“Hallo witte mensen” doet echt een paar kwartjes vallen

Omdat het onderwerp van het onlangs verschenen boek “Hallo witte mensen” voor mij allesbehalve nieuw is, heb ik er vooraf over nagedacht op welke manier ik het zou gaan lezen. Zou ik bijvoorbeeld proberen om het perspectief aan te nemen van een witte Nederlander die heus wel tegen racisme is, maar zich ergert aan het ‘gezeur’ over Zwarte Piet en het kolonialisme, om zo tot een naïeve recensie te komen? De gedachte kwam op om een collega of bekende die aan deze omschrijving voldoet, te vragen om het boek tegelijk met mij te lezen en zijn of haar gedachten erover op papier te zetten. Zou ik die persoon überhaupt bereid vinden om het boek te lezen (met als achtergrondvraag: bereikt dit boek degenen voor wie het bestemd is)?

Uiteindelijk ben ik gistermorgen om een uur of tien maar gewoon begonnen met lezen en had ik het boek aan het eind van de middag uit. Dat kostte nauwelijks moeite, het is namelijk erg prettig geschreven. Je wordt door de auteur Anousha Nzume aan de hand genomen door de ervaring van zwart-zijn in Nederland. Dat is geen prettige ervaring (en nee, dat is geen aanstellerij), maar Nzume pakt het op zachtmoedige wijze aan. Wat niet wegneemt dat het boek nog voordat ook maar íemand het gelezen had, al allerlei verontwaardigde en zelfs woedende reacties opriep. Het enkele feit dat iemand zich richt tot witte mensen als groep (en ze dan ook nog “wit” noemt en niet “blank”) is kennelijk reden genoeg om boos te worden. Wij, de witten, zijn het niet gewend om als groep te worden aangesproken. We zijn immers individuen! Dat wij andersom nogal eens hetzelfde doen bij mensen met een etniciteit anders dan de onze is iets waar Nzume ons bewust(er) van probeert te maken.

Nzume is opgegroeid in een erg witte omgeving en dat heeft meerwaarde voor de impact van het boek. Het is gemakkelijker om problematische acties en uitspraken te erkennen tegenover iemand die diezelfde fouten ook wel eens heeft gemaakt. Zo vertelt ze over die keer dat ze in Amerika aan haar witte vriendje voorstelde om als Marcia Clark en Chris Darden (de openbaar aanklagers in de O.J. Simpson-zaak) naar een feest te gaan; hij in blackface, zij in whiteface. Waarop haar witte vriendje haar op voorzichtige wijze uitlegde waarom dat misschien toch niet zo’n strak plan was. Nzume gaat naast ons staan om haar punt duidelijk te maken, zij is niet immuun voor de stereotypen en clichés die deel uitmaken van ons cultureel archief.

Mensen van kleur worden dag in dag uit geconfronteerd met het feit dat ze een kleur hebben. Er gaat geen dag voorbij of er wordt aan gerefereerd, met ‘grapjes’, met stereotyperingen, met aannames. Dat geldt niet voor witte mensen. Witte mensen zijn zich er vaak niet eens zozeer bewust van dat ze überhaupt tot een etnische groep behoren. Dat heeft als gevolg dat witte mensen gesprekken over ras en racisme vaak lastig vinden. Ze voelen zich snel persoonlijk aangevallen, alsof een gesprek óver racisme ook direct een beschuldiging ván racisme inhoudt. Dat bleek ook weer toen we woensdag in het kader van de Studium Generale van de universiteit van Utrecht luisterden naar een lezing van Gloria Wekker, waarna de eerste vraag kwam van een oudere witte man: “Ziet u eigenlijk wel verschil tussen witte mensen? Want u generaliseert zo. Niet alle witte mensen waren voor het kolonialisme, er was ook verzet.” Deze meneer voelde zich duidelijk persoonlijk aangesproken door het verhaal van Wekker, terwijl Wekker het de hele avond had gehad over het systeem waar we met zijn allen in zitten en dat ons – of we dat nou willen of niet – een bepaalde culturele bagage meegeeft.

Lesboek

Nzume’s boek is ingedeeld naar thema’s: onder andere kleurenblindheid, wit privilege, exotisme, Zwarte Piet. Elk onderdeel eindigt met een aantal citaten van mensen van kleur over hoe zij omgaan met dat specifieke onderwerp en met een lijstje van lees- en kijktips. Ik herken sommige linkjes als artikelen en filmpjes waar ik zelf ook met enige regelmaat naar verwijs in online discussies.

De hoofdstukken zijn los van elkaar te lezen. Soms wordt terugverwezen naar een eerder hoofdstuk voor de uitleg van bepaalde terminologie. Terminologie wordt in de tekst gedefinieerd, maar ook in afzonderlijke kadertjes met een afwijkende achtergrondkleur, waardoor het gemakkelijk is om terug te zoeken. Het is bijna een lesboek, maar dan wel met een bijzonder praktische insteek.

Ik hoop van harte dat dit boek de mensen bereikt voor wie het geschreven is. Ik zou zo een aantal mensen in mijn omgeving kunnen noemen aan wie ik het dolgraag zou laten lezen. Ik kan me bijna niet voorstellen dat er niet op zijn minst een páár kwartjes vallen na het lezen ervan, maar ik heb ook al bewijs van het tegendeel gezien, dus ik wil niet al te optimistisch zijn. Maar als je de discussie ook maar een beetje volgt en geïnteresseerd bent om die beter te doorgronden, dan zou ik zeggen: kopen die hap.

Ook voor mensen die zich al langere tijd met dit onderwerp bezighouden is “Hallo witte mensen” de moeite van het lezen meer dan waard. De voorbeelden, metaforen en redeneringen erin zijn heel bruikbaar in gesprekken en debatten over racisme en andere vormen van onderdrukking. Daarnaast is het boek een plezier om te lezen, met veel persoonlijke ervaringen, en met humor en liefde geschreven.

“Hallo witte mensen”, Anousha Nzume. Uitgeverij: Amsterdam Univerity Press, € 14,95. ISBN: 9789462984141.

Petra de Jong