“Nee”-stemmers moeten hun winst bij Turks referendum nu via de straat veilig stellen
Het referendum over de nieuwe grondwet die de Turkse president meer macht geeft, is gewonnen door Recep Erdoğan. Volgens de officiële uitslag met 51 procent “ja” tegen 49 procent “nee”. Zondag nam ik vol spanning met een groep vrienden plaats voor de tv. De Turkse satellietzenders CNN TÜRK, NTV en Kanal D deden live verslag van het referendum. Ik realiseerde me gaandeweg dat ik getuige was van de best georganiseerde verkiezingsfraude uit de Turkse geschiedenis. Met eigen ogen zag ik hoe media in dienst van de regeringspartij AKP de boel open en bloot bedrogen en manipuleerden.
Het begon eigenlijk al vrij vroeg met een omstreden uitspraak van de voorzitter van de Kiesraad. Die maakte plots bekend dat ook stembiljetten zonder stempel mee zouden tellen. Hij veranderde zo de regels tijdens het spel, want de telling van de stemmen was al aan de gang. Er waren toen al aanwijzingen en bewijzen binnengekomen dat er op grote schaal werd gefraudeerd. Dat werd natuurlijk al verwacht en daarom waren leden van oppositiepartijen alert bij de stemlokalen. Ook bij mij en mijn vrienden groeide de argwaan. Toen de eerste uitslagen binnendruppelden, kregen we de indruk dat “ja” ging winnen met zeker zestig procent van de stemmen.
Onze teleurstelling was dan ook groot. Ik probeerde de boel een beetje te kalmeren. Bij eerdere verkiezingen ging het ook zo: eerst komen de voor de regeringspartij AKP meest gunstige uitslagen, waardoor sommige waarnemers van de oppositie bij de stemlokalen in verwarring raken. Teleurgesteld verlaten die dan vroegtijdig hun stemlokaal omdat ze geloven dat ze de verkiezingen al hebben verloren. Maar zondag niet. Al vrij snel nam het aantal getelde “nee”-stemmen in rap tempo toe. Het ging zelfs zover dat “nee” “ja” begon in te halen in Ankara en Istanboel. De grote steden stemden “nee”. Een overwinning voor “nee” in Istanboel, Ankara en Izmir zou een nederlaag betekenen voor Erdogan. Elke minuut werd het verschil groter. Op de gezichten van de AKP-commentatoren op tv zag je de emoties veranderen van euforie naar een diepe teleurstelling. Eerder waren ze het er met elkaar over eens geweest dat “ja” met minimaal 55 procent ging winnen. Dat percentage zou niet veel meer veranderen, was hun conclusie. Het was toen was al, als ik me niet vergis, rond 20:00 uur lokale tijd.
Anadolu Ajansı
Mijn vrienden en ik raakten er steeds meer van overtuigd dat “nee” aan de winnende hand was. De grootste wijken van Istanboel en Ankara met hun miljoenen inwoners moesten immers nog geteld worden. Maar ineens veranderde er letterlijk niets meer. Iedereen verkeerde in totale verbazing. Plots werd op de tv gezegd dat de uitslagen die we tot dan toe te zien hadden gekregen niet afkomstig waren van de Kiesraad, maar van Anadolu Ajansı (AA), een regeringsgezind nieuwsagentschap.
Rond 22:00 uur werd er een einduitslag bekend gemaakt. Er verschenen berichten dat dit de definitieve uitslag was en dat Erdoğan zijn aanhang ging toespreken. Enkele commentatoren van de sociaal-democratische oppositiepartij CHP waren nog maar net bijgekomen van de verwarring en probeerden met man en macht duidelijk te maken dat het niet de definitieve uitslag kon zijn omdat de Kiesraad nog geen uitspraak had gedaan. Ze bekritiseerden ook de uitspraak van de Kiesraad over de ongestempelde stembiljetten. Op de sociale media verschenen foto’s met zakken vol ongetelde stemmen uit de linkse wijk Kadıköy in Istanboel waar het “nee”-kamp erg sterk was. Daarnaast kwamen de aantallen getelde stemmen van AA en de Kiesraad niet overeen. Het was duidelijk de AKP en de raad onder de ogen van miljoenen mensen de uitslag van het referendum hadden gemanipuleerd in het voordeel van Erdoğan.
Vlak na 24:00 uur nam de Kiesraad de uitslag van AA over en liet via een officiële verklaring weten dat de “ja”-stem had gewonnen. De “nee”-stemmers wisten dat ze wederom waren bedrogen. Daarna kwamen er toespraken van premier Binali Yıldırım en zijn baas, president Erdoğan. De commentatoren van regeringsgezinde zenders gingen a la minuut over tot de orde van de dag, alsof er niets bijzonders was gebeurd.
Grote steden
Een ding staat vast: Erdoğan en zijn AKP dachten makkelijk te zullen winnen, maar ze hebben het referendum dramatisch verloren, ondanks de steun van de MHP. Die Grijze Wolven-partij heeft niet alleen stemmen verloren, maar door samen te werken met de AKP ook haar prestige. Dat zal voor hun leider Devlet Bahçeli grote gevolgen hebben. Erdoğan heeft in bijna alle grote steden verloren, ook in Istanboel waar hij tussen 1994 en 1998 nog burgemeester was. Zelfs in een aantal conservatieve wijken, zoals zijn eigen woonwijk Üsküdar, heeft hij verloren. Ook in Ankara, waar AKP-burgemeester Melih Gökçek al sinds 1994 in het zadel zit, heeft hij verloren, net als in Izmir, de woonplaats van premier Binali Yıldırım. Zelfs in grote kustplaatsen als Antalya, Mersin en Adana, waar de AKP traditioneel sterk is, heeft “nee” gewonnen.
In het “nee”-kamp heerst het gevoel dat men met overtuigende cijfers heeft gewonnen. Daarom heerst er grote teleurstelling, maar tegelijk geven de cijfers wel weer hoop om door te gaan. Dat zien we nu aan de bereidheid van mensen om weer de straat op te gaan. Er heerst het gevoel dat ze alsnog kunnen winnen, dat ze wel door moeten gaan. Erdoğan doet doodleuk alsof er niets is gebeurd, maar hij weet dat een deel van zijn eigen aanhang hem niet heeft gesteund, vooral in grote steden. Ondanks die nederlaag zal hij de komende tijd het presidentieel systeem gaan invoeren. Maar meer dan vijftig procent van de bevolking is het daar niet mee eens.
Koerdistan
Ook in Koerdistan heeft hij ondanks alle repressie en onderdrukking geen overwinning weten te boeken. Volgens eerste prognoses leek hij in veertien Koerdische steden maar driehonderdduizend stemmen meer te hebben gekregen dan bij de recente verkiezingen. Ook daar zal hij de komende tijd rekening mee moeten houden. Bovendien heeft Diyarbakır, de grootste stad in Koerdistan waar ook de noodtoestand en oorlogsomstandigheden heersen, voor meer dan zestig procent “nee” gestemd.
De strijdprotesten die we gezien hebben bij Gezi zijn na het referendum nieuw leven ingeblazen. We zullen de komende tijd zien of de huidige militante straatprotesten de gezagsgetrouwe CHP-leiding wakker gaan schudden. Er zal sowieso meer druk komen van onderop, en dat is hard nodig om Erdoğan en zijn islamo-fascisme voorgoed op de vuilnisbelt van de geschiedenis te deponeren.
Bülent Yilmaz