De Alarmtelefoon helpt vluchtelingen redden op de Middellandse Zee

Met een Alarmtelefoon hebben activisten een levenslijn uitgegooid naar vluchtelingen die de Middellandse Zee oversteken. Die kunnen het nummer bellen wanneer ze in nood raken. Bijvoorbeeld als hun boot dreigt te zinken, of wanneer ze worden aangevallen of teruggeduwd naar buitenterritoriale wateren. De Alarmtelefoon geeft dan advies, psychologische bijstand en slaat alarm als mensen gered moeten worden. Men brengt de kustwacht of humanitaire organisaties die op zee actief zijn, er op de hoogte van waar de vluchtelingen zich bevinden, zodat die kunnen uitrukken voor een reddingsoperatie. In oktober bestond de Alarmtelefoon van Watch the Med precies een jaar. De initiatiefnemers konden bij de oprichting niet vermoeden wat een belangrijke rol ze zouden spelen bij het steunen van vluchtelingen in nood. Tijd voor een interview met een medewerkster.

De vluchtelingenstroom via de Middellandse Zee en de omringende landen domineerde dit voorjaar en deze zomer de media. Hij staat bij iedereen op het netvlies gebrand. En voorlopig zullen de voortdurende oorlog in Syrië en de terreur van de IS in het Midden-Oosten niet stoppen. Evenmin als de diverse andere gewapende conflicten in Afrika. Gedurende die tijd zullen vluchtelingen hun levens blijven riskeren door in gammele bootjes en op slecht onderhouden schepen te stappen. Daarvoor betalen ze een hoge prijs: duizenden dollars en regelmatig zelfs met hun leven.

Achter het initiatief van de Alarmtelefoon schuilen voor het merendeel activisten en solidaire groepen die al jaren aan de randen van Europa en Noord-Afrika actief zijn in netwerken als Welcome to Europe, Afrique Europe Interact, Borderline Europe, No Borders Morocco en Watch The Med. Een noodoproep naar de Alarmtelefoon kan in veel Europese steden worden beantwoord, zo ook in Nederland. Een van de medewerkers in Nederland is Pauline. Zij legt uit hoe de Alarmtelefoon in de praktijk werkt. “Mensen kunnen ons vanuit een boot bellen of we worden via-via benaderd: een organisatie of een contactpersoon geeft ons berichten door dat mensen op een boot zitten en hulp nodig hebben. Denk aan situaties waarbij er water in de boot komt, de motor het niet meer doet, en dergelijke. We vragen dan naar essentiële informatie, zoals de gps-positie, af te lezen van een smartphone of een satelliettelefoon, en om hoeveel mensen het gaat. We geven deze informatie door aan kustwachten, aan de UNHCR, de boot van Artsen Zonder Grenzen of aan Sea Watch.”

Onbewoond eiland

De belangrijkste routes die worden bevaren, zijn de Egeïsche Zee tussen Griekenland en Turkije, het centrale deel van de Middellandse Zee tussen Libië, Tunesië en Italië en tot slot de westkant van de Middellandse Zee tussen Marokko en Spanje. In principe houdt de Alarmtelefoon zich alleen bezig met vluchtelingen die zich op zee bevinden, maar het komt ook voor dat mensen op een onbewoond eiland zijn gestrand. “Dan benaderen we de lokale autoriteiten om hen te helpen. We hebben zelf alarmplannen waarin precies staat omschreven wat je in welke situatie kan doen, zo ook als mensen zijn gestrand op een eiland. Op dit moment maken wij dagelijks mee dat vluchtelingen op het eiland Farmakonisi stranden, waar ze vaak dagenlang in de kou verblijven, zonder eten en water. Het is een militair eiland waar hulporganisaties geen toegang toe hebben.“

De digitale revolutie speelt een belangrijke rol in de alarmering. Pauline: “Een gps-smartphone is eigenlijk noodzakelijk, want dan lukt het contact leggen en het doorgeven van de locatie het beste. Vooral tussen Griekenland en Turkije worden vaak smartphones gebruikt. Dit geldt niet voor de route tussen Spanje en Marokko. De vluchtelingen die daar de oversteek maken, zijn vaak al heel lang van huis. Ze hebben lang in kampen of in de illegaliteit in Marokko verkeert. Mogelijk hebben ze geen geld voor een smartphone of hebben ze al zoveel pogingen moeten doen dat ze daarom geen dure spullen meenemen. Recent zijn daar dan ook weer veertig mensen verdronken die geen contact konden maken. De Syriërs daarentegen komen rechtstreeks van huis. Het is niet zozeer armoede die hen van huis en haard verdrijft, maar de oorlog. Zij hebben vaak wel telefoons bij zich. Bij de route tussen Libië en Italië hoor je vaak dat de smokkelaars een satelliettelefoon hebben meegegeven aan de vluchtelingen op de boot, zodat zij alarm kunnen slaan als het nodig is. Verder kunnen we contacten leggen via Whatsapp en Facebook, ook met activisten en mensenrechtenorganisaties aan de kustgrenzen.”

