Voorzitter campagneteam Stop Werken Zonder Loon stapt op: “FNV-top werkt ons tegen”

Onlangs stapte Theo Hartogs op als voorzitter van de sectorraad Uitkeringsgerechtigden van de FNV. Hij besloot meteen ook zijn lidmaatschap van de bond op te zeggen. Over zijn moeilijke beslissing schreef hij een uitvoerige brief. “Ik heb helaas moeten constateren dat de democratie in de FNV volledig ontbreekt en dat het dagelijks bestuur gewoon doorgaat op de weg van ‘banenplannen’, terwijl om je heen er tienduizenden banen verdwijnen. Het verraad van de sociaal-democratie is compleet.” Hier een iets geredigeerde en flink ingekorte versie van zijn brief (de volledige versie als pdf vind je hier).

Soms moet je erkennen dat wat je graag had willen bereiken, niet gelukt is. Niet omdat je niet hard genoeg gewerkt hebt, niet omdat je niet de juiste mensen naast je had, maar simpel omdat sommigen niet wensten dat wat ons drijft, gemeengoed zou worden. Soms moet je erkennen dat degenen die beweerden “samen” met jou te willen knokken, voor een sterke FNV Uitkeringsgerechtigden, een andere en verborgen agenda hanteren. Soms moet je erkennen dat tussen wens en werkelijkheid een groot gat ligt. Een gat dat we binnen de FNV niet meer dichten. Soms moet je erkennen dat de energie die we ervoor nodig hebben om onze doelen te bereiken een dusdanige wissel trekken op je lichaam dat je gezondheid er zo door geschaad wordt dat het niet meer verantwoord is op deze weg door te gaan.

Is het een schande om dit te moeten en kunnen erkennen? Nee, een schande is het absoluut niet. Het getuigt van opgedaan inzicht, een inzicht dat ze me niet meer afnemen en dat me in de toekomst zeker van pas zal komen. Want de strijd gaat door en zal verscherpen. Kwijtraken doen ze me niet, integendeel. Het is enkel jammer, zonde, doodzonde dat het zo moet. Het betekent dat de uitkeringsgerechtigden, zoals ik er één ben, moeten constateren dat hun belangen ondergeschikt zijn aan de “nog werkenden”, en zelfs dat klopt niet. Ik denk dat de belangen van werkenden en niet-werkenden door het FNV-bestuur kunstmatig tegen elkaar gezet worden, en opgeofferd worden op de bühne van de partijpolitieke belangen.

Ik moet erkennen dan “mijn” FNV niet meer “mijn FNV” is. Niet dé vakbeweging is die de belangen van mensen aan de onderkant verdedigt, ze organiseert en streeft naar een andere wereld. Zonder uitbuiting. Ik moet bekennen dat de FNV, een beweging van onderop waar we ons rot voor geknokt hebben, systematisch geblokkeerd is en steeds zal worden. Ik moet erkennen dat de weg die ik gekozen had voorlopig niet leidt tot een strijdbare FNV, waarin leden van onderop zélf een beweging op kunnen bouwen die de grootste aanval op de posities van uitkeringsgerechtigden sinds honderd jaar kan weerstaan, afslaan en omdraaien, niet tot de mogelijkheden behoort. Ik moet bekennen dat we aan het lijntje gehouden zijn, wat leuke dingen mochten doen, maar als het om de verandering van fundamentele zaken ging, we geblokkeerd werden, tegengewerkt zijn en gewoon voorgelogen. Dat is een harde conclusie, maar ik kan geen andere trekken.

Het gaat om een bewuste tegenwerking vanuit een politieke visie, geleid vanuit het hoofdbestuur. Niet geheel toevallig hoofdzakelijk bestaande uit PvdA-leden. De huidige FNV-leiding gaat nog steeds uit van een “hersteloperatie”, “een weg zoeken uit de crisis” waarbij werken beloond moet worden. Zoals ook de PvdA propageert. Gelovend in de illusie dat er nog een volledige werkgelegenheid voor iedereen te realiseren is. Alsof dat zaligmakend is. Niks strijd voor een basisinkomen en fundamentele herverdeling van arbeid. Niks drastische arbeidstijdverkorting met behoud van het volle loon. Niks drastische verlaging van de pensioengerechtigde leeftijd. Dat wordt gekwalificeerd als onbetaalbaar voor de economie. De vraag “wie zijn economie?” is al jaren geleden verdwenen.

