italië is een protestbeweging opgekomen tegen de gevestigde politiek. Met vrij felle acties, demonstraties en blokkades vestigt ze aandacht op zich. De naam van de beweging spreekt tot de rebelse verbeelding: Forconi, oftewel Hooivorken. Maar voordat we enthousiast de opkomst van de Italiaanse Lente, een Occupy Italia, een Indignados-beweging vieren: Forconi is overwegend rechts met extreem-nationalistische symboliek en taal, en met een stevige inbreng van georganiseerde fascisten. Het is een levensgevaarlijk fenomeen dat de weg versperd dient te worden.

Een voorloper van de huidige Hooivorken-beweging vertoonde zich begin 2012 op Sicilië, en wordt belicht op het blog Struggles in Italy. Daar protesteerden kleine ondernemers – vissers, vrachtwagenchauffeurs en dergelijken – tegen hoge brandstofprijzen. Ze noemden hun actie naar een opstand die in 1281 uitbrak tegen Franse overheersing! Ook nu ging het tegen ‘vreemde overheersing’ – van Sicilië door de Italiaanse regering. Er vonden blokkade-acties plaats. Het was een klassiek middenstandersprotest, waaraan ook wel werklozen en anderen deelnamen. Het initiatief kwam van een eerder opgestarte Hooivorken-beweging. Die werd geleid door een voormalige christen-democratische activist, een politicus van een Siciliaans regionalistische rechtse partij, een “ex-socialist die zakenman is geworden”.

Een deel van de woede richt zich tegen de centrale staat. De grote landelijke partijen zwegen de boel goeddeels dood. Er kwam een steunverklaring van een centrum-linkse, nogal vage partij, het Italië van de Waarden geheten. En er kwam steun van de krant van de Lega Nord, de xenofobe en regionalistische partij, gebaseerd in Noord-Italië, die het Siciliaanse gebeuren kennelijk zag als bondgenootschap tegen de centrale Italiaanse staat. En ook toen al waren er “waarnemers die de aanwezigheid hekelden van uiterst rechtse en neo-fascistische organisaties en partijen erbinnen of ter ondersteuning ervan”. Sommige radicale groepen – bijvoorbeeld twee sociale centra in Palermo – steunden echter toch de Hooivorken, “omdat het een legitieme, op de bevolking gebaseerde strijd is, met brede deelname, die een goede inhoud nodig heeft”. Andere linkse en radicale krachten pleitten er juist voor om de beweging te verlaten en te boycotten.

Wat toen misschien nog aan twijfel onderhevig was – het overwegend rechtse karakter van de zich ‘apolitiek’ profilerende Hooivorken – is inmiddels een stuk duidelijker, nu het verschijnsel in het noorden van Italië is opgedoken. Afgelopen zaterdag berichtte de Volkskrant: “Neo-fascisten vielen in Rome een kantoor van de Europese Unie aan en rukten een vlag van de EU omlaag. Dat vond plaats tijdens “protesten tegen de bezuinigingen van de Italiaanse regering”. Politie en betogers raakten slaags in Turijn, maar er was ook nog een ander politie-optreden: “Hun collega’s zagen zich gedwongen om een brug af te zetten om groepen van extreem-links en extreem-rechts uit elkaar te houden.” Er is hier dus sprake van twee bewegingen, niet van één.

Landelijk

De volgende dagen schreef De Volkskrant er meer over. Het bleek dus om nu tot landelijk verschijnsel geproclameerde Hooivorken te gaan. “De beweging vindt bij links en rechts steun”, lezen we, maar opvallend is toch vooral de rechtse inbreng en uitstraling. Vreedzaam protest, blokkades, met uiteindelijk het doel om de regering tot aftreden te dwingen, is officieel het doel. Maar dan lees je dit: “In Savona, Noord-Italië, blokkeerde een kleine groep demonstranten voor twee dagen een links georiënteerde boekenzaak. ‘Verbrand die boeken’, riepen ze.” In Turijn was het protest tot nu toe het grootst. “Vorige week zorgden demonstraties in die stad ervoor dat winkels werden gesloten. Vrachtwagens blokkeerden het centrale marktplein. Studenten, fascistische militanten en hooligans marcheerden door de stad. Even verderop demonstreerden linkse activisten voor meer rechten voor migranten.” De Volkskrant schrijft ook: “Toch zou het onterecht zijn om de Forconi af te doen als een fascistische beweging. Wat ze juist zo kenmerkt, is dat de meest uiteenlopende groepen zich hebben aangesloten.” Maar dat is iets dat je bij embryonale fascistische bewegingen vaker ziet: een ratjetoe aan wanhopige mensen, arm, rijker, maar vooral afkomstig uit een klem geraakte en door crisis geteisterde middenklasse. “Links en rechts staan tijdens deze protesten naast elkaar.” Het lijkt er meer op dat links en rechts wel op dezelfde tijd protesten houden, maar ieder op een andere plek en, zoals we zagen, soms gescheiden door oproerpolitie.