Vrijheid van beweging

De reacties van autoriteiten op de alarmberichten van de Alarmtelefoon zijn divers. De communicatie verloopt het meest in het Engels, Frans en Arabisch. Waar nodig, kan de Alarmtelefoon een beroep doen op andere mensen voor allerlei talen. Op die manier is ook wel eens een Doorbraak-lid ingeschakeld voor de communicatie met de Turkse kustwacht. “De kustwachten zijn vaak heel druk bezig met mensen redden. Dat is heel duur. Soms raakt men geïrriteerd over ons, vindt men dat het onze taak niet is en zijn ze al bezig. De Syrische vluchtelingen hebben zich georganiseerd op Facebook en bellen zelf ook de kustwachten. Soms worden de autoriteiten wel van tien kanten gebeld voor dezelfde boot of juist verschillende boten. Dat is vooral zo tussen Turkije en Griekenland. Dan moet er soms worden gekozen tussen boten in nood. Daarover is men ook gefrustreerd. Je hoort af en toe het gevloek op de achtergrond. Soms zijn de kustwachten ook heel vriendelijk, worden we bedankt en nemen ze zelf contact op voor meer informatie.” De relatie met de kustwachten is dubbel, aangezien ze enerzijds mensen redden en anderzijds soms de boten wegduwen naar internationale wateren. “Wij kennen verhalen dat boten lek worden geprikt of motoren worden gepikt”, aldus Pauline.

Bij het eenjarige bestaan bracht de Alarmtelefoon een persbericht uit. Daarin melden de activisten dat in de eerste 9 maanden van 2015 meer dan een half miljoen mensen de oversteek over de Middellandse Zee hebben gemaakt. Daarbij zijn meer dan drieduizend mensen verdwenen, verdronken en overleden. Deze doden zijn een direct gevolg van Europa’s onwil om een adequate en grootschalige reddingsoperatie op zee op te zetten. Ook heeft de EU geen maatregelen getroffen die het sterven op zee kunnen voorkomen. In plaats daarvan is het beleid van afschrikking uitgebreid door een militaire “anti-smokkel”-campagne te lanceren, genaamd Eunavfor Med. Daarnaast heeft de EU het budget van de operatie Triton van de Europese kustbewakingsorganisatie Frontex verdriedubbeld.

De activisten van de Alarmtelefoon klagen het Europese beleid van migratiebeheersing aan (pdf). Pauline: “Voor ons staat vrijheid van beweging voorop. Het is de enige manier om dit probleem op te lossen. Het is schandalig dat mensen, waaronder ook kinderen, die boten moeten nemen en hun leven in de waagschaal moeten stellen. Ze betalen er enorm veel geld voor. Als ze van dat geld gewoon een vliegticket kunnen kopen, dan houden ze nog geld over en komen ze tenminste veilig aan. Griekenland dreigt door de EU uit de Schengen-overeenkomst gezet te worden. In plaats van dat de EU hen helpt om mensen te redden, klaagt men Griekenland juist aan.” Onlangs werd afgesproken dat Turkije drie miljard euro krijgt van de EU als het land actief meewerkt aan het terugdringen van de vluchtelingenstroom naar Europa. De EU houdt het visumvrij reizen van Turken naar de EU per oktober 2016 als worst voor. Ook worden er gesprekken voor toetreding van Turkije de EU in het vooruitzicht gesteld.

Bijdrage

Met de Alarmtelefoon wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het redden van duizenden mensenlevens. Dat is niet mogelijk zonder de hulp van talloze activisten, humanitaire organisaties en van sommige officiële instanties. Ook talloze vissers en commerciële scheepsbemanningen hebben hun hart laten spreken en redden mensen op zee, ondanks tegenwerking van de autoriteiten.

Wie een bijdrage wil leveren aan de Alarmtelefoon, kan dat doen met menskracht en met geld. Van dat geld kan apparatuur worden gekocht, zoals bijvoorbeeld smartphones met gps die met name in Marokko aan vluchtelingen kunnen worden gegeven die de oversteek willen maken. Die telefoons kunnen hun levens redden. Er is ook een inzamelingsactie voor smartphones gestart.

Ellen de Waard