Het hoofdbestuur van de FNV gaat volledig voorbij aan de realiteit dat er een massale afbraak van banen plaatsvindt. Enerzijds door de versnelde automatisering en robotisering, en anderzijds door de crisis. Men ziet dat als tijdelijk, en zet daar een campagne voor “echte banen” tegenover om dat terug te draaien. De koopkracht is inmiddels gesneuveld en die krijgen we terug als we de hemel van de baan bereiken. En ondertussen verdwijnen er maandelijks duizenden banen. Trekken aan een dood paard heet dat.

Het klinkt wel leuk om voor “echte banen” te gaan, maar alleen invullen dat er geen flex mag zijn, dat de werkdruk lager moet, dat het werk eerlijk verdeeld moet worden, dat de betaling beter moet zijn… daarmee ben je er niet. Rommelen in de marge! Deze economie is ziek tot op het bot. Er is veel meer nodig, een toekomstvisie en een duidelijke strategie, gebaseerd op een goede analyse van de oorzaken van de afbraak. Juist dat laatste ontbreekt volledig bij de FNV-leiding. Iedere keer opnieuw grijpt men terug op het sluiten van (a)sociale akkoorden, wil men de werkgevers en de overheid aanspreken op hun verantwoordelijkheid, en worden er plannen gepresenteerd die de werkloosheid terug moeten dringen voor een bepaalde categorie.

Nou beste mensen, die verantwoordelijkheid, die hebben ondernemers nog nooit gehad. Daar hebben ze maling aan. Dat was in het verleden zo, en dat tonen ze nu opnieuw. En de overheid? Die al zeker niet. Die verdedigt de belangen van de ondernemers. Vanaf de jaren zeventig, toen ik actief werd in het vakbondswerk, ben ik geconfronteerd met een inleverlijn. Loon inleveren in ruil voor… voor niets! Vanaf de jaren zeventig is de productiviteit omhoog gedreven, naar bijna het hoogste van Europa. De overheid steunt de ondernemers, met fiscale voordelen. Vanaf de jaren zeventig is de werkgelegenheid gedaald, is ons besteedbaar inkomen gedaald, zijn de huren gestegen, is onze invloed in de bedrijven gedaald, is de macht van de vakbeweging getaand en heeft men geprobeerd in achterkamertjes politiek te bedrijven. En waarom gebeurt dat zo? Omdat de ondernemers slechts uit zijn op maximale winst. Dat is de wetmatigheid van produceren voor de winst. En arbeid? Dat is slechts iets waar ze hun winst uit halen. Zijn de rendementen te laag naar hun zin? Dan moeten de loonkosten omlaag. Gaat dat niet goedschiks, dan maar kwaadschiks. Met als banaal hoogtepunt, de modetrend van “werken zonder loon” in de vorm van dwangarbeid.

De campagne “Werken Zonder Loon”

Overal wordt regulier werk afgebroken, gedragen door de neo-liberale ideeën van de Participatiewet, worden banen en functies botweg weggesaneerd en tot vrijwilligerswerk verklaard, en wordt het vrijwilligerswerk opgehemeld als zijnde een mooie opstap naar betaald werk. Dat alles als uiting van de zorgzame participerende mens. Met de PvdA als wegbereider. De werklozen, of moeten we zeggen de labbekakken, mogen werk doen wat de ondernemers eerst afgebroken hebben, maar nu voor niets. Hoe verzin je het. Uiteraard zet de FNV-leiding felle georganiseerde acties in om dat tegen te gaan. Er werd een campagne gestart “Stop Werken Zonder Loon”. Die zou af moeten gaan rekenen met dit soort praktijken. Dachten we. Helaas! De campagne is vanaf het begin gefrustreerd van bovenaf.

