Raad van State houdt racistische traditie hand boven hoofd

De Raad van State heeft gesproken: de burgemeester van Amsterdam kan definitief groen licht geven aan de intocht van Sinterklaas, met Zwarte Pieten en al. Of de Zwarte Piet-verschijning nu racistisch en discriminerend is, maakt niet uit, de enige criteria die de burgemeester mag hanteren bij de verlening van de vergunning zijn “eisen van openbare orde en verkeersveiligheid”. Kennelijk is het grootschalig beledigen van zwarte mensen geen verstoring van die “openbare orde”, die natuurlijk wel gevaar loopt als actievoerders tegen Zwarte Piet zich rond de intocht laten zien en horen zonder de “juiste procedures” te volgen. Het is slecht, deze uitspraak. Wie echter denkt dat de strijd tegen Zwarte Piet nu verloren is, vergist zich ernstig. Hopelijk zal een grote opkomst bij anti-Zwarte Piet-acties in Amsterdam en Gouda komend weekend duidelijk maken hoe ernstig.

De uitspraak van de Raad van State is slecht omdat daarmee groen licht wordt gegeven aan een evenement waarin een karikatuur van zwarte mensen een zeer zichtbare rol speelt. De rechtbank, waarvan het vonnis nu door de raad is weggeveegd, formuleerde: “Met name de rol van knecht en het uiterlijk en gedrag van Zwarte Piet leiden immers tot het beeld dat zwarte mensen ondergeschikt en dom zijn”. Daarin zag de die rechtbank een “inbreuk (…) op het privéleven van zwarte mensen”, en daar moest de burgemeester in zijn besluit rekening mee houden. Vrij vertaald uit het Juridiaans naar het Nederlands: zwarte mensen belachelijk maken via de Zwarte Piet-figuur is discriminerend en racistisch, en daar mocht de burgemeester niet aan meewerken. Van de Raad van State mag de burgemeester dat dus wel. Het is een klap in het gezicht, maar geen verrassende.

De Raad van State spreekt zich nadrukkelijk niet uit over de vraag of de Zwarte Piet-figuur al dan niet racistisch is. Het hoge rechtscollege beschouwt de hele vraag als niet relevant, want inhoudelijk toetsen van evenementaanvragen is volgens die raad sowieso niet toegestaan. Dat is op zichzelf geen onzinnig gezichtspunt waar het demonstraties en manifestaties betreft. Ik ben een fel tegenstander van racistische en fascistische optochten. Maar ik vind niet dat de staat, de rechtbank of de burgemeester die moet gaan verbieden wegens die inhoud. Daar zit immers een naar precedent in: vandaag pakken ze rechts vanwege fascisme, morgen pakken ze links wegens opruiing. Die legitimiteit mogen we ze niet gunnen. We moeten zelf fascistische groepsactie dwarsbomen, met tegendemonstraties, door langs zo’n optocht te gaan staan met de hele buurt en de nazi’s uit te jouwen, door ze met grote vastberaden groepen de weg te versperren. Niet door te leunen op gemeentelijke verordeningen en politieverboden.

Burgemeester doet mee

Maar geldt dit ook voor de Sinterklaas-intocht? Natuurlijk niet! Dat is geen demonstratie of manifestatie. Dat is een semi-officieel feest. Dat is geen optocht van mensen die zeggen “Wij willen Zwarte Piet!” Dat is een intocht, waarbij Sinterklaas “wordt (…) ontvangen door burgemeester Van der Laan”; onderdeel is een “toespraak van de burgemeester”. De burgemeester mag niet inhoudelijk toetsen of hij een vergunning geeft, maar de burgemeester maakt wel zelf deel uit van de inhoud van het programma! En Sinterklaas kan een toespraak houden vanuit de Stadsschouwburg, iets waar de gemiddelde manifestatie of demonstratie slechts van kan dromen, althans totdat sociale bewegingen sterk genoeg zijn om dat gebouw tijdens een actie te bezetten. De hele aanpak is niet die van een demonstratie waar de gemeente inhoudelijk buiten staat. Het gaat om een feestelijkheid waar de gemeente actief vorm aan helpt geven. Zich verschuilen achter haar rol als verkeersregelaar en openbare ordehandhaver is flauwekul, dat de Raad van State hieraan meewerkt eveneens.

Als we de intocht echt konden zien als een demonstratie of manifestatie, dan zou de gemeentelijke policy kunnen zijn: okay, vergunning verlenen, want weigeren ervan is onrechtmatig volgens de Raad van State; de boel faciliteren, zoals – als het meezit, als de knuppels niet knuppelen – demonstraties van een vakbond of Occupy of de kraakbeweging gefaciliteerd worden, het verkeer regelen, toezicht houden zodat er geen “wanordelijkheden” gebeuren. Met andere woorden: het gemeentebestuur staat dan zelf buiten de demonstratie of manifestatie. Maar dat is helemaal niet de houding van de gemeente Amsterdam! Nu staat de chef van het gemeentebestuur middenin het evenement. Hij kiest daarmee zelf voor de huidige vorm van de Sinterklaasviering, inclusief die karikaturale racistische Zwarte Piet-figuur. Hij staat niet boven de partijen, hij kiest partij. Partij voor discriminatie en racisme, met een steuntje in de rug van de Raad van State.

