Vechten en scoren “a la Messi” tegen dwangarbeid en repressie (videoverslag)

Afgelopen vrijdag vond op de Universiteit Groningen de tweede gezamenlijk georganiseerde bijeenkomst plaats van Gijsbert Vonk en enkele uitkeringsgerechtigden van DwangArbeid Nee Groningen (DANG) en Doorbraak. Deze keer ging het over individuele straf en collectief verzet in de bijstand. Er waren een kleine honderd aanwezigen, voornamelijk uit de drie noordelijke provincies.

De middag werd ingeluid met een minicollege (zie de video hieronder) van Gijsbert Vonk, waarin hij liet zien hoe de verzorgingsstaat de afgelopen decennia verworden is tot een staat waar zware repressie geldt voor mensen zonder betaald werk. Zware repressie die gepaard gaat met zware sancties. Allereerst merkte Vonk op dat het thema, het strenge beleid in de bijstand, eindelijk begint te leven. Meer mensen worden er gevoelig voor en er verschijnen kritische artikelen. Bijstandsgerechtigden zijn in mindere mate een ‘vergeten groep’ aan het worden, wat ook te zien is aan instanties die hier oog voor krijgen.

Zo verscheen er eind vorig jaar een kritisch en hard geformuleerde rapportage (pdf) van de Nationale Ombudsman over de Fraudewet. En de Centrale Raad van Beroep tackelde in haar uitspraak van 14 november 2014 diezelfde Fraudewet. “De wet zoals die er lag, mag niet. Die maakt geen onderscheid tussen burgers die per ongeluk of door gewoon nalatigheid dingen niet doorgeven en mensen die opzettelijk de boel misleiden. Ondanks de uitspraak blijven gemeenten meningsverschillen over wat een bijstandsgerechtigde in de bijstand moet doen, framen als fraude. Met als gevolg het opleggen van enorme boetes, want terugvorderen van uitkeringen is immers verplicht binnen de Participatiewet”, vertelde Vonk.

De effecten van de Fraudewet en de Participatiewet zijn ook goed zichtbaar in de recente uitzending van Monitor over de bijstandsgerechtigde schoonmoeder van rapper Lange Frans die op haar kleinkinderen paste en daar keihard voor moet boeten. Daarover merkte Vonk scherp op: “Achteraf reconstruerend wordt het (niet nakomen van verplichtingen als bijstandsgerechtigde red.) een delict, bedacht, dat lijkt me in hoge mate in strijd met het rechtszekerheidsbeginsel lex certa.” (1)

Hij sloot zijn bijdrage af met de vraag: “Hoe moeten we het tij keren?”. Hij benadrukte terecht dat uitkeringsgerechtigden zelf aan zet zijn, dat zij in actie moeten komen. Hoe? Door het inzetten van onder andere de rechter en de Ombudsman. Ook de universiteiten moeten van zich laten horen door een eigen jargon en discours te ontwikkelen zodat ze de gang van zaken objectief kunnen beschrijven. Over het inzetten van media merkte Vonk op: “De populaire pers is onze ergste vijand. De kritische onafhankelijke pers is onze vriend! Die moeten we opzoeken.” En als we daar allemaal mee bezig zijn, zal uiteindelijk, heel misschien, het parlement te bewegen zijn om ook “iets te doen” in ons voordeel.

Arbeidsreserveleger

“We leven in een kapitalistische maatschappij en daar zijn wij als reserveleger nodig”, zo begon de tweede spreker, Hans Alderkamp, zijn verhaal (zie de video hieronder). Hij is actief in de Cliëntenraad Groningen en de FNV, maar belichtte op persoonlijke titel de situatie in Groningen. “Mensen zonder baan hebben niet de bus gemist”, zo reframede hij de uitspraak die de schuld van baanloosheid bij de baanlozen zelf legt, “de bus was en is gewoon te klein!” De bezuinigingen van de rijksoverheid leiden tot massaontslagen, vooral in de zorg. De combinatie van de hoge baanloosheid, in met name die sector, en de eis van een tegenprestatie van uitkeringsgerechtigden, noemde Alderkamp “een giftige cocktail”. In de nabije toekomst voorspelde hij grootschalige dwangarbeid en torenhoge sancties om de bezuinigingen te compenseren die de rijksoverheid de gemeenten opdringt. Mensen met een uitkering zullen bloeden!

Alderkamp legde uit dat de Participatiewet de tweede wet is die gebaseerd is op het principe van de omgekeerde bewijslast. De eerste was de Vreemdelingenwet. Die bepaalt dat vluchtelingen zelf het bewijs moeten leveren dat ze vervolgd worden en dus in Nederland mogen blijven. Dat is “een nieuwe juridische wending die we beslist voor ogen moeten hebben”. Mensen moeten dus keer op keer bewijzen dat ze het godvergeten recht op een uitkering hebben. Het participatiebeleid is erop gespitst om te voorkomen dat mensen überhaupt nog een uitkering aanvragen. Dat werd zelfs bevestigd door een Groningse ambtenaar die bij een sollicitatiegesprek tegen Alderkamp zei: “Het gaat erom of mensen níet in aanmerking komen voor een uitkering.” Het is opmerkelijk, maar niet verbazingwekkend, dat ook GroenLinks-wethouder Mattias Gijsbertsen dat stilzwijgende uitgangspunt niet wil tegenspreken.