Het woord “dwangarbeid” moest verdwijnen, onder het valse voorwendsel dat het shockerend zou zijn. Nou, dwangarbeid is ook een shockerend fenomeen. Maar goed, over een woord vallen we niet en “Dwangarbeid Nee” werd “Stop Werken Zonder Loon”, en door strijd van onderop kwamen de acties los. Zelfs werd het logge, hoofdzakelijk uit bestuurders bestaande Landelijk Campagne Team (LCT) vervangen door een team dat voor het grootste deel bestond uit kaderleden. Ik had de eer om de gekozen voorzitter daarvan te zijn. Best uniek binnen de FNV. Actie van onderop!

En dan ga je in de strijd merken dat er anders gedacht wordt over de actie. Juristen die gewoon botweg zeggen: “Niet haalbaar, daar beginnen we niet aan”. Hoezo we? Zijn de juristen nu de baas, of de leden? Maar ook die slag wisten we te winnen, en in Aalten werd een goed juristenteam geformeerd, dat aan de slag ging. Oh nee, de volgende blokkade doemde op. De acties moesten begeleid worden door bestuurders die dat samen met leden doen. Maar het team Uitkeringsgerechtigden kampte al vanaf het begin met een zwaar tekort aan bestuurders die kaderleden willen en kunnen begeleiden in hun acties. Dan durfde men nog te roepen dat je het zelf moest doen, want we wilden toch dat de leden het voor het zeggen hadden? De laatste weken werd steeds duidelijker wat de FNV-aanpak was, en dat te weinig bestuurders, en/of een andere benaming, slechts uitingen waren van een dieper liggend probleem. Het FNV-bestuur had een andere visie!

Banenafspraken als de ultieme oplossing

Er moeten “afspraken komen tussen de FNV en de gemeenten en ondernemers”, en dat gaat geregeld worden via de “werkbedrijven”, waar de arbeidsmarktbestuurders van de bond de toon zetten. Die willen graag overal afspraken maken over banen, garantiebanen, banen voor mensen met een handicap én begeleiding van “mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt”. Was het niet Ruud Kuin die in Utrecht enthousiast reageerde op mijn opmerking dat mensen zonder werk “geen afstand tot de arbeidsmarkt hebben, maar dat de arbeidsmarkt een afstand naar de werkzoekende heeft”, dat het gewoon mensen zonder werk zijn en geen bijzondere soort waar je een hele reïntegratie-industrie voor op hoeft te bouwen. Maar ook dat is PvdA-politiek. Uitgevoerd door de Nederlandse Thatcher: Jetta Klijneersma.

Nee, geheel in de bekende FNV-stijl kregen de arbeidsmarktbestuurders een steeds grotere vinger in de pap in het beleid én in de interne organisatie. Waar de democratische controle van hun werk plaatsvindt? Ik kan het helaas niet ontdekken. Prachtige nota’s, beleidsstukken en overleg, en allemaal gericht op goede afspraken met de overheid en de ondernemers om “mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt” aan het werk te krijgen. En de netwerken van FNV Lokaal zullen die beïnvloeding van de gemeente wel even gaan realiseren. Hoezo zijn de sectoren leidend? Dat was toch de nieuwe lijn van de FNV? Sterke sectoren die leidend zijn, en van onderop!

Ondertussen blijken deze arbeidsmarktbestuurders toch echt wel een andere opvatting te hebben dan de uitgangspunten van “Stop Werken Zonder Loon”. Zo werd het akkoord van Westerlee getekend. Een akkoord waarbij mensen ingezet werden via het Training- en Diagnose Centrum (TDC), een “trainingscentrum om mensen arbeidsritme te leren”. Hoe verzin je het! En juist dat TDC was door de groep van FNV Noord afgewezen als onmenselijk. Maar de arbeidsmarktbestuurder, niet gehinderd door enig contact met deze gewone leden, zet een krabbel. Er is een mooi akkoord bereikt dat mensen aan het werk helpt. Alleen noemen we het ervaringsplekken en opstapplekken, en uiteraard allemaal met een uitkering. Werken zonder loon dus! Of de gewone leden dat als een trap in de rug ervaren is niet belangrijk. De FNV-leiding wikt en beslist, en vindt het akkoord. Mensen aan het werk, hoera! En Westerlee is geen uitzondering. Constructies waarbij er grote sommen geld naar ondernemers vloeien… geen probleem. Het levert werk op. Op veel plekken wordt er op die manier gewerkt. Afspraken maken, deals, het haalbare. Banenplannen, banenplannen, scoren. Want de FNV is voor werk!