Een stuk op het al genoemde Struggles In Italy – gevonden via Libcom.org trouwens – geeft veel informatie, en veel daarvan is veel verontrustender nog dan wat uit er De Volkskrant al bleek. “De protesten zijn uitgeroepen door agrarische ondernemers en organisaties van vrachtwagenchauffeurs, en door comités, allemaal verbonden aan uiterst rechtse en extreem-rechtse organisaties (van Berlusconi’s PDL-partij tot de neo-fascistische Forza Nuova, Casa Pound en La Destra.” In Turijn telden de protesten enkele duizenden mensen, elders waren de acties veel kleiner, en waren “de meesten afkomstig uit neo-fascistische bewegingen.” De klachten en eisen richtten zich tegen hoge belastingen en tegen de EU. Het nationalisme was alomtegenwoordig. “Overal werd de Italiaanse vlag en het Italiaanse volkslied gebruikt om het karakter van de demonstratie uit te drukken: het Goede Italië dat protesteerde tegen het Slechte Italië en de Europese instellingen.”

Politie

Opvallend is wat dit artikel zegt over de politie. Ja, soms trad die op, om groepen te scheiden. Een groep mensen van de metaalvakbond FIOM stond tegenover een Forconi-manifestatie. “De Forconi-betogers klaagden over de aanwezigheid van de vakbond, scholden schreeuwend, en beweerden dat slechts één vlag legitiem was, de Italiaanse.” De politie hield beide groepen uiteen. Het Forconi-verschijnsel, met haar extreme nationalisme, haar actieve rol van fascistisch rechts, haar agressieve houding jegens links en vakbonden, vertoont veel van de trekken van een beginnend fascisme.

Op sommige plaatsen stelde de politie zich openlijk welwillend op jegens de Hooivorkers. Ze legde hen vaak niets in de weg: “Op veel plaatsen waren slechts enkele tientallen mensen in staat om straten te blokkeren zonder ingrijpen van de veiligheidskrachten”. Soms ging het verder: “In sommige plaatsen namen politieagenten hun helmen op een zeer theatrale manier af tegenover demonstranten, wat tot applaus leidde en tot spreekkoren over het volk en de veiligheidstroepen die één zijn.” Inmiddels liet ook Beppo Grillo, de komiek-politicus die een soortgelijke anti-establishmenttoon hanteert als de betogers, zich  horen. Hij roept de politie op “te stoppen met het verdedigen van de politici en zich bij de betogers aan te sluiten.”

Levensgevaarlijk

De beweging is dus rechts, deels openlijk fascistisch, en de staatsmacht stelt zich afwachtend en soms openlijk vriendelijk op. Het zijn taferelen die doen denken aan de vroege tijd van het Italiaanse fascisme, rond 1919-1920. Er is gelukkig nog wel een verschil: de huidige protesten lijken dramatischer dan ze zijn. Duizenden in Turijn, en verder tientallen hier en misschien honderden daar. Ze vallen op door confronterende actievormen, die echter zonder minstens oogluikende politiehulp nog geen uur zouden standhouden. Hoe lang worden blokkades van pleinen door radicale studenten en stakende arbeiders getolereerd? Nemen agenten daarvoor ook demonstratief hun helmen af? Er is dus hulp van de politie, en de aandacht voor de acties heeft trekken van een hype. Italië heeft wel grotere demonstraties gekend waar De Volkskrant aanmerkelijk minder over schreef.

De Italiaanse protesten zijn dus rechts, en levensgevaarlijk rechts ook. Ze zijn een teken van wat er gebeurt in tijden van crisis en bezuinigingen als linkse en radicale krachten geen effectief verzet weten op te bouwen. Het is het wegebben van dat soort verzet, het verbrokkelen van een deel ervan, het opgaan in het parlementaire spel van weer een ander deel, dat ertoe bijdraagt dat frustraties nu met angstaanjagend succes door fascisten en andere rechtse krachten benut worden. Met het opbouwen van radicaal verzet, tegen regering en bezuinigingsbeleid, maar dan op basis van daadwerkelijke anti-fascistische solidariteit, dient de fascistische dreiging die van de Forconi uitgaat, te worden weerstaan. Dat is urgent, er is geen enkele garantie dat de Hooivorken zo relatief klein blijven als ze nu zijn.

Peter Storm
Blogger via Ravotr.