Zonder papieren: De bal terugkaatsen

“Ik heb van de huisarts een recept gekregen, maar de apotheek zegt dat ik vijf euro moet betalen. Anders krijg ik mijn medicijn niet. Maar ik heb geen geld. Wat moet ik nu doen?” Met dit soort vragen krijgen steungroepen voor illegalen, zoals De Fabel van de illegaal in Leiden, sinds kort te maken. Met ingang van 1 januari 2014 moeten illegalen namelijk een eigen bijdrage ophoesten voor elk medicijn dat ze nodig hebben. Dat is de zoveelste pesterij van de zoveelste minister van de zoveelste regering die “onbruikbaar” en “overbodig” geachte migranten en vluchtelingen aan de lopende band afwijst, opjaagt en uithongert.

Mensen zonder papieren mogen niet werken en geen uitkering hebben. Ze zijn straatarm en leven veelal van wat anderen, vaak familieleden, vrienden, landgenoten en steunorganisaties, hen geven of lenen. Ze gaan gebukt onder uiterst zware omstandigheden, lijden honger, raken dakloos, worden ziek. Vijf euro is voor hen veel geld, zeker als ze chronisch ziek zijn en voortdurend medicijnen moeten gebruiken. Ze kunnen bijvoorbeeld een te hoge bloeddruk hebben, of diabetes, of een hiv-besmetting, of een psychose. Medicijnen kunnen hun leven redden of hun pijn verminderen. Maar het kabinet maakt de toegang tot de medische zorg voor hen nog moeilijker. Het is al lang niet meer de vraag of met het beleid tegen migranten en vluchtelingen de mensenrechten worden geschonden. Het is de vraag hoeveel levens er worden bedreigd en hoeveel doden er gaan vallen. Nieuwe doden, want in de oorlog tegen illegalen vielen al duizenden slachtoffers. Aan de buitengrenzen van Europa, in illegalengevangenissen, tijdens en na deportaties. En op straat, om de hoek, bij ons in de buurt.

Het beleid tegen illegalen maakt ziek, maakt kapot. Met haar vijf euro-maatregel doet minister Edith Schippers daar nog een flinke schep bovenop. Het gaat haar niet eens zozeer om bezuiniging. Het is eerder bedoeld als een regelrechte treiterij van mensen aan de uiterste onderkant van de samenleving. Er is geld genoeg in deze samenleving. Er zijn voldoende mogelijkheden om mensen een beter bestaan te geven. Maar het geld en de voorzieningen worden afgepakt van de armeren en armsten. En de rijkeren en rijksten krijgen er geld en voorzieningen bij.

Afvoerputje

Illegalen kunnen in principe een beroep doen op een noodfonds, als ze de kosten voor medische zorg niet zelf kunnen betalen. Vrijwel niemand kan dat, dus vrijwel iedereen dient in aanmerking te komen voor dat fonds. Maar dat zint Schippers niet. Illegalen weten dat zorgverleners hun kosten kunnen declareren bij het fonds, en daardoor neemt “hun bereidheid” af om uit eigen zak te betalen, zo moppert ze. Ze doet bijna alsof mensen zonder papieren een misdaad begaan door gebruik te willen maken van een van de zeldzame voorzieningen die nog voor hen toegankelijk zijn. Nee Schippers, het gaat niet om “hun bereidheid”. Het gaat erom dat jullie, beleidsmakers, ambtenaren en al jullie handlangers, veel vluchtelingen en migranten hebben uitgesloten van een menswaardig bestaan. Jullie hebben paria’s van hen gemaakt, onaanraakbaren. Jullie hebben hen verplicht om te bedelen, te smeken. Jullie hebben hen de mogelijkheden ontnomen om een inkomen te hebben en nu eisen jullie dat ze geld betalen voor hun medicijnen.

Beleidsmakers wentelen hun verantwoordelijkheid voor medische zorg voor illegalen doodleuk af op de weinige mensen in de samenleving die nog voor hen proberen op te komen. Dat doorschuiven van de door politici zelf veroorzaakte problemen past in het kader van de neo-liberale mantra van “eigen verantwoordelijkheid”, “eigen schuld” en “zie maar dat je je redt”. Zo komen niet alleen mensen zonder papieren zelf, maar ook hun familieleden, vrienden en steungroepen onder nog grotere druk te staan. Zonder dat ze voldoende financiële armslag hebben, zien steungroepen zich nu veelal genoodzaakt om het geld voor de medicijnen dan maar zelf op te hoesten, in elk geval voorlopig. Op jaarbasis kan het gaan om duizenden of misschien zelfs wel tienduizenden euro’s. Op de langere termijn valt dat niet vol te houden. Dat is de reden waarom diverse steungroepen het probleem van de vijf euro-maatregel ook op het bordje willen leggen van andere instellingen, particuliere fondsen, kerken en gemeenten. Als beleidsmakers steungroepen behandelen als het afvoerputje waarlangs illegalen zouden moeten worden weggespoeld, dan is het zaak om de bal terug te kaatsen richting de overheid. Want het is de staat die de problemen veroorzaakt. De staat bedreigt de gezondheid en het leven van illegalen en indirect overigens ook de gezondheid van anderen, de mensen die er in dit land volgens de overheid wel mogen zijn. Het is dan ook de verantwoordelijkheid van beleidsmakers om dit probleem op te lossen. Steungroepen doen er goed aan om een dergelijke insteek te hebben en zo de confrontatie op te zoeken met de verantwoordelijken aan de top.

Harry Westerink