Voorstanders blij

Natuurlijk halen voorstanders van de Zwarte-Piet-traditie opgelucht adem. Mark Gilling bijvoorbeeld, sprekend vanuit het Pietengilde. “Mensen werden bang racistisch te zijn. En dat hoeft nu niet meer.” Dat klopt dus niet, want over het racistische karakter van de Zwarte Piet-figuur heeft de Raad van State inhoudelijk gezwegen. Bovendien maken rechters niet uit of iets racisme is. Toch zegt Gilling: “Door het vernietigen van de eerdere uitspraak bestaat het idee dat Zwarte Piet een negatieve stereotypering van de mens zou zijn, ook niet meer.” Onzin. Dat idee hangt dus helemaal niet van rechterlijke uitspraken af. Maar Gillings reactie laat wel zien hoezeer de Raad van State de voorstanders van de racistische karikatuurfiguur van steun in de rug voorziet.

Aangifte?

Hoe nu verder? Burgemeester en rechterlijke macht staan duidelijk niet aan dezelfde kant als anti-racisten. Er zijn nog wel juridische wegen, de Raad van State wijst zelf op de mogelijkheid tot aangifte, en ook van het beginnen van “een procedure (…) op grond van onrechtmatige daad tegen de organisatoren en uitvoerder van het evenement”. Quinsy Gario, prominent activist tegen de Zwarte Piet-traditie, stelt voor: “Aangifte doen tegen de intochtorganisaties en tegen mensen die het uitvoeren”. Wie de staat ziet als een in principe eerlijke scheidsrechter, zal hier wellicht in meegaan. En als het tot aangiften komt, hoop ik op een gunstige uitkomst, een veroordeling wegens racisme van degenen die Zwarte Piet en het bijbehorende racisme blijven promoten, met de ambtsketen om de nek. Liever dat, dan weer een klap in het gezicht.

Maar aangifte en dergelijke zijn geen handig middel, omdat een in koloniale traditie doordrenkte Nederlandse staat dat krediet van neutraal scheidsrechter niet verdient. We moeten de legitimiteit van rechterlijke uitspraken niet extra onderbouwen door er keer op keer een beroep op te doen, want daarmee leg je de vraag wat racisme is in onbetrouwbare en potentieel bedreigende handen. Racisme bestrijden via wet, recht en staat is hachelijk, omdat wet, recht en staat wapenen zijn van hogerhand – dezelfde hogerhand die racisme hanteert als het zo uitkomt. Wat racisme is, is een zaak van maatschappelijke discussie en kritiek, de bestrijding ervan een zaak van sociale strijd. Rechtbanken en politie zou ik daar graag zoveel mogelijk buiten houden.

Liever actie

Ik zie een andere optie. Het stadsbestuur mag de optocht van de Raad van State niet verbieden. Ze kan echter wel haar inhoudelijke medewerking stopzetten, en de hele intocht behandelen als gewoon een manifestatie waar ze zelf geen bemoeienis mee heeft, behalve dan natuurlijk voor zover nodig vanwege “openbare orde en verkeersveiligheid”. Kunnen we burgemeester Van der Laan niet bestoken met een stortvloed van publieke oproepen om die toespraak op de intocht demonstratief te schrappen, en even demonstratief weg te blijven? Niet op een smekende manier, maar gewoon assertief, resoluut, helder en scherp, en misschien wel ondersteund door een snelle demonstratieve actie? Als hij echt niet wil discrimineren, dan heeft hij op dat hele intochtgebeuren zoals het wordt vormgegeven, met Zwarte Piet en al, toch niets te zoeken? Trekt hij zich – zoals ik verwacht – van zulke oproepen niets aan, dan weten we nog beter waar hij staat: aan de verkeerde kant. Geen diplomatieke zalvende taal mag dat nog ongestoord verhullen.

Intussen staan we enkele dagen voor niet alleen de Sinterklaasintocht in Amsterdam, maar ook voor die in Gouda een dag eerder. Op beide dagen zijn er gelukkig acties van tegenstanders van de Zwarte Piet-figuur. Juist na de uitspraak van de Raad van State verdienen deze twee acties extra aandacht en deelname van de grootst mogelijke aantallen mensen. In Amsterdam staan actievoerders op 16 november tussen 11:00 en 12:00 uur op het Beursplein. In Gouda verzamelen actievoerders zich op 15 november vanaf 11:00 uur op de Markt. Deelname aan minstens een van deze twee acties is toch wel zeer gewenst. Juist nu!

Peter Storm
Blogger op Ravotr.