Anti-koloniale vrijheidsstrijd in Namibië krijgt gezicht

Duitse concentratiekampen, dwangarbeid en deportaties, goedgepraat door schedelmetingen en superioriteitswaan. De eerste genocide van de vorige eeuw vond plaats in het huidige Namibië. In dat gebied leefden eind negentiende eeuw onder meer de Nama en de Herero. Op een beruchte conferentie in Berlijn in 1885 bombardeerden de Europese kolonisatoren het tot Duits-Zuidwest-Afrika. Volgens Europese koloniale traditie werd geen enkele bewoner daarover geraadpleegd. Het inspirerende verzet tegen deze arrogantie krijgt in het boek “Ik ben Hendrik Witbooi” van Conny Braam een gezicht. Deze op waarheid gebaseerde roman eindigt met de beschrijving van de vernietigingscampagne tegen deze vrijheidsstrijd.

Braam beschrijft in haar meest recente boek het verzet tegen de Duitse kolonisatie door de ogen van de vrijheidsstrijder Khaob !Nanseb/Gabemab (Hendrik Witbooi). Al eeuwenlang trokken de Nama (Hottentotten in koloniaal jargon), zoals de leider van de Witbooi-groep Hendrik, in groepen van honderden mensen samen met kuddes vee door de regio. Opgejaagd uit huidig Zuid-Afrika door Hollandse Boeren waren ze op zoek naar nieuwe gronden. Daar stuitten ze op de kersverse Duitse kolonialen die door middel van een verdeel en heers-politiek onder de bewoners grip op het gebied wilden krijgen. Maar Hendrik wist ongebruikelijke coalities te smeden tegen de Duitse koloniale aspiraties. Het schrijven van brieven aan zijn toekomstige bondgenoten en tegenstanders was daarin een belangrijk wapen. De meeste brieven zijn bewaard gebleven en vormen een belangrijke bron voor dit meeslepende boek. De titel van het boek verwijst naar de ondertekening van deze brieven.

Westerse gebruiken

Interessant zijn ook de passages waarin de verbazing van de bewoners over westerse gebruiken wordt beschreven. De grond was nooit in bezit geweest, maar werd gebruikt door wie op dat moment ter plekke was. Dat de kolonisator voorstelde om stukken grond in bezit te nemen en te verdelen, werd door de bewoners afgedaan als een bizar idee. Het aanbieden van geld voor werk werd gezien als een belediging. Alsof je samen met je groep niet in je levensonderhoud kon voorzien. Het aangaan van aankopen op krediet vond Hendrik een gevaarlijk idee. Voor je het wist, zou je gedwongen worden om te werken om je schulden af te betalen. Het massaal afslachten van onbewapende burgers als terreurmiddel vonden de bewoners van het gebied onbegrijpelijk. Ze hadden er geen rekening mee gehouden dat een aanvoerder van een gewapende macht dat in zijn hoofd zou kunnen halen. Het vernietigen van deze inzichten en praktijken bleek helaas een voorwaarde voor een bloeiende, op kapitalistische leest geschoeide kolonie.

Genocide

In het eerste deel van het boek overheerst vooral de inspirerende en succesvolle guerrillastrijd tegen kolonisatie. Het tweede deel beschrijft de gruwelen van het kolonialisme voornamelijk vanuit de ogen van de slachtoffers. Na vernederende nederlagen schroefde de Duitse keizer het militaire geweld flink op. Dat escaleerde stap voor stap tot een Vernichtungsbefehl van hogerhand. Het Duitse gezag legitimeerde deze opdracht tot genocide met het racistische idee dat de Duitsers een hogere beschaving zouden hebben die het land tegen elke prijs moest opstuwen in de vaart der volkeren. Het Duitse koloniale leger ging het verzet vernietigen door niet alleen de bewapende strijders te verslaan, maar door zoveel mogelijk mensen te vermoorden. Vele Herero werden de dodelijke woestijn ingejaagd. De overlevenden werden opgesloten achter prikkeldraad. Alleen voor het onder dwang werken op Duitse boerderijen en bouwplaatsen verlieten ze nog levend het kamp. Seksueel geweld door de bewakers was aan de orde van de dag. De meeste gevangenen stierven onder de opgelegde erbarmelijke omstandigheden.

Eremetaal

Ondertussen bleven de Nama en enkele overgebleven Herero voor hun leven vechten. Door slimme aanvallen op communicatielijnen en goederentransporten kregen ze het Duitse gezag in de kolonie aan het wankelen. De met eremetaal behangen generaal Von Trotha besloot dat de Nama op een vergelijkbare manier vernietigd moesten worden om het koloniale project voort te kunnen zetten. Na een waanzinnige terreurcampagne en veel list en bedrog van Duitse zijde werden de Nama gedwongen om zich over te geven aan het koloniale regime. Ook de mensen van Hendrik Witbooi eindigden in concentratiekampen naast de nieuwe hoofdstad Windhoek.

Kosten

Na een tijd van opgelegde “vrede” vond de Duitse kolonisator de kampen te duur worden, omdat het eten meer kostte dan wat het aan dwangarbeid opleverde. Dus deporteerden de Duitsers de weinige overlevende Nama en Herero naar een dodemanseiland voor de kust. Nu het verzet was vernietigd, groeiden de onmetelijke boerderijen en de grondstofroof als kool. Terwijl het Duitse kapitaal eindelijk rendement zag van de jarenlange koloniale lobby en investeringen, werden de laatste strijdbare oorspronkelijke bewoners kostenefficiënt uitgehongerd. Ook hielden artsen volop gedwongen medische experimenten en werden de schedels van de bewoners opgestuurd naar Duitse universiteiten. Nazi’s gebruikten deze later voor het onderbouwen van hun witte superioriteitswaan. De Duitse staat heeft pas in 2016 de genocide officieel erkend, maar wil van geen herstelbetalingen weten.

Shoah

De ervaringen die het Duitse bestuur opdeed met het vernietigen van bevolkingsgroepen door deze samen te drijven in kampen en dood te laten werken, heeft helaas gewerkt als een soort proefproject waaruit genocidale lessen werden getrokken. De nazi’s konden bij het koloniseren van Oost-Europa en het vernietigen van onder meer Joden, Roma en Sinti putten uit een schat aan ervaringen bij de Duitse overheid. In sommige debatten lijkt het er om te gaan welke genocide het ergst was. Deze roman biedt een toegankelijke mogelijkheid om juist de verbanden tussen deze genocides te gaan verkennen. Dat lijkt me politiek gezien een interessantere insteek.

Linkse romans

Na haar jarenlange verzet tegen apartheid in Zuid-Afrika heeft Braam zich gestort op het schrijven van historische romans met vrijheidsstrijders in de hoofdrol. Ondertussen heeft ze al een indrukwekkend oeuvre op haar naam staan dat goed staat in elke linkse boekenkast. Hoeveel Nederlandstalige literatuur wordt er geschreven vanuit personages die zich collectief en actief verzetten tegen onrecht? Braam is een lichtend voorbeeld waarvan je hoopt dat het school zal maken.

“Ik ben Hendrik Witbooi”, Conny Braam. Uitgeverij: Atlas Contact, € 19,99. ISBN: 9789025447182.

Bob Wester