Dat is de rode draad in het FNV-beleid. De beheersbaarheid van de arbeidsmarkt. Het PvdA sociaal-democratische streven om binnen de huidige verhoudingen banen te scheppen, maar dan wel zonder de belangen van de ondernemers te beperken. En de uitkeringsgerechtigden betalen de tol.

Sociaal ondernemen als nieuw fenomeen

De heren ondernemers ontdekten dat het woord “sociaal” een paspoort is naar het grote geld. In de SER werd het sociaal ondernemen, voor mensen “met een grote afstand tot de arbeidsmarkt”, omarmd en goedgekeurd. Op een manier die in de praktijk neerkomt op werken zonder loon. De kwalijke rol van de multinational Facilicom, die met een van zijn werkmaatschappijen, RADAR, overal gemeenten en werkgevers adviseerde, bij elkaar bracht, en de gemeenteraden van “advies” diende om de Participatiewet uit te voeren. Facilicom, dat jaarlijks dertig miljoen euro uit het Europees Sociaal Fonds ( ESF) opstrijkt. En na Facilicom zijn er meerdere gevolgd. Ze kennen de weg, hebben hun politieke invloed, hun contacten om de opdrachten binnen te slepen. En de FNV? Die keek er naar en knikte. Uit onkunde? In ieder geval werd dit beleid gefiatteerd door de FNV-vertegenwoordigers. Ook door Ruud Kuin. Tijdens de bijeenkomst van het Landelijk Campagne Team “Stop Werken Zonder Loon” hebben we het aangekaart, maar het werd snel weggemoffeld, en afgedaan dat de commissie sociale zaken van het Leden Parlement (LP) dat afhandelde. Blijkbaar is het LP altijd een mooi middel om kritiek af te houden. Er is toch het LP, en die heeft het goedgekeurd. Terwijl we in de campagne “Stop Werken Zonder Loon” met de onderzoeksgroep Analyse Sociaal Ondernemen (ASO) scherp aantoonden dat dit een wettelijke regeling is voor werken zonder loon. Nee, dat onderzoek werd vanaf het begin tegengewerkt. Het zou toch maar eens kunnen gebeuren dat de goedkeurende rol van de FNV-leiding hierin boven tafel kwam. Dat heet werken van onderop.

Deze situatie is er niet een van wat miscommunicatie. Hier ligt een diep verschil van mening aan ten grondslag, wat voortkomt uit de politieke en economische visie van het Dagelijks Bestuur van de bond, die volledig in strijd is met de uitgangspunten van de nieuwe FNV: strijdbaar en activistisch vakbondswerk. Als het beleid er op gericht is om “afspraken te maken”, dan heb je geen activistische leden nodig. Geen acties voeren, maar afspraken maken over banen, baangaranties. Daar heb je geen leden voor nodig die dagelijks proberen mensen te organiseren, maar slechts slimme bestuurders met de juiste politieke contacten. Zo wordt de FNV geslachtofferd op de bühne van de partijpolitieke strijd. Leve de sociaal-democratie, regelrecht naar de bedelstaf! Want dat is de positie van een groot gedeelte van onze bevolking. En de FNV kijkt toe, geeft af en toe een “strijdbare” voorstelling en gaat over tot de orde van de dag. Daar werk ik niet aan mee, en ik weet dat ik de huidige FNV-leiding op mijn weg zal vinden in de strijd voor een sociaal Nederland. Ze mogen me een activist noemen, te simpel om de complexe economie te begrijpen, een vent met een veel te grote bek, weinig respectvol naar hoofdbestuurders, een communist, een luchtfietser, of wat dan ook. Maar ik ben wel een arbeiderszoon die niet pikt dat het zweet en de strijd van onze ouders verkwanseld wordt door mensen die niet weten wat het is om in armoede te leven.

Theo Hartogs