De gevolgen van het demotiverende beleid in de stad Groningen zijn duidelijk. Kijk naar het aantal niet in behandeling genomen klachten en bezwaarschriften. Baanlozen worden “opgebeld door een ambtenaar en die zegt standaard: u begrijpt het niet goed”. Op die manier en met veel ambtelijke taal worden “cliënten” geïntimideerd, en komt de gemeente weg met haar wanbeleid.

In Groningen is besloten om de verplichte tegenprestatie niet op te nemen in de verordeningen. Merkwaardig genoeg wordt er nu wel weer discussie gevoerd over het leveren van een tegenprestatie in ruil voor een individuele inkomenstoeslag. Alderkamp zei daarover: “Wij participeren al vanaf onze geboorte!”, en hij is dan ook pertinent tegen het leveren van een tegenprestatie. Overigens wordt er in Groningen nog gewerkt aan een beleidskader rondom de Participatiewet, en men zou denken dat pas wanneer dat allemaal gereed is, men zou komen met verordeningen die daarop zijn afgestemd. Maar nu blijken er merkwaardig genoeg al op 8 april verordeningen op de agenda te staan van de commissie Werk en Inkomen. “Nu gaan ze, stapsgewijs, mondjesmaat, verordeningen invoeren”, vertelde Alderkamp. Hij riep dan ook op tot actie: “DANG en anderen, organiseer iets, niet alleen maar drie minuten inspreken, maar op een andere manier: laat onze stem horen. Wat hier gebeurt, dat kan niet!”

Angst en verzet

“Mensen zijn niet meer solidair. Iedereen is bang. Heel bang. Ik praat er nu over en ik hoop dat heel veel mensen dat gaan doen”, aldus Tanja Willems na de pauze (zie de video hieronder). Willems is zelf bijstandsgerechtigde en actief bij Doorbraak en DANG. Ze gaf beeldend aan hoe een sanctie in de bijstand uitwerkt: als een steen die in het water geworpen is en eeuwig concentrische cirkels blijft produceren. Van de gevolgen van een enorme sanctie en het label “fraudeur” kom je nooit af, wat je situatie ook is of was. Hoewel zij destijds van twintig euro per maand zichzelf en haar kind in leven moest zien te houden, heeft ze zelfs nooit de jaarlijkse, eenmalige toeslag ontvangen die in het leven geroepen is om te voorkomen dat mensen steeds verder in armoede en schulden zakken. Voor een overtreding in de bijstand krijg je in Nederland levenslang.

Willems vertelde hoe ze op zoek naar steun besloot om “zichzelf te gaan organiseren”. Deze tweede bijeenkomst op de universiteit is daar een direct gevolg van. Ze benadrukte dat het belangrijk en goed is om iemand mee te nemen naar moeilijke gesprekken met de soos. Willems hoopt dat “zoveel mogelijk mensen de durf en moed bij elkaar verzamelen om zich actiever op te stellen”. Dat kan door bijvoorbeeld mee te doen met onderzoek en het vertellen van persoonlijke verhalen.

“Orwelliaanse lulverhalen”

Tenslotte gaf Dries Bergmans, eveneens bijstandsgerechtigde en actief bij de Amsterdamse Bijstandsbond en Doorbraak, een aanschouwelijke demonstratie (zie de video hieronder) hoe een gedegen kennis van de Participatiewet en een mentale lenigheid en scoringsdrift a la Messi het mogelijk maakt om dwangarbeid en sancties te ontlopen. “Je gaat gewoon zitten en laat zo’n ambtenaar zijn verhaal afsteken, en dan zie je opeens een tegenstrijdigheid (de wet van Jet staat er vol van) en daar spring je dan op in!” Hij pluist de plaatselijke verordeningen goed uit op zoek naar bruikbare tegenstellingen. Als vrijwilliger bij de Bijstandsbond gaat hij met uitkeringsgerechtigden mee naar de Dienst Werk en Inkomen. Met de juiste kennis, gesprekstechnieken en kennis over wanneer je kunt dreigen met onder andere juridische stappen, kun je een heel eind komen: “Je kunt er niet uithalen: ik ga iemand een heilstaat in loodsen. Je blijft in het regime. Je kunt wel voorkomen dat iemand in een dwangtraject terecht komt of een strafkorting krijgt.”

Als je je onheus bejegend voelt door een sanctie, maatregel, dwang of een ambtenaar, schrijf dan een klacht: “Ga maar lekker klagen, je hebt toch niets beters te doen.” Richt de klacht niet aan je klantmanager, maar stuur die naar de juridische afdeling en doe dat per mail of post, want dan heb je bewijsmateriaal. Als juridische zaken moeilijk gaat doen, dan schrijf je naar de plaatselijke ombudsman. En als die ombudsman vervelend doet, ga je naar de Nationale Ombudsman om te “klagen over de plaatselijke ombudsman”. Het klinkt misschien komisch, maar het is serieus een kwestie van een lange adem en geduld om je doel te bereiken. “De Participatiewet is een onding!”, zei hij.

Tijdens en na afloop van de bijeenkomst werd opgeroepen om mee te werken aan het in kaart brengen van dwangarbeid en sancties in Groningen. Buiten serveerde pop-up restaurant T eet’Thuis een gastvrij en hart en lijf verwarmende hap, bestaande uit roasted sweet garlic, bread & almond soup met daarnaast Turks brood met de superfood boerenkoolpesto.

Puk Pent
Sjaak Platzak

Noot
1. Het Lex certa-beginsel is een subbeginsel van het legaliteitsbeginsel en houdt in dat voor iedereen duidelijk moet zijn welk handelen en nalaten leidt tot strafrechtelijke aansprakelijkheid, en welke sancties daar op kunnen